H προσήλωση κάποιων ανθρώπων να τρώνε μόνο υγιεινά τρόφιμα με στόχο την απόλυτη πειθαρχία και τέλειο κορμί. Ποιές είναι οι ψυχολογικές διαστάσεις της συμπεριφοράς αυτής; Πάσχουν από νευρική ορθορεξία και τι είναι ;
Τι γίνεται λοιπόν όταν η διατροφή ενός ατόμου χαρακτηρίζεται από υπερβολική προσήλωση στην επιλογή υγιεινών τροφίμων έχοντας ως μοναδικό στόχο –είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα- την απόλυτη πειθαρχία στην ποσότητα των θερμίδων που καταναλώθηκαν;
Φυσιολογικές σωματικές λειτουργίες του οργανισμού όπως η πείνα και ο έλεγχος του σωματικού βάρους, συνδέονται περίπλοκα με ψυχολογικές διαστάσεις όπως το αίσθημα της όρεξης, η εικόνα του σώματος και η ψυχοκοινωνική του ρύθμιση. Είναι γνωστό ότι η ποιότητα μιας διατροφής προσδιορίζει όχι μόνο την εμφάνιση μας, αλλά και τη συμπεριφορά, τα συναισθήματά μας, και τον ψυχικό μας κόσμο.
Τι γίνεται λοιπόν όταν η διατροφή ενός ατόμου χαρακτηρίζεται από υπερβολική προσήλωση στην επιλογή υγιεινών τροφίμων έχοντας ως μοναδικό στόχο –είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα- την απόλυτη πειθαρχία στην ποσότητα των θερμίδων που καταναλώθηκαν;
Θα ήταν σκόπιμο λοιπόν, να επαναπροσδιοριστεί η αξία μιας πραγματικά ισορροπημένης διατροφής, η οποία θα λειτουργεί σαν αναπόσπαστο κομμάτι της υγείας του ανθρώπου, και να διαφοροποιηθεί από τη νέα ψυχική διαταραχή που ονομάζεται « νευρική ορθορεξία ».
Τι είναι η νευρική ορθορεξία;
Νευρική ορθορεξία (orthorexia nervosa), ή απλώς ορθορεξία, ονομάζεται η ψυχική διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από ακραία ενασχόληση με την αποφυγή τροφίμων που θεωρούνται ανθυγιεινά. Ο όρος ορθορεξία προέρχεται από την ελληνική ορθό «σωστό», και όρεξις, το οποίο κυριολεκτικά σημαίνει «ορθή όρεξη», αλλά στη πράξη σημαίνει «σωστή διατροφή». Εισήχθη το 1997 από τον Δρ. Steven Bratman, προκειμένου να περιγράψει τα άτομα εκείνα που εμφάνιζαν προσκόλληση ή εμμονή με την υγιεινή διατροφή και είχαν ως σκοπό αρχικά, τη βελτίωση της υγείας τους. Η ορθορεξία δεν θεωρείται ιατρικός όρος και δεν περιλαμβάνεται στο Διαγνωστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental disorders, DSM-IV, APA, 1994), έχει ωστόσο προταθεί για εισαγωγή στη νεότερη έκδοση (DSM-V). Η νευρική ορθορεξία χαρακτηρίζεται από ακραία και άκαμπτη στάση σε σχέση με τις τροφές και απόλυτη αποφυγή τροφών που θα μπορούσαν να καταναλωθούν με πιο αραιή συχνότητα, όπως για παράδειγμα τα γλυκά ή ένα γεύμα αυξημένο σε λιπαρά.
Πότε όμως μια καλή συνήθεια μετατρέπεται σε πρόβλημα και ποιo είναι το «κομβικό σημείο» που διαχωρίζει την προτίμηση με την εμμονή;
Ο Δρ. Steven Bratman συγγραφέας του βιβλίου «Health Food Junkies: Overcoming the obsession with healthful eating» πρεσβεύει ότι οι ιδέες περί υγιεινής διατροφής δύνανται εύκολα να εξελιχθούν σε ψυχολογική διαταραχή, η οποία είναι βασανιστική τόσο για το ίδιο το άτομο, όσο και για τον περίγυρό του. Όταν ο άνθρωπος ξεπεράσει το μέτρο και επιτρέψει σε μια προτίμησή του ή συνήθειά του να πάρει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του, αποτελώντας η συνήθεια αυτή και η εκπλήρωσή της ένα μεγάλο μέρος της πνευματικής και σωματικής δραστηριότητας του ανθρώπου, τότε είναι και το«κομβικό σημείο» στο οποίο η συνήθεια αυτή έχει πλέον μετατραπεί σε εμμονή.
