Προγράμματα ολοκληρωμένης διαχείρισης των κουνουπιών, σχέδιο δράσης του υπουργείου Υγείας, σχετική ενημέρωση και προφύλαξη του κοινού για το έτος 2025.
Τα κουνούπια είναι διαβιβαστές λοιμογόνων παραγόντων για τη μετάδοση σοβαρών ασθενειών, ενώ σημαντικά δυσμενείς είναι και οι επιπτώσεις στην οικονομία και στην ποιότητα ζωής των κατοίκων στις περιοχές όπου αναπτύσσονται υψηλοί πληθυσμοί κουνουπιών. Η εμφάνιση κατά τα τελευταία έτη περιστατικών λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου (ΙΔΝ) σε αρκετές περιοχές της χώρας μας και σποραδικών περιστατικών ελονοσίας (τα έτη 2009-2021), καθώς και η ύπαρξη κινδύνου εισαγωγής άλλων ιών που μεταδίδονται με κουνούπια (π.χ. ιών Zika, Chikungunya, Δάγκειου πυρετού), καταδεικνύουν την ανάγκη της οργάνωσης και έγκαιρης εφαρμογής ολοκληρωμένων προγραμμάτων αντιμετώπισης των εντόμων αυτών.
Η πρόληψη και αντιμετώπιση των νόσων που μεταδίδονται με κουνούπια
Διαβιβαστές βασίζεται στη μείωση του πληθυσμού των κουνουπιών μέσω του περιορισμού ή/και της εξάλειψης των εστιών αναπαραγωγής τους, καθώς και στην παρεμπόδιση της επαφής μεταξύ διαβιβαστών και ανθρώπων. Η παρούσα εγκύκλιος περιγράφει τα απαραίτητα στοιχεία των προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών και θα πρέπει να ακολουθηθεί πιστά από τους αρμόδιους φορείς, προκειμένου να επιτευχθεί τόσο η μείωση της όχλησης όσο και η προφύλαξη του πληθυσμού από τον κίνδυνο ασθενειών. Ιδιαίτερη προσοχή, όσον αφορά στις δράσεις καταπολέμησης των κουνουπιών και στις σχετικές δράσεις ενημέρωσης του κοινού, πρέπει να δοθεί στις περιοχές όπου κατά τα τελευταία έτη καταγράφηκαν κρούσματα ιού του Δυτικού Νείλου (σε ανθρώπους ή ζώα) ή κυκλοφορία του ιού σε κουνούπια ή κρούσματα ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης ή εισαγόμενα κρούσματα ελονοσίας σε ευάλωτες περιοχές (δηλαδή περιοχές με παρουσία ικανών 3 διαβιβαστών ελονοσίας – Ανωφελών κουνουπιών). Επίσης, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί και στον εντοπισμό των σημαντικότερων εστιών αναπαραγωγής κουνουπιών και ιδιαίτερα κοντά σε περιοχές όπου διαμένουν μετανάστες / πρόσφυγες από χώρες ενδημικές νόσων που μεταδίδονται με διαβιβαστές (όπως π.χ. ελονοσίας). Στις περιοχές αυτές θα πρέπει να εκτιμάται ο κίνδυνος έξαρσης επιδημικών φαινομένων συναρτήσει των εντομολογικών, επιδημιολογικών, μετεωρολογικών και λοιπών στοιχείων, ώστε να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα πρόληψης και ελέγχου.
Ειδικότερα, για τα χωροκατακτητικά είδη κουνουπιών να σημειωθεί ότι τα τελευταία έτη στην Ιταλία, Ισπανία και Γαλλία καταγράφηκαν περιπτώσεις εγχώριας μετάδοσης του Δάγκειου πυρετού με διαβιβαστή το Ασιατικό κουνούπι τίγρης (Aedes albopictus), ενώ από το 2022 το χωροκατακτητικό είδος Aedes aegypti εντοπίζεται πλέον και στην Κύπρο. Αν και στο παρελθόν το συγκεκριμένο είδος εντοπιζόταν σε πολλές χώρες της Ευρώπης (και στην Ελλάδα έως τα μέσα προς τα τέλη της δεκαετίας του 1960), τα τελευταία χρόνια η παρουσία του καταγράφεται σε περιοχές της Μαύρης Θάλασσας μεταξύ της Γεωργίας, Ρωσίας και Τουρκίας, ενώ στην Ευρώπη στις νήσους Μαδέιρα (Πορτογαλία), στα Κανάρια νησιά (Ισπανία) και πλέον και στην Κύπρο. Ως εκ τούτου, λόγω του αυξημένου κινδύνου της εισαγωγής του είδους Aedes aegypti (που είναι ικανότερος διαβιβαστής των ιών Δάγκειου πυρετού, Zika και Chikungunya σε σχέση με το Aedes albopictus), καθίσταται επιτακτική η ανάγκη λήψης μέτρων έναντι των κουνουπιών αυτών, με ιδιαίτερη προσοχή και ενισχυμένη επιτήρηση σε περιοχές που αποτελούν δυνητικές πύλες εισόδου (π.χ. αεροδρόμια, λιμάνια). Τέλος, σε περιοχές και σε περιόδους για τις οποίες η εκτίμηση κινδύνου οδηγεί στο συμπέρασμα της ύπαρξης κινδύνου τοπικής μετάδοσης, η υλοποίηση αποτελεσματικών προγραμμάτων διαχείρισης κουνουπιών και η εντατικοποίησή τους, καθώς και η ενημέρωση του κοινού για τα μέτρα ατομικής προστασίας από τα κουνούπια, θα πρέπει να αναδειχθεί σε θέμα προτεραιότητας. Απώτερος στόχος, εκτός της πρόληψης τοπικής μετάδοσης των παθογόνων που μεταδίδονται με κουνούπια, είναι και η προστασία της υγείας των ευπαθών ομάδων και γενικότερα του τοπικού πληθυσμού.
