Γράφει ο κ. Θεόδωρος Αγοραστός
Είναι γνωστό, ότι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί σήμερα τη 3η κατά σειρά συχνότητας αιτία θανάτου γυναικών από καρκίνο παγκοσμίως (2η στις αναπτυσσόμενες χώρες και 6η στις ανεπτυγμένες). Η εφαρμογή από 50ετίας περίπου του γνωστού τεστ Παπανικολάου, ενώ ελάττωσε σημαντικά στην αρχή την επίπτωση και θνησιμότητα από αυτή τη νόσο, δεν κατάφερε τις τελευταίες 2-3 δεκαετίες να βελτιώσει περαιτέρω την κατάσταση, με αποτέλεσμα τα αναφερθέντα αποτελέσματα.
Το γεγονός αυτό βασίζεται κυρίως σε δύο λόγους, την πλημμελή κάλυψη του γυναικείου πληθυσμού και την περιορισμένη ευαισθησία της μεθόδου. Ιδιαίτερα όσον αφορά στην Ελλάδα, τα ποσοστά θνησιμότητας από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας δεν ελαττώθηκαν ουσιαστικά κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ετών, σε αντίθεση με τα αντίστοιχα ποσοστά στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Mέχρι σήμερα μόνο μία στις 3 Eλληνίδες, κατά κανόνα άνω των 30 ετών, κάνει τακτικά το τεστ Παπανικολάου για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
Με βάση την ανακάλυψη του Καθηγητού Harald zur Hausen την δεκαετία του ’70 – για την οποία έλαβε αυτός το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 2008 – και τις επόμενες πολυάριθμες μελέτες, θεωρείται σήμερα πλήρως αποδεκτό ότι η γενεσιουργός αιτία της καρκινογένεσης στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας είναι ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (Human Papilloma Virus – HPV). Η μόλυνση από τον ιό αυτό θεωρείται η απαραίτητη αλλά όχι και ικανή προϋπόθεση για την ανάπτυξη καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας.
Η σύγχρονη βιοτεχνολογία κατάφερε κατά τα τελευταία 20 περίπου χρόνια να πραγματοποιήσει δύο σημαντικότατα βήματα στον τομέα της πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου: α. την δημιουργία ενός εμβολίου εναντίον της HPV-μόλυνσης, του πρώτου εμβολίου εναντίον καρκίνου (πρωτογενής πρόληψη) και β. την ανάπτυξη ενός μοριακού τεστ (“HPV DNA test”), του πρώτου μοριακού τεστ για μαζικό πληθυσμιακό έλεγχο, με το οποίο ανιχνεύεται το ιικό DNA στα κύτταρα του τραχήλου (δευτερογενής πρόληψη).
Ποιούς προσβάλλει ο ιός HPV ;
Ο ιός HPV προσβάλλει παιδιά, εφήβους, άνδρες και γυναίκες και προκαλεί καρκίνο και καλοήθεις αλλοιώσεις όχι μόνο στον τράχηλο της μήτρας, αλλά και στον κόλπο, στο αιδοίο, στον πρωκτό, στο πέος, στη στοματική κοιλότητα, στις αμυγδαλές, στο φάρυγγα, στο λάρυγγα, και πιθανόν και σε άλλα πέριξ όργανα του σώματος και των δύο φύλων, σε ποσοστά που κυμαίνονται από 30% έως 90%.
Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι οι τύποι του HPV που προκαλούν τη μεγάλη πλειοψηφία των καρκίνων στα όργανα αυτά είναι κυρίως ο τύπος 16 αλλά και ο τύπος 18, όπως ακριβώς και στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Είναι προφανές ότι ο προτεινόμενος για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας εμβολιασμός, θα προσφέρει προστασία στα εμβολιαζόμενα άτομα και από τους υπόλοιπους καρκίνους, τόσο σε γυναίκες όσο και σε άνδρες. Ήδη, ο εμβολιασμός εναντίον της HPV-μόλυνσης ενδείκνυται για χορήγηση και σε αγόρια και σε άνδρες για την προστασία από την εμφάνιση κονδυλωμάτων και από καρκίνο του πρωκτού.
Η Αυστραλία πρώτη, άρχισε από το 2013 τον μαζικό εμβολιασμό κοριτσιών και αγοριών ηλικίας 13 ετών στα σχολεία, ακολουθούμενη από τον Καναδά, τις ΗΠΑ και ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Όσον αφορά, τέλος, στην ασφάλεια των εμβολίων αυτών, κατά την εφαρμογή, μέχρι σήμερα, πέραν των 270.000.000 δόσεων HPV-εμβολίων παγκοσμίως, τα υπάρχοντα εμβόλια αποδείχθηκαν ασφαλή, χωρίς αιτιολογικά συσχετιζόμενες σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες, πέραν των τοπικών αντιδράσεων, ζάλης, λιποθυμιών και σπανίων αλλεργικών αντιδράσεων.
Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
Σύμφωνα με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, όπως και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το γνωστό τεστ Παπανικολάου για τον προληπτικό έλεγχο των γυναικών τείνει να αντικατασταθεί μέσα στα επόμενα χρόνια από το HPV DNA test για την ανίχνευση των ογκογόνων τύπων του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων, λόγω μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας του δευτέρου (ευαισθησία 50-75% του πρώτου έναντι 90-100% του δευτέρου).
Η Ολλανδία, είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που άλλαξε αντίστοιχα από την αρχή του 2017 το εθνικό της πρόγραμμα πρόληψης του τραχηλικού καρκίνου και το βασίζει πλέον στην διενέργεια του HPV DNA test ανά 5-10 έτη, παράλληλα με τον HPV-εμβολιασμό. Ακολουθούν η Αυστραλία, Μεγ. Βρετανία, Τουρκία, Μεξικό, Σουηδία, Ιταλία, Νορβηγία, Φινλανδία, Χιλή, Αργεντινή, Νέα Ζηλανδία κ.ά. ενώ στις ΗΠΑ εφαρμόζεται από κοινού το τεστ Παπανικολάου με το HPV DNA test, μέθοδος η οποία πρόκειται σύντομα να εγκαταληφθεί υπέρ της διενέργειας του HPV DNA test ως μόνης εξέτασης. Πολυκεντρική μελέτη και στην Ελλάδα επιβεβαίωσε την υπεροχή του HPV DNA test έναντι του τεστ Παπανικολάου και από πλευράς αποτελεσματικότητας και από πλευράς κόστους (HERMES study).
Η δυνατή επιμήκυνση των μεσοδιαστημάτων ελέγχου με το HPV DNA test (π.χ. κάθε 5 χρόνια) υπολογίζεται να έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο μικρότερη επιβάρυνση των γυναικών αλλά σαφώς και χαμηλότερο κόστος σε σχέση με την εφαρμογή του τεστ Παπανικολάου. Τέλος, η αυτο-λήψη (self-sampling) του κολπικού εκκρίματος για HPV DNA test είναι μια ενδιαφέρουσα προοπτική για χώρες με μικρό ποσοστό συμμετοχής του γυναικείου πληθυσμού στον τακτικό προληπτικό έλεγχο (όπως η Ελλάδα).
Απο ποιά ηλικία μπορεί να εμβολιαστεί ένα κορίτσι ;
Η ευρεία εφαρμογή κατά τα τελευταία 11 χρόνια του HPV εμβολιασμού σε ξένες χώρες με μεγάλη εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού (π.χ. Αυστραλία, >70%) έδειξε ήδη θετικά αποτελέσματα με εμφανιζόμενη ελάττωση των προκαρκινικών αλλοιώσεων στις εμβολιασθείσες νέες γυναίκες αλλά ταυτόχρονα και με σχεδόν εξάλειψη των γεννητικών κονδυλωμάτων στις γυναίκες αυτές.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι παρατηρήθηκε κατά το χρονικό αυτό διάστημα σημαντική ελάττωση της συχνότητας των γεννητικών κονδυλωμάτων και σε μη εμβολιασμένους άνδρες, προφανώς λόγω σεξουαλικών σχέσεών τους με εμβολιασμένες γυναίκες. Απ’ ό,τι διαπιστώθηκε στις σχετικές μελέτες, ο έγκαιρος εμβολιασμός με τα υπάρχοντα εμβόλια εναντίον των κύρια ογκογόνων τύπων του ιού (16 & 18) προσφέρει προστασία η οποία ξεπερνά το 70%, που είχε υποτεθεί αρχικά. Μάλιστα, η κυκλοφορία του νέου, εννεαδύναμου αντι-HPV εμβολίου, το οποίο προφυλάσσει από 5 επί πλέον ογκογόνους τύπους του ιού (31,33,45,52,58) θα οδηγήσει την προσφερόμενη προστασία από τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας περίπου στο 90%!
Εμβολιάζονται μόνο οι γυναίκες στις μικρές ηλικίες;
Έτσι, οι προοπτικές που διανοίγονται για την πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι εξαιρετικά ευοίωνες. Η πλέον πιθανή στρατηγική για το προσεχές μέλλον είναι ο συνδυασμός εμβολιασμού, όχι μόνο στις μικρές ηλικίες αλλά σε όλες τις γυναίκες μέχρι 45 τουλάχιστον ετών – εάν δεν έχουν εμβολιασθεί μέχρι τότε -, παράλληλα με την διεξαγωγή ανά 5-10ετία του HPV test.
Η περαιτέρω διαλογή των HPV-θετικών γυναικών με ειδικούς μοριακούς βιοδείκτες για τον πλέον δόκιμο εντοπισμό των γυναικών με προκαρκινικές αλλοιώσεις θα προσφέρει την δυνατότητα έγκαιρης διάγνωσης και ενδεδειγμένης θεραπείας τους και με τον τρόπο αυτό εξάλειψης του κινδύνου για εμφάνιση διηθητικού καρκίνου.
Ο κ. Θεόδωρος Αγοραστός είναι Καθηγητής Μαιευτικής και Γυναικολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. · Διευθυντής της Δ’ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. · Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Έρευνας και Αντιμετώπισης του Ιού των Θηλωμάτων (HPV).
.