Ποιος είναι ο τρόπος και η διαδικασία συντέλεσης της απαρχής αυτής της διαταραχής;
Βάσει των δηλώσεων ατόμων που πάσχουν από νευρική ορθορεξία, το πρόβλημά τους ξεκίνησε αθώα και ανώδυνα, από μια αρχική επιθυμία να βελτιώσουν τις διατροφικές τους συνήθειες και, γενικότερα το τρόπο ζωής τους. Υιοθετώντας μια ισορροπημένη δίαιτα, με έμφαση στην ποιότητα και στις σαφείς προτιμήσεις σε ορισμένα προϊόντα (πχ, φρούτα και λαχανικά) και με παράλληλη ξεκάθαρη αποφυγή άλλων προϊόντων (πχ, κατεργασμένων σνακς), προχώρησαν σταδιακά στην επικέντρωση του ενδιαφέροντός τους στη καταγωγή των τροφίμων που καταναλώνουν. Το 2009 , η Ursula Philpot, πρόεδρος της Βρετανικής Διαιτητικής Εταιρείας και λέκτορας στο Leeds Metropolitan University , περιγράφοντας τα άτομα με νευρική ορθορεξία στην εφημερίδα The Guardian αναφέρει πως είναι σαν να «ασχολούνται αποκλειστικά με την ποιότητα των τροφίμων που βάζουν στο σώμα τους, την πέψη και περιορίζουν τη διατροφή τους, σύμφωνα με την προσωπική τους κατανόηση για το ποιά τρόφιμα είναι πραγματικά «καθαρά». Αυτή ακριβώς η λογική περιγράφει το πρόβλημα της νευρικής ορθορεξίας, όπου οι σκέψεις και ο προγραμματισμός γύρω από τη σωστή διατροφή κατευθύνουν όλη την ψυχική ενέργεια του ατόμου. Καθώς όμως το άτομο αρχίζει να ανησυχεί για τις διατροφικές του συνήθειες και να αναλώνεται σε σκέψεις γύρω από αυτές, ο βαθμός ανησυχίας του αυξάνεται κι αυτός. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ανησυχία αποκτά κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του.
Τι ακριβώς συμβαίνει στον εσωτερικό κόσμο των ατόμων που πάσχουν από τη συγκεκριμένη διαταραχή, και ποιες οι επιπτώσεις της στη ψυχική τους υγεία;
Το πρόβλημα της νευρικής αρθορεξίας επηρεάζει εξίσου άντρες και γυναίκες. Συγκεκριμένα και σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, τονίζεται ότι το σύνδρομο πλήττει το 1-2% του γενικού πληθυσμού. Πρόκειται λοιπόν, κυρίως για άτομα που έχουν ανάγκη να ασκούν έλεγχο στη ζωή τους και να αισθάνονται ότι έχουν και τα ηνία αυτής. Η σύντομη ψυχολογική ευεξία και ευχαρίστηση που αντλεί το άτομο από το κυνήγι του καλού φαγητού εξατμίζεται γρήγορα και δίνει τη θέση της στην ανησυχία για το αν η επιλογή ήταν όντως σωστή και για το ποια θα πρέπει να είναι η επόμενη διατροφική επιλογή τους. Η περίοδος ενοχών και ο αυτοβασανισμόςκαταλαμβάνουν πολύ μεγαλύτερο μέρος της ψυχικής ζωής απ’ ότι η πρόσκαιρη ικανοποίηση. Το άτομο μπαίνει σε ένα αδιάκοπο κυνηγητό της “ορθότητας” και προσπαθεί να παραβγεί σε έναν αγώνα δρόμου με τον ίδιο του τον εαυτό. Αν και η έννοια της αυτοτιμωρίας είναι παρούσα στην κατάσταση του ορθορεξικού, η επιβολή του “σωστού” στον εαυτό του είναι ακόμα εντονότερη. Η έλλειψη σιγουριάς για την ποιότητα του φαγητού τους συχνά αντανακλά μια γενικότερη έλλειψη σιγουριάς για την όλη τους ζωή, συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής και της σωματικής τους υγείας. Τα άτομα αυτά συχνά έχουν υποχονδριακές