Ολοκληρωμένη διαχείριση των κουνουπιών
Με βασικό σκοπό την ολοκληρωμένη διαχείριση των κουνουπιών και των προβλημάτων πουδημιουργούν στη δημόσια υγεία, στο περιβάλλον, καθώς και στην τοπική οικονομία, θα πρέπει να
εφαρμόζονται Ολοκληρωμένα Προγράμματα Καταπολέμησης Κουνουπιών.Σημαντικός παράγοντας για την αντιμετώπιση των κουνουπιών και την πρόληψη μετάδοσης
νοσημάτων που μεταδίδονται από αυτά αποτελεί η στενή συνεργασία όλων των εμπλεκομένων
φορέων.
- Οι Περιφέρειες, οι Δήμοι, τα αρμόδια Υπουργεία, οι πανεπιστημιακοί και ερευνητικοί
φορείς, οι ιδιώτες ανάδοχοι, αλλά και όλοι όσοι συμμετέχουν στον σχεδιασμό, οργάνωση και
υλοποίηση των έργων καταπολέμησης θα πρέπει να έχουν διακριτούς ρόλους και να επιδεικνύουν
πνεύμα συνεργασίας για την επίτευξη των κοινών στόχων. - Για την επιτυχία των προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών είναι σημαντική η έγκαιρηέναρξη, η ικανή διάρκειά τους, η ορθολογική κατανομή των πόρων ανά περιοχή, η επιλογή ικανούαναδόχου (βάσει προδιαγραφών) και ο καλύτερος – κατά το δυνατόν – έλεγχός του. Όπου οισυνθήκες το επιτρέπουν, συστήνεται να λαμβάνεται υπόψη -αναφορικά με τον σχεδιασμό τωνπρογραμμάτων- ότι ο κεντρικός συντονισμός των έργων μεγάλης εμβέλειας (π.χ. σε επίπεδοΠεριφέρειας) αποφέρει τα οφέλη της οικονομίας κλίμακος, εξασφαλίζοντας παράλληλα την
προσαρμογή και εξειδίκευση των εφαρμογών στις τοπικές ανάγκες. Σε κάθε περίπτωση, η εκτέλεσητων έργων θα πρέπει να ανατεθεί σε φορείς / αναδόχους που διαθέτουν εμπειρία, προσωπικό,μέσα, τεχνογνωσία και επιστημονική γνώση του αντικειμένου.
Ως εκ τούτου, καλούνται οι Περιφέρειες, μέσω των αρμοδίων Υπηρεσιών τους να εκπονήσουνολοκληρωμένο σχέδιο καταπολέμησης των κουνουπιών σε επίπεδο Περιφέρειας ή Περιφερειακών
Ενοτήτων και να εξασφαλίσουν εγκαίρως τις απαραίτητες πιστώσεις, να ορίσουν τον φορέα για τηνυλοποίησή του, καθώς και τον φορέα παρακολούθησης και εφαρμογής του προγράμματος (όπωςπ.χ. Επιτροπές Ελέγχου και Παρακολούθησης ή άλλον φορέα που διαθέτει κατάλληλα εκπαιδευμένοπροσωπικό).
Οι Δήμοι οφείλουν να προβαίνουν –παράλληλα με τις Περιφέρειες- στη λήψη μέτρων για τηνεξάλειψη εστιών αναπαραγωγής κουνουπιών, την εξυγίανση του περιβάλλοντος και την
ευαισθητοποίηση των δημοτών τους. Πάντα σε πλαίσιο συνεργασίας, οι Δήμοι θα πρέπει ναυλοποιούν τα έργα διαχείρισης κουνουπιών, βάσει των προκαθορισμένων αρμοδιοτήτων τους,
έπειτα από ενημέρωση και συνεννόηση με τις αρμόδιες αρχές των Περιφερειών όπου ανήκουν.
