Ζωονόσοι Πανδημίες: Από την COVID-19 έως την πανώλη των πιθήκων, το Mers, τον Έμπολα, τη γρίπη των πτηνών, τη Ζίκα και τον HIV, οι ασθένειες που μεταδίδονται από τα ζώα στον άνθρωπο έχουν πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια, εγείροντας φόβους για νέες πανδημίες.
Τι είναι μια ζωονόσος;
Μια ζωονόσος είναι μια ασθένεια ή μόλυνση που μεταδίδεται από σπονδυλωτά ζώα στον άνθρωπο και αντίστροφα. Τα παθογόνα που εμπλέκονται μπορεί να είναι βακτήρια, ιοί ή παράσιτα. Οι ασθένειες αυτές μεταδίδονται είτε άμεσα κατά την επαφή μεταξύ ενός ζώου και ενός ανθρώπου, είτε έμμεσα μέσω της τροφής ή μέσω ενός φορέα, όπως ένα έντομο, μια αράχνη ή ένα άκαρι. Ορισμένες ασθένειες καταλήγουν να γίνουν ειδικά ανθρώπινες, όπως η COVID-19. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό για την Υγεία των Ζώων, το 60% των ανθρώπινων μολυσματικών ασθενειών είναι ζωονοσογόνες.
Ποιοι τύποι ασθενειών εμπλέκονται;
Ο όρος “ζωονόσοι” περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία ασθενειών. Ορισμένες επηρεάζουν το πεπτικό σύστημα, όπως η σαλμονέλωση, άλλες το αναπνευστικό σύστημα, όπως η γρίπη των πτηνών και των χοίρων καθώς και η COVID, ή το νευρικό σύστημα στην περίπτωση της λύσσας. Η σοβαρότητα αυτών των ασθενειών στον άνθρωπο ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με τη νόσο και τη βιαιότητα του παθογόνου, αλλά και με το μολυσμένο άτομο, το οποίο μπορεί να έχει ιδιαίτερη ευαισθησία στο παθογόνο.
Ποια ζώα εμπλέκονται;
Οι νυχτερίδες λειτουργούν ως δεξαμενή για πολλούς ιούς που προσβάλλουν τον άνθρωπο. Ορισμένοι είναι γνωστοί εδώ και πολύ καιρό, όπως ο ιός της λύσσας, αλλά πολλοί εμφανίστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες, όπως ο Έμπολα, ο κορωνοϊός SARS, ο SARS-CoV-2 (που προκαλεί την COVID-19) ή ο ιός Nipah, ο οποίος εμφανίστηκε στην Ασία το 1998. Οι ασβοί, οι νυφίτσες, και τα βιζόν εμπλέκονται συχνά σε ιογενείς ζωονόσους, και ιδίως σε εκείνες που προκαλούνται από κορωνοϊούς. Άλλα θηλαστικά, όπως βοοειδή, χοίροι, σκύλοι, αλεπούδες, καμήλες και τρωκτικά, παίζουν, επίσης, συχνά τον ρόλο του ενδιάμεσου ξενιστή. Όλοι οι ιοί που ευθύνονται για τις μεγάλες πανδημίες γρίπης είχαν προέλευση από πτηνά είτε άμεση είτε έμμεση. Τέλος, έντομα, όπως τα τσιμπούρια, είναι φορείς πολλών ιογενών ασθενειών που προσβάλλουν τον άνθρωπο.
Γιατί έχει αυξηθεί η συχνότητα των ζωονόσων;
Έχοντας εμφανιστεί πριν από χιλιάδες χρόνια, οι ζωονόσοι έχουν πολλαπλασιαστεί τα τελευταία 20 ή 30 χρόνια. Η αύξηση των διεθνών ταξιδιών επέτρεψε την ταχύτερη εξάπλωσή τους. Καταλαμβάνοντας όλο και μεγαλύτερες περιοχές του πλανήτη, οι άνθρωποι συμβάλλουν, επίσης, στη διατάραξη του οικοσυστήματος και στην προώθηση της μετάδοσης των ιών. Η βιομηχανική κτηνοτροφία αυξάνει τον κίνδυνο εξάπλωσης των παθογόνων μικροοργανισμών μεταξύ των ζώων. Το εμπόριο άγριων ζώων αυξάνει, επίσης, την έκθεση του ανθρώπου στα μικρόβια που μπορεί να μεταφέρουν. Η αποψίλωση των δασών αυξάνει τον κίνδυνο επαφής μεταξύ της άγριας πανίδας, των οικόσιτων ζώων και των ανθρώπινων πληθυσμών.
Πρέπει να φοβόμαστε μια νέα πανδημία;
Η κλιματική αλλαγή θα ωθήσει πολλά ζώα να εγκαταλείψουν τα οικοσυστήματά τους για πιο βιώσιμα εδάφη, προειδοποίησε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature το 2022. Ανακατεύοντας περισσότερο, τα είδη θα μεταδίδουν περισσότερο τους ιούς τους, γεγονός που θα προάγει την εμφάνιση νέων ασθενειών που είναι δυνητικά μεταδοτικές στον άνθρωπο. “Χωρίς προληπτικές στρατηγικές, οι πανδημίες θα εμφανίζονται συχνότερα, θα εξαπλώνονται ταχύτερα, θα σκοτώνουν περισσότερους ανθρώπους και θα επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία με πιο καταστροφικό αντίκτυπο από ποτέ”, προειδοποίησε τον Οκτώβριο του 2020 η ομάδα εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ για τη βιοποικιλότητα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Science το 2018, υπάρχουν 1,7 εκατομμύρια άγνωστοι ιοί στα θηλαστικά και τα πτηνά, εκ των οποίων 540.000 έως 850.000 έχουν την ικανότητα να μολύνουν τον άνθρωπο. Αλλά πάνω απ’ όλα, η επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και οι αυξημένες αλληλεπιδράσεις με την άγρια πανίδα αυξάνουν τον κίνδυνο να “βρουν” τους ξενιστές τους ιοί που μπορούν να μολύνουν τον άνθρωπο.