τάσεις, ασχολούνται υπερβολικά με την υγεία τους και είναι σε διαρκή επαγρύπνηση για πιθανά σωματικά συμπτώματα που μπορεί να εκδηλώσουν. Συχνά πάσχουν από ψυχοσωματικές ασθένειες και ταλαιπωρούνται από την πιθανότητα του ότι μπορεί να πάθουν κάτι, το οποίο ενδεχομένως μπορούν να προλάβουν, με την προϋπόθεση ότι τηρούν μια σωστή και απαρέγκλιτη διατροφή. Το άτομο αισθάνεται θύμα των συνθηκών και των καταστάσεων, ευάλωτο και επιρρεπές σε κάθε είδους εξωτερικό κίνδυνο. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός φαύλου κύκλου, όπου το εσωτερικό άγχος του ατόμου επηρεάζει τη ζωή του και εκδηλώνεται στον έλεγχο του φαγητού και κατά συνέπεια του εαυτού, ενώ παράλληλα η κοινωνική και προσωπική του ζωή του προκαλεί άγχος, το οποίο το άτομο προσπαθεί να ελέγξει εκδηλώνοντας τις συγκεκριμένες διατροφικές συνήθειες. Η προσπάθεια αυτή να ασκήσει έλεγχο και ισορροπία στη ζωή του μέσα από το φαγητό καταλήγει να γίνεται έμμονη ιδέα και να ταλαιπωρεί το άτομο.
Ποια είναι η συμπτωματολογία των ατόμων με αυτή τη διαταραχή;
Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν εμμονή με την υγιεινή διατροφή, απίσχναση και θάνατο από ασιτία. Τα ορθορεκτικά άτομα μπορεί να βιώνουνσυγκεκριμένα συναισθήματα για διάφορα τρόφιμα. Τα τρόφιμα με συντηρητικά χαρακτηρίζονται ως ‘επικίνδυνα’, τα βιομηχανοποιημένα ως ‘τεχνητά’ και τα βιολογικά ως ‘υγιεινά’. Οι ασθενείς εμφανίζουν ισχυρή – μη ελεγχόμενη επιθυμία για φαγητό όταν νιώθουν νευρικοί, αναστατωμένοι, χαρούμενοι ή δυστυχισμένοι.
Πως γίνεται η διάγνωση της νευρικής ορθορεξίας;
Η διάγνωση της νευρικής ορθορεξίας δεν είναι εύκολη, δεδομένου ότι το άτομο θεωρεί ότι τρέφεται σωστά. Αρχικά, το άτομο πρέπει να παραδεχθεί ότι υπάρχει πρόβλημα στη σχέση του με το φαγητό και να ερευνήσει τα αίτια αυτής της εμμονής. Το ερωτηματολόγιο που παρατίθεται χρησιμεύει για τη διάγνωση της νευρικής ορθορεξίας. Όσες περισσότερες ερωτήσεις έχουν θετική απάντηση, τόσο πιο πιθανή είναι η παρουσία μιας τέτοιας διαταραχής.
1. Περνάτε περισσότερες από 3 ώρες ημερησίως σκεπτόμενος/η τη δίαιτα σας ;
2. Προγραμματίζετε τα γεύματα σας αρκετές ημέρες πριν ;
3. Είναι η θρεπτική αξία του γεύματος σας περισσότερο σημαντική από την ευχαρίστηση της κατανάλωσης του ;
4. Μειώθηκε η ποιότητα της ζωής σας με την αύξηση της ποιότητας της διατροφής σας ;
5. Έχετε γίνει πιο αυστηροί με τον εαυτό σας τελευταία ;
6. Αυξάνεται η αυτοπεποίθηση σας όταν τρωτέ υγιεινά ;
7. Έχετε σταματήσει να καταναλώνετε τα τρόφιμα που απολαμβάνατε, με σκοπό να καταναλώνετε τα «σωστά» τρόφιμα ;
8. Η διατροφή σας δεν σας επιτρέπει εύκολα να φάτε έξω με παρέα , απομακρύνοντας σας από την οικογένεια και τους φίλους σας;
9. Αισθάνεστε ένοχοι όταν χαλάτε τη δίαιτα σας ;
10. Αισθάνεστε καλά με τον εαυτό σας και ότι έχετε τον πλήρη έλεγχο, μόνο όταν τρωτέ υγιεινά ;
Αν υπάρχουν περισσότερες από 4 θετικές απαντήσεις, τότε η ενασχόληση με τη σωστή διατροφή έχει φτάσει σε σημείο εμμονής.