Συνιστάται ο Περιφερειάρχης να ορίσει τον Συντονιστή – επιβλέποντα των προγραμμάτωνκαταπολέμησης κουνουπιών που διενεργούνται στη χωρική αρμοδιότητα της Περιφέρειας και να
τον γνωστοποιήσει στην Επιτροπή για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση των Τροπικών Νοσημάτωντου Υπουργείου Υγείας, καθώς και σε όλους τους Δήμους της Περιφέρειας. Όλοι οι εμπλεκόμενοιφορείς υποχρεούνται να αναφέρονται στον ανωτέρω Συντονιστή – επιβλέποντα παρέχοντας όλα ταδιαθέσιμα στοιχεία. Λόγω της σημαντικότητας του έργου που επιτελεί ο
Συντονιστής, η επιλογή τουθα πρέπει να γίνεται με βάση κριτήρια που σχετίζονται με αποδεδειγμένη εμπειρία και γνώσεις αναφορικά με την ολοκληρωμένη διαχείριση των κουνουπιών.
Για την υποστήριξη του έργου, τόσο του Συντονιστή όσο και του φορέα υλοποίησης, δύναταινα συστήνονται Επιστημονικές Επιτροπές και πέραν των στελεχών των Περιφερειών, έτσι ώστε νασυμμετέχουν και επιστήμονες από πανεπιστημιακούς ή/και ερευνητικούς φορείς που διαθέτουν τησχετική γνώση και εμπειρία στη διαχείριση των κουνουπιών.
Συνιστάται, επίσης, να αναζητείται η τεχνική υποστήριξη από τρίτο ανεξάρτητο φορέα(διαφορετικό από εκείνους που προκηρύσσουν ή υλοποιούν το έργο), με στόχο την αξιολόγηση της
αποτελεσματικότητας του έργου. Παράλληλα, για τη διευκόλυνση του συντονισμού, προτείνεται ηχρήση τυποποιημένου πρωτοκόλλου εφαρμογών, καθώς και επίβλεψης – παρακολούθησης για κάθε ενέργεια που υλοποιείται.
Ειδικότερα για την πρόληψη και τον έλεγχο των εποχικών εξάρσεων του ιού του ΔυτικούΝείλου (ΙΔΝ), οι Περιφέρειες σε συνεργασία με τους οικείους Δήμους θα πρέπει να εκπονήσουν ένα
«Σχέδιο Ετοιμότητας και Απόκρισης για την αντιμετώπιση του ιού του Δυτικού Νείλου». Το Σχέδιοαυτό θα πρέπει να εκπονηθεί σύμφωνα με το «Σχέδιο Δράσης για τη λοίμωξη από τον ΙΔΝ» του Υπουργείου (Σχετ. 11) και να συμπληρώνει το Ολοκληρωμένο Σχέδιο καταπολέμησης τωνκουνουπιών σε επίπεδο Περιφέρειας ή Περιφερειακών Ενοτήτων που υπάρχει ήδη. Επισημαίνεται ότι κατά το πέρας της προηγούμενης περιόδου μετάδοσης και πριν την καταγραφή της τρέχουσαςκυκλοφορίας του ΙΔΝ θα προηγείται η κατάταξη περιοχών σε Επίπεδα Κινδύνου για τη μετάδοσητου ΙΔΝ σε ανθρώπους με βάση ιστορικά δεδομένα επιτήρησης της λοίμωξης του ιού σε ανθρώπους(βάσει του Παραρτήματος 1 του Σχετ. 11. Σχεδίου), ώστε να οργανώνονται οι δράσεις ανάλογα με
το Επίπεδο Κινδύνου. Κατά την έναρξη κυκλοφορίας του ΙΔΝ στην τρέχουσα περίοδο και καθόλη τηντρέχουσα περίοδο μετάδοσης, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα διαθέσιμα δεδομένα (πχ εντοπισμό τουιού σε δείγμα διαβιβαστή, κρούσματα σε ανθρώπους ή ζώα κτλ), οι περιοχές μπορεί να καταταχθούν σε υψηλότερα Επίπεδα Κινδύνου, βάσει των οποίων θα πρέπει να οργανωθούν οι αντίστοιχεςδράσεις πρόληψης και απόκρισης.
Είναι σημαντική η έγκαιρη εκπόνηση του Σχεδίου Ετοιμότητας και Απόκρισης για τηναντιμετώπιση του ΙΔΝ από τις Περιφέρειες και τους οικείους Δήμους, προκειμένου ναεξασφαλιστούν οι απαραίτητοι πόροι (οικονομικοί και ανθρώπινοι), καθώς και η συνεκτίμηση των ιδιαιτεροτήτων της κάθε περιοχής.
Σχεδιασμό των προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών
Για τον ορθό σχεδιασμό των προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών σε μια περιοχή θαπρέπει να αξιολογούνται όλα τα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα ή τεχνικά στοιχεία εφαρμογής
των προγραμμάτων από προηγούμενα έτη, καθώς και να λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα τηςεπιδημιολογικής και εντομολογικής επιτήρησης. Επίσης, λόγω των ακραίων φυσικών φαινομένωνπου παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, στον σχεδιασμό των προγραμμάτων θαπρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι έκτακτες συνθήκες που τυχόν διαμορφώνονται ανά έτος.
Για τον λόγο αυτό είναι θεμελιώδους σημασίας η συγκέντρωση και αξιολόγηση όλων τωνδεδομένων επιδημιολογικής και εντομολογικής επιτήρησης που αφορούν στα νοσήματα των
οποίων διαβιβαστές είναι τα κουνούπια, στα είδη των κουνουπιών που έχουν καταγραφεί στιςσυγκεκριμένες περιοχές, καθώς και στην εποχική διακύμανση των πληθυσμών τους. Τα στοιχείααυτά, μαζί με τα στοιχεία από τη λεπτομερή χαρτογράφηση όλων των εστιών ανάπτυξηςπρονυμφών κουνουπιών στις συγκεκριμένες περιοχές, καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου
αναπαραγωγής τους, είναι απαραίτητα για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τον τρόπο εκτέλεσηςτου έργου καταπολέμησης, την επιλογή των δράσεων, την έκτασή τους, αλλά και τη χρονική περίοδοστην οποία θα πρέπει αυτές να εφαρμοστούν. Τα εκτελούμενα έργα θα πρέπει κατά προτίμηση ναείναι τριετούς διάρκειας, προκειμένου να περιορίζονται προβλήματα καθυστερήσεων στιςαναθέσεις. Επίσης, με απώτερο στόχο τη συνεχή βελτίωση του κάθε έργου, θα πρέπει ναλαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα της συνεχούς αξιολόγησής του, καθ’ όλη τη διάρκεια
υλοποίησής του.
- Κατά τον σχεδιασμό των προγραμμάτων, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το γεγονός ότι οι
εφαρμογές προνυμφοκτονίας και τα άλλα προβλεπόμενα μέτρα θα πρέπει να εφαρμόζονται με
συνέπεια και να εντατικοποιούνται κατά την περίοδο κυκλοφορίας των κουνουπιών σε
ενδιαιτήματα που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση (τουλάχιστον μέχρι 2 χιλιόμετρα) από
οικισμούς/καταλύματα όπου φιλοξενούνται/διαμένουν μετανάστες ή πρόσφυγες από χώρες
ενδημικές για νοσήματα που μεταδίδονται με κουνούπια. Οποιαδήποτε εφαρμογή θα πρέπει να
πραγματοποιείται κατόπιν αξιολόγησης τόσο των εντομολογικών δεδομένων όσο και των
περιβαλλοντικών συνθηκών. - Με δεδομένες τις συνεχείς μεταβολές των επιδημιολογικών, εντομολογικών, κλιματολογικών,
περιβαλλοντικών, κοινωνικών και όποιων άλλων δεδομένων αφορούν στην υλοποίηση των έργων,
αλλά και την ταχύτατη εξέλιξη της τεχνολογίας και της επιστήμης, τα έργα θα πρέπει να είναι
ευέλικτα, ώστε να προσαρμόζονται και να ανταποκρίνονται σε έκτακτες ανάγκες. - Για τους λόγουςαυτούς, κατά την οργάνωση των προγραμμάτων, θα πρέπει να προβλέπεται η δυνατότητα
αναθεώρησης και προσαρμογής τους, η δυνατότητα λήψης διορθωτικών μέτρων καθώς και η
ευελιξία για εφαρμογή τυχόν έκτακτων μέτρων (ανάλογα με την εκτίμηση κινδύνου) καθ’ όλη τη
χρονική περίοδο υλοποίησής τους, με βάση τα επιδημιολογικά και τα εντομολογικά δεδομένα ή
άλλα στοιχεία που μπορεί να προκύψουν. Λόγω των κατάλληλων συνθηκών που καταγράφονται
πλέον σε πολλές περιοχές της χώρας μας και κατά τη χειμερινή περίοδο, προτείνεται η εξασφάλιση
της δυνατότητας υλοποίησης μερικών δράσεων (πχ προνυμφοκτονιών, υπολειμματικών
εφαρμογών ακμαιοκτονίας κτλ) καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Σε κάθε περίπτωση, ο κύριος στόχος θα πρέπει να είναι η προστασία της δημόσιας υγείας και ως εκ
τούτου είναι απαραίτητη η ορθή και αδιάλειπτη εφαρμογή των προγραμμάτων διαχείρισης των
κουνουπιών, όπου και για όσο χρονικό διάστημα του έτους απαιτείται.
Εντομολογική επιτήρηση
Η συστηματική εντομολογική επιτήρηση θεωρείται διεθνώς αναπόσπαστο μέρος των
ολοκληρωμένων προγραμμάτων καταπολέμησης των διαβιβαστών και βασικός πυλώνας στην
αντιμετώπιση των νοσημάτων που μεταδίδουν. Η εντομολογική επιτήρηση περιλαμβάνει τη
χαρτογράφηση των εστιών αναπαραγωγής των κουνουπιών, τη συστηματική παρακολούθηση και
την καταγραφή των ειδών και πληθυσμών τους και της χωροχρονικής κατανομής τους, καθώς και
τον δειγματοληπτικό έλεγχό τους για τον εντοπισμό μολυσμένων εντόμων από συγκεκριμένα
παθογόνα (π.χ. ΙΔΝ) σε περιοχές και σε χρόνο που θα κριθεί σκόπιμο.
Τα δεδομένα εντομολογικής επιτήρησης προνυμφών και ακμαίων κουνουπιών συνεισφέρουν
ουσιαστικά στον ορθολογικό σχεδιασμό και στην επιτυχή υλοποίηση των έργων. Επίσης,
συνεισφέρουν στη λήψη αποφάσεων για την αναγκαιότητα εφαρμογών με εγκεκριμένα βιοκτόνα,
στην κατάδειξη της αναγκαιότητας λήψης διορθωτικών μέτρων καθώς και στην εκτίμηση και
αξιολόγηση επιδημιολογικού κινδύνου σε τοπικό επίπεδο (μέσω της διακύμανσης πληθυσμών
διαβιβαστών και της κυκλοφορίας παθογόνων σε κουνούπια).
- Στο πλαίσιο των προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών θα πρέπει οπωσδήποτε να
προβλέπεται η διενέργεια εντομολογικής επιτήρησης τόσο σε συστηματική όσο και σε έκτακτη
βάση. Στον τομέα αυτό, μπορεί να ζητηθεί η συνδρομή και η συνεργασία επιστημονικών φορέων με
εμπειρία στο αντικείμενο. Για τη διευκόλυνση της επιδημιολογικής επιτήρησης των νοσημάτων που
μεταδίδονται μέσω κουνουπιών, όλα τα αποτελέσματα της εντομολογικής παρακολούθησης, π.χ.
θέση και ημερομηνία συλλογής, αριθμός ακμαίων (αναγνώριση τουλάχιστον σε επίπεδο γένους),
θα πρέπει να κοινοποιούνται μηνιαίως κατ’ ελάχιστον και με ευθύνη των Συντονιστών των
Περιφερειών – στο Υπουργείο Υγείας (Επιτροπή για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση Τροπικών
Νοσημάτων), με παράλληλη κοινοποίηση αυτών και στον ΕΟΔΥ. Επιπλέον, θα πρέπει σε κάθε
περίπτωση καταγραφής κυκλοφορίας του ΙΔΝ (θετικού αποτελέσματος σε κουνούπια ή ζώα) ή όταν
ζητούνται δεδομένα σε έκτακτες περιπτώσεις (π.χ. καταγραφή κρούσματος) να κοινοποιούνται
άμεσα όλα τα δεδομένα άμεσα στο Υπουργείο Υγείας (Επιτροπή για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση
Τροπικών Νοσημάτων) με παράλληλη κοινοποίηση αυτών και στον ΕΟΔΥ, καθώς τα δεδομένα αυτά
χρησιμοποιούνται από τις αρμόδιες εθνικές αρχές -σε πραγματικό χρόνο- για την εκτίμηση του
κινδύνου μετάδοσης σε τοπικό επίπεδο. - Με στόχο την ενίσχυση της εντομολογικής επιτήρησης και συλλογής εντομολογικών
δεδομένων σε εθνικό επίπεδο, συστήνεται η στενή συνεργασία και συνδρομή των περιφερειακών
και δημοτικών αρχών στις δράσεις εντομολογικής επιτήρησης που οργανώνει και συντονίζει κάθε
χρόνο -σε εθνικό επίπεδο- ο ΕΟΔΥ, με σκοπό την πληρέστερη καταγραφή αξιόπιστων εντομολογικών
δεδομένων με προτυποποιημένο τρόπο και την άμεση χρήση αυτών στην εκτίμηση κινδύνου σε
τοπικό επίπεδο. - Η πρόσφατη καταγραφή του είδους κουνουπιού Aedes aegypti στην Κυπριακή Δημοκρατία,
(αποτελεί τον βασικό ικανό διαβιβαστή των ιών Δάγκειου πυρετού, Zika και Chikungunya)
καταδεικνύει τον κίνδυνο εισαγωγής αυτού του είδους και στη χώρα μας καθιστώντας επιτακτική
την ανάγκη ενισχυμένης εντομολογικής επιτήρησης, με προτεραιότητα σε περιοχές που αποτελούν
δυνητικές πύλες εισόδου του στη χώρα, ιδίως από τις γειτονικές χώρες όπου έχει καταγραφεί ήδη η
παρουσία του (π.χ. αεροδρόμια, λιμάνια, νησιά). Για τον λόγο αυτό, συστήνεται η στενή συνεργασία
και συνδρομή των περιφερειακών και δημοτικών αρχών με τον ΕΟΔΥ, το Μπενάκειο
Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο και το Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Ιατρικού Τμήματος
του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (επίσημος συνεργάτης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τις
πύλες εισόδου της χώρας μας).
