Η διγλωσσία επιβραδύνει τη γήρανση του εγκεφάλου

Σε δομικό επίπεδο, οι δίγλωσσοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερο όγκο φαιάς ουσίας από τους μονόγλωσσους. Αυτό ισχύει τόσο για τους νεότερους όσο και για τους μεσήλικες δίγλωσσους.

Οι άνθρωποι είναι οργανωμένοι σε περίπου 200 έθνη, ωστόσο υπάρχουν περίπου 6.000 γλώσσες. Ως εκ τούτου, φαίνεται προφανές ότι η διγλωσσία είναι πολύ πιο συνηθισμένη από ό,τι πολλοί από εμάς θα μπορούσαμε να υποθέσουμε. Αυτό είναι ένα όλο και πιο ορατό γεγονός που φαίνεται να υπονομεύει το κυρίαρχο μοντέλο του «ένα κράτος, μια γλώσσα», ως συνέπεια της ενοποίησης προηγουμένως διακριτών περιοχών και πολιτισμών σε μεγαλύτερα έθνη.

Καθώς οι προοπτικές για αυτό το θέμα έχουν αρχίσει να αλλάζουν, η διγλωσσία έχει διερευνηθεί για τις επιπτώσεις της στη γνωστική και γλωσσική ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες. Το ερώτημα εάν η διγλωσσία μπορεί να προστατεύσει από το Αλτσχάιμερ βρίσκεται στο προσκήνιο εδώ και αρκετό καιρό, και ακόμη και σήμερα ο βαθμός στον οποίο θα μπορούσε να είναι αποτελεσματικός στην καταπολέμηση της γνωστικής έκπτωσης είναι ένα θέμα συζήτησης.

Η πολύπλοκη σχέση γήρανσης και διγλωσσίας

Αυτό δεν είναι ένα απλό ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, δεδομένου ότι αφορά δύο συνθήκες που, από μόνες τους, είναι ήδη πολύ περίπλοκο να διερευνηθούν χωριστά, ακόμη περισσότερο όταν συνδυάζονται. Κατά την έρευνα τόσο της διγλωσσίας όσο και της γήρανσης, πρέπει να ληφθούν υπόψη πολλές συναισθηματικές, γνωστικές, γλωσσικές και κοινωνικές μεταβλητές. Αυτό σημαίνει ότι τα αποτελέσματα της έρευνας σε ένα πλαίσιο δεν μπορούν να γενικευθούν σε όλους τους πληθυσμούς.

Επιπλέον, δεν υπάρχει ενιαία μορφή διγλωσσίας. Ανάλογα με το πότε μαθαίνεται μια γλώσσα, διακρίνουμε δύο μορφές:

• πρώιμη (ή ταυτόχρονη) διγλωσσία που αποκτάται στην πρώιμη παιδική ηλικία,
• και διαδοχική διγλωσσία, όταν η δεύτερη γλώσσα εισάγεται αργότερα στη ζωή.

Η έρευνα για την πρώιμη διγλωσσία, μέχρι την ηλικία των περίπου τεσσάρων έως έξι ετών, επικεντρώνεται στη δομική και μόνιμη επίδραση που έχει ο χειρισμός περισσότερων της μιας γλωσσών στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο. Σε αυτά τα πρώτα χρόνια, γνωστά ως «κρίσιμη περίοδος», ο εγκέφαλος απορρίπτει τεράστιους αριθμούς νευρώνων. Αυτό συμβαίνει παράλληλα με το σχηματισμό ενός τεράστιου αριθμού νέων συνδέσεων και κυκλωμάτων. Μεταξύ πολλών άλλων αλλαγών, κατηγοριοποιούνται οι φωνολογικές αντιθέσεις -η ικανότητα διάκρισης διαφορετικών ήχων.

Οι μη εξασκημένοι ήχοι παραλείπονται από αυτή τη διαδικασία, καθιστώντας πολύ δύσκολη την εκμάθησή τους αργότερα. Οι μελέτες για τη διαδοχική διγλωσσία εξετάζουν διαφορετικές περιόδους απόκτησης. Συγκεκριμένα, υπάρχουν τρία διακριτά στάδια: πριν από την ηλικία 12 έως 15 ετών, από 16 έως 30 και από 31 έως 60 ετών. Υπάρχει επίσης ένα ευρύ φάσμα ικανοτήτων που πρέπει να ληφθούν υπόψη: το να είσαι δίγλωσσος με βασικό λεξιλόγιο 6.000 λέξεων είναι τελείως διαφορετικό από το να κατέχεις 60.000 έννοιες λέξεων σε δύο γλώσσες με ελάχιστα λάθη.