Ποιοι είναι οι τρόποι αντιμετώπισης;
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ορισμένα άτομα με ορθορεξία δεν εμφανίζουν σωματικά συμπτώματα εύκολα στο να εντοπιστούν και παράλληλα κάποια άτομα ασυνείδητα αρνούνται ή κρύβουν την ψυχική οδύνη που η νόσος μπορεί να προκαλέσει. Η αντιμετώπιση γενικά συγκλίνει προς αυτές της νευρικής ανορεξίας και της ιδεοληψίας-ψυχαναγκασμού. Όπως όμως σημειώνουν οι ειδικοί, η ίδια η απόφαση και η δέσμευση του ατόμου ότι θα προσπαθήσει να αλλάξει τη διατροφική του συμπεριφορά, είναι περισσότερο σημαντική από τη μέθοδο που θα χρησιμοποιηθεί για να επιτευχθεί η αλλαγή. Συνεπώς, με την κατάλληληψυχοθεραπευτική και διατροφική παρέμβαση, ο ασθενής θα αποκαταστήσει τη σχέση του με το φαγητό και θα κατανοήσει τι σημαίνει υγιεινή διατροφή. Τέλος, θα συνειδητοποιήσει ότι η αυστηρή επιλογή φαγητού δεν τον κάνει καλύτερο άνθρωπο και ότι είναι λάθος να βασίζει την αυτοεκτίμησή του στη διατροφή του.
Με την συνεργασία της Ζωής Αρβανιτίδου – Ψυχολόγος MSc www.Logodiatrofis.gr
(Τηλέφωνo Επικοινωνίας : 6975561653-
[email protected])
ΠΗΓΕΣ
♣ Abraham, S., Llewellyn-Jones, D. (1990). Η αλήθεια για τις διαταραχές της διατροφής, Αθήνα: Εκδόσεις Χατζηνικολή.
♣ American Psychiatric Association(1994).Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). American Psychiatric Association.
♣ Bratman Steven, M.D., Knight David.(2000). Orthorexia Nervosa: Overcoming the obsession with healthful eating. Health food Junkies. New York: Broadway Books.
♣ Cassin Stephanie E., Ranson T. Kristin M.(2005). Personality and eating disorders: A decade in review, Clinical Psychology Review, 25, 895–916.
♣ Fairburn, C., Cooper, P. (1989). Eating disorders. In K. Hawton, P. Salkovskis, J. Kirk, D. Clark Cognitive Behaviour Therapy for Psychiatric Problems, Oxford University Press.
♣ Grilo, C. M., Sanislow, C. A., Shea, M. T., Skodol, A. E., Stout, R. L., Pagano, M. E., et al.(2003) The natural course of bulimia nervosa and eating disorder not otherwise specified is not influenced by personality disorders. International Journal of Eating Disorders, 34, 319–330.
♣ Hewitt, P. L., Flett, G. L., & Ediger, E.(1995). Perfectionism traits and perfectionistic self-presentation in eating disorder attitudes, characteristics, and symptoms. International Journal of Eating Disorders, 18, 317–326.
♣ Rutledge, T., & Linden, W.(1998). To eat or not to eat: affective and physiological mechanisms in the stress-eating relationship. Journal of Behavioral Medicine ,21:221–240.
♣ Schafer E, Schafer RB, Keith PM, et al.(1999). Self-esteem and fruit and vegetable intake in women and men. J Nutr Edu,31:153 – 60.
♣ Smith, D., Marcus, M., Eldredge, K. (1994). Binge Eating Syndrome: A Review of Assessment and Treatment with an Emphasis on Clinical Application, Behavior Therapy, 25 , 635-658.
Διαβάστε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις για την υγεία από την Ελλάδα και τον Κόσμο
Ακολουθήστε το healthweb.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Ακολουθήστε το healthweb.gr στο κανάλι μας στο YouTube