Αναλυτικότερες πληροφορίες για την ορθή υλοποίηση της εντομολογικής επιτήρησης
μπορούν να αναζητηθούν στον σύνδεσμο https://www.conops.gr/protaseis-gia-entomologikiepitirisi/ καθώς και στο Παράρτημα 2 του Σχετ. 11. Σχεδίου.
Στοχευμένες δράσεις
Η αντιμετώπιση των κουνουπιών σε μια περιοχή θα πρέπει να περιλαμβάνει πρωτίστως
προνυμφοκτονίες με στοχευμένες δράσεις και εφαρμογές υψηλής αποτελεσματικότητας καθώς και
εφαρμογή μέτρων διαχείρισης του περιβάλλοντος για τον περιορισμό ή/και εξάλειψη των εστιών
αναπαραγωγής των κουνουπιών. Όταν απαιτείται, για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας,
μπορεί να πραγματοποιείται και η καταπολέμηση των ακμαίων κουνουπιών, καθώς και η εφαρμογή
ειδικών επεμβάσεων, όπως π.χ. υπολειμματικές εφαρμογές ακμαιοκτονίας εσωτερικών χώρων ή
υπολειμματικές εφαρμογές ακμαιοκτονίας κατά τη χειμερινή περίοδο.
Τα σκευάσματα βιοκτόνων
Τα σκευάσματα βιοκτόνων που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν στα προγράμματακαταπολέμησης πρέπει υποχρεωτικά να διαθέτουν έγκριση κυκλοφορίας στη χώρα μας για τον
συγκεκριμένο σκοπό, όπως αναφέρονται στο υπ’ αρ. πρωτ. 13924/17-01-2025 έγγραφο τουΥπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων (Σχετ. 14). Η χρήση κάθε εγκεκριμένου σκευάσματοςπρέπει να γίνεται σύμφωνα με την έγκριση κυκλοφορίας του και τις οδηγίες ασφαλούς και ορθήςχρήσης του, όπως αναλυτικά περιγράφονται στην ετικέτα του. Σκοπός της ορθής χρήσης τωνβιοκτόνων είναι αφενός να επιτυγχάνεται η μέγιστη αποτελεσματικότητά του και αφετέρου ηπροστασία του χρήστη, της δημόσιας υγείας αλλά και του περιβάλλοντος.
Οι Περιφέρειες που – για επείγοντες λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας – απαιτείται ναυλοποιήσουν εφαρμογή των ανωτέρω σκευασμάτων κατά παρέκκλιση των όρων και προϋποθέσεωνπου προβλέπονται στην έγκρισή τους ή/και να χρησιμοποιήσουν μη εγκεκριμένα βιοκτόναπροϊόντα, θα πρέπει να υποβάλλουν στην Υπηρεσία μας τεκμηριωμένο αίτημα, σύμφωνα με τοάρθρο 55 του Κανονισμού (ΕΕ) 528/2012, προκειμένου αυτό να εξεταστεί από το Υπουργείο
Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων με παράλληλη σχετική γνωμοδότηση της αρμόδιας Επιτροπής
για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση των Τροπικών Νοσημάτων του Υπουργείου Υγείας αναφορικά
με τον κίνδυνο για τη δημόσια υγεία (Σχετ.14). Επισυνάπτεται υπόδειγμα εντύπου τεκμηρίωσης,
το οποίο πρέπει να συμπληρωθεί από τον αιτούντα (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙII).
Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η επιλογή για εφαρμογές βιοκτόνων θα πρέπει να γίνεται
πάντα σε συμμόρφωση και με τον Κανονισμό 528/2012 ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του
Συμβουλίου σχετικά «Με τη διάθεση και τη χρήση βιοκτόνων», άρθρο 17, παρ. 5: «Η ορθή χρήση
συνεπάγεται την ορθολογική εφαρμογή ενός συνδυασμού φυσικών, βιολογικών, χημικών ή άλλων
μέτρων, κατά περίπτωση, χάρη στα οποία η χρήση των βιοκτόνων περιορίζεται στο ελάχιστο
αναγκαίο, λαμβάνονται δε τα ενδεδειγμένα προφυλακτικά μέτρα».