Η κατανόηση και η ομιλία μιας γλώσσας δεν είναι το ίδιο πράγμα

Τα λάθη μπορούν να προσφέρουν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα οδό μελέτης. Κανονικά, τα λάθη στην παραγωγή της γλώσσας – ομιλίας και γραφής – είναι πιο συχνά και αισθητά από εκείνα στην ανάγνωση ή την ακρόαση, όπου η παρουσία τους είναι εκπληκτικά ελάχιστη. Αυτό συμβαίνει επειδή η διαδικασία παραγωγής γραπτού ή προφορικού λόγου είναι πιο περίπλοκη: περιλαμβάνει την επιλογή, τον προσδιορισμό, την παραγγελία, την αξιολόγηση και την ολοκλήρωση αυτού που λέγεται.

Η κατανόηση, από την άλλη πλευρά, είναι γλωσσικά απλούστερη, καθώς περιλαμβάνει την αναγνώριση υλικού που έχει ήδη μάθει. Ωστόσο, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι η συναγωγή άρρητου νοήματος (αυτό που δεν λέγεται) είναι το κλειδί για την καλή κατανόηση, και αυτό απαιτεί πρόσθετη διανοητική προσπάθεια.

Έρευνα σε αυτό το έργο συμπεραινόμενου νοήματος έχει βρει ότι οι δίγλωσσοι άνθρωποι έχουν ενισχυμένες γνωστικές ικανότητες. Το να είσαι δίγλωσσος περιλαμβάνει το χειρισμό ενός ευρύτερου φάσματος επιλογών όσον αφορά τόσο τη γλώσσα όσο και τον πολιτισμό, τη δυνατότητα να κατευθύνεις την προσοχή, τη διαχείριση ενός νοητικού χάρτη κ.λπ. Ανάλογα με την ικανότητα και την εμπειρία, αυτό μπορεί να απαιτεί και να παρέχει μεγαλύτερους γνωστικούς πόρους.

Αν προσθέσουμε την πολυπλοκότητα της ρητορικής ή του πλαισίου – αυτό θα μπορούσε να είναι κοινωνικό, αφηγηματικό ή επαγγελματικό – και τα πολλαπλά επίπεδα συναισθήματος στα οποία μπορεί να έχει πρόσβαση η γλώσσα, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί η καλή μετάφραση είναι μια τόσο περίπλοκη εργασία.

Πρόσφατα ευρήματα για τη διγλωσσία και τη γνωστική έκπτωση

Η πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη DELCODE, η οποία συγκρίνει 746 συμμετέχοντες από τις προαναφερθείσες ηλικιακές ομάδες, προσφέρει εξαιρετική έρευνα για τη σχέση μεταξύ διγλωσσίας και γήρανσης. Τα ευρήματά του δείχνουν ξεκάθαρα πώς, σε παρόμοια περιβάλλοντα χρήσης, η διγλωσσία—είτε είναι ταυτόχρονη είτε διαδοχική— που χρησιμοποιείται σε καθημερινή βάση είναι ευεργετική.

Συγκεκριμένα, η μελέτη διαπίστωσε ότι η διαδοχική διγλωσσία -αν και όχι πέρα από την ηλικία των 60 ετών- έχει αντίκτυπο στη διατήρηση των γνωστικών λειτουργιών, ειδικά σε σχέση με τη μάθηση, τη γενική μνήμη, τη μνήμη εργασίας, τις εκτελεστικές λειτουργίες και τη γλωσσική ικανότητα. Σε δομικό επίπεδο, οι δίγλωσσοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερο όγκο φαιάς ουσίας από τους μονόγλωσσους. Αυτό ισχύει τόσο για τους νεότερους όσο και για τους μεσήλικες δίγλωσσους.

Συνοψίζοντας, αν και η διγλωσσία εμφανίζεται σε μια σειρά διαφορετικών καταστάσεων, με αποχρώσεις για κάθε άτομο, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι προκαλεί ευεργετικές, μακροχρόνιες δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Επιπλέον, μεταξύ ενός μέσου πληθυσμού, η διαδοχική διγλωσσία όχι μόνο επιτρέπει μεγαλύτερη επικοινωνιακό και πολιτισμικό εύρος, βελτιώνει επίσης μόνιμα τη γνωστική ικανότητα. Ως συνέπεια αυτού, μπορούμε επομένως να πούμε ξεκάθαρα ότι το να είσαι δίγλωσσος προστατεύει από τη γνωστική έκπτωση.

Γιατί οι δίγλωσσοι μπορεί να έχουν πλεονέκτημα μνήμης

Διαλύοντας τους μύθους για τον τραυλισμό

Πώς βοηθά η διγλωσσία στις γνωστικές δεξιότητες;

Πώς καταφέρνουν οι δίγλωσσοι και προσαρμόζουν την εγκεφαλική τους δραστηριότητα;