Αντιμετώπιση των προνυμφών των κουνουπιών
Πρωταρχικό στοιχείο για την προστασία από νοσήματα που μεταδίδονται μέσω κουνουπιών
αποτελεί η εφαρμογή μέτρων περιβαλλοντικής υγιεινής και εξυγίανσης του περιβάλλοντος, βάσει
των οποίων επιτυγχάνεται ο περιορισμός ή/και η εξάλειψη των εστιών ανάπτυξης των προνυμφών
κουνουπιών – κατόπιν χαρτογράφησης αυτών – λαμβάνοντας υπόψη τα είδη κουνουπιών που
καταγράφονται σε τοπικό επίπεδο. Τα συγκεκριμένα μέτρα είναι από τα σημαντικότερα, καθώς
προσφέρουν μακροχρόνιο όφελος ελαχιστοποιώντας την ευχέρεια πολλαπλασιασμού των
κουνουπιών και επομένως μειώνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης υψηλών πληθυσμών τους για
μεγάλο διάστημα συμβάλλοντας στην περιορισμένη χρήση βιοκτόνων.
2. Ο περιορισμός των εστιών αναπαραγωγής μπορεί να επιτευχθεί με την επιχωμάτωση
μικρών κοιλοτήτων του εδάφους, αλλά και τον καθαρισμό από τη βλάστηση των εστιών που έχουν
υποδειχθεί από τη χαρτογράφηση, ώστε να διευκολύνεται η κίνηση του νερού και να παρασύρονται
τα ατελή στάδια των κουνουπιών. Σε αυτές περιλαμβάνονται τα αρδευτικά ή αποστραγγιστικά
κανάλια ή τάφροι, οι δεξαμενές συλλογής νερού, οι όχθες ποταμών ή ρυακιών, οι κοίτες χειμάρρων
κλπ.
- Επίσης, θα πρέπει να λαμβάνεται η κατάλληλη μέριμνα για τον περιορισμό ή/και την εξάλειψη
των εστιών αναπαραγωγής κουνουπιών που βρίσκονται μέσα ή γύρω από τις κατοικημένες
περιοχές. Ενδεικτικά σημεία όπου συγκεντρώνονται λιμνάζοντα ύδατα είναι: σιντριβάνια,
καλλωπιστικές λιμνούλες, δεξαμενές εκτός λειτουργίας, αποχετεύσεις/βόθροι, διαρροές των
συστημάτων ύδρευσης, φραγμένοι αγωγοί ομβρίων, δοχεία αποθήκευσης νερού ή άλλα
αντικείμενα που κατακρατούν το νερό της βροχής ή ποτίσματος, εγκαταλελειμμένοι χώροι και κτίρια
όπου συνήθως συσσωρεύονται απορρίμματα πάσης φύσεως, βιολογικοί καθαρισμοί κλπ. Στο
πλαίσιο αυτό, εξίσου σημαντική είναι και η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τα ενδεδειγμένα
μέτρα πρόληψης, που περιλαμβάνουν την εξάλειψη μικρών ή μεγάλων εστιών αναπαραγωγής
κουνουπιών στους ιδιωτικούς χώρους (π.χ. στις οικίες: η απομάκρυνση στάσιμου νερού, η κάλυψη
ή το άδειασμα περιεκτών με νερό, η κάλυψη με σήτα των αγωγών εξαερισμού των βόθρων κτλ).
Στον τομέα της εξυγίανσης και του περιορισμού των εστιών και προκειμένου να διασφαλιστεί
η πρόσβαση σε ιδιωτικούς χώρους, οι Δήμοι θα πρέπει να συμβάλουν στην ενημέρωση των
κατοίκων μέσω επισκέψεων (εφόσον διαθέτουν τα απαιτούμενα μέσα) ή με όποιον άλλο πρόσφορο
τρόπο πχ φυλλάδιο, ανακοινώσεις στην ιστοσελίδα ή/και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης του Δήμου
(δείτε περισσότερες πληροφορίες στο Ε. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΟΥ
ΚΟΙΝΟΥ).
Η χαρτογράφηση
Η χαρτογράφηση των δυνάμει εστιών αναπαραγωγής των κουνουπιών, η οικολογική
χαρτογράφηση των εκτεταμένων φυσικών υγροτοπικών συστημάτων (με συνεχή επικαιροποίηή
της), οι τακτικές δειγματοληψίες για τον εντοπισμό προνυμφών κουνουπιών και εν συνεχεία η λήψη
αποφάσεων για παρεμβάσεις με εφαρμογή βιοκτόνων, ανάλογα με τα αποτελέσματα των
δειγματοληψιών, είναι απαραίτητες ενέργειες για την ορθή διαχείριση των κουνουπιών. Ιδιαίτερα
σημαντική είναι η συλλογή και η συνεχής καταγραφή των εντομολογικών δεδομένων που αφορούν
στις προνύμφες κουνουπιών (όπως η ταυτοποίησή τους και η πληθυσμιακή πυκνότητα), ώστε να
δίνεται η δυνατότητα αξιολόγησης των εστιών αναπαραγωγής (παραγωγικότητα εστιών,
αναπαραγωγή διαβιβαστών νοσημάτων) και η βελτιστοποίηση των δράσεων του προγράμματος.
Επίσης προτείνεται η χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) και η διατήρηση βάσεων
καταχώρησης δεδομένων, που συμβάλλουν σημαντικά στην υλοποίηση ολοκληρωμένων και
αποτελεσματικών έργων καταπολέμησης.
4. Η καταπολέμηση των προνυμφών των κουνουπιών με βιοκτόνα θα πρέπει να ξεκινά
εγκαίρως, αμέσως μετά την εμφάνιση των πρώτων προνυμφών κουνουπιών στις υδάτινες εστίες
ανάπτυξής τους. Η ακριβής χρονική στιγμή έναρξης των εργασιών καθορίζεται από τον τακτικό
έλεγχο των χαρτογραφημένων εστιών ανάπτυξης (μόνιμων ή εποχιακών) από την αρχή της άνοιξης,
με στόχο την ανίχνευση προνυμφών κουνουπιών. Η καταπολέμηση διαρκεί καθ’ όλη την περίοδο
εκκόλαψης προνυμφών και σε κάθε περίπτωση τουλάχιστον μέχρι και τις αρχές Νοεμβρίου. Να
σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια, λόγω των ήπιων θερμοκρασιών που καταγράφονται κατά τους
χειμερινούς μήνες σε πολλές περιοχές της χώρας μας, παρατηρείται συνεχόμενη δραστηριότητα
πολλών ειδών κουνουπιών-διαβιβαστών και ως εκ τούτου απαιτούνται δράσεις καταπολέμησης
καθ΄ όλο το έτος.
5. Κατά τον ψεκασμό (εφαρμογή βιοκτόνων) ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίδεται στην
ομοιόμορφη και στην καθολική κάλυψη των εστιών. Επίσης, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή
και να χρησιμοποιούνται κατάλληλα ψεκαστικά μηχανήματα προκειμένου το βιοκτόνο να καταλήγει
στην επιφάνεια του νερού και να μην κατακρατείται από την τυχόν υπάρχουσα βλάστηση. Η
εφαρμογή επαναληπτικού ψεκασμού σε μια εστία, μετά από κάποιο διάστημα, πραγματοποιείται
κατόπιν δειγματοληπτικών ελέγχων για την ανίχνευση παρουσίας νέων προνυμφών.
6. Κατά την επιλογή των βιοκτόνων θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η χρήση για την
οποία προορίζεται το νερό της κάθε εστίας και η εφαρμογή τους να γίνεται σύμφωνα με την ετικέτα
του προϊόντος, δεδομένου ότι τα βιοκτόνα αυτά μπορούν να προκαλέσουν ρύπανση του
περιβάλλοντος ή/και τοξικότητα στους διαφόρους οργανισμούς μη στόχους. Ιδιαίτερη προσοχή
χρειάζεται στις περιπτώσεις κατά τις οποίες το νερό χρησιμοποιείται για το πότισμα των ζώων και
την άρδευση των καλλιεργειών, καθώς και στις περιπτώσεις παρουσίας άλλων υδρόβιων
οργανισμών.
Στις οικολογικά προστατευόμενες περιοχές (Natura κλπ.) ενδείκνυται η χρήση μόνο των
σκευασμάτων Bacillus thurigiensissubsp. israelensis(B.t.i.), του οποίου η δράση είναι εκλεκτική. Στις
περιοχές όπου δραστηριοποιούνται φορείς διαχείρισης υδροβιοτόπων είναι σημαντική η καλή
συνεργασία των αρμόδιων αρχών και αναδόχων με τους φορείς αυτούς για την καλύτερη διαχείριση
των κουνουπιών.
7. Δεν ενδείκνυται η χρήση οποιουδήποτε χημικού σκευάσματος για την καταπολέμηση των
κουνουπιών σε νερά που προορίζονται για απόληψη πόσιμου νερού, καθώς και σε ιχθυοτρόφα
ύδατα, δεδομένου ότι όλα είναι τοξικά για τους υδρόβιους οργανισμούς και επομένως μπορεί να
προκληθούν οικονομικές ζημιές αλλά και βλαβερές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και στο
περιβάλλον.
- Εκτός από τα βιοκτόνα σκευάσματα, δύναται να χρησιμοποιηθούν και προνυμφοκτόνα
σκευάσματα χωρίς βιολογική ή χημική δράση, τα οποία καταπολεμούν τις προνύμφες των
κουνουπιών με μηχανικό τρόπο (π.χ. υγρές μεμβράνες σιλικόνης).
Η εφαρμογή των προνυμφοκτόνων θα πρέπει να γίνεται κυρίως από εδάφους και μόνο σε ειδικές περιπτώσεις από αέρος, κατόπιν αιτήματος των Περιφερειών, στο οποίο θα τεκμηριώνεται η αδυναμία κάλυψης των εστιών με επίγεια μέσα (π.χ. ορυζώνες, έλη κλπ.) και θααναφέρεται η χρονική διάρκεια του έργου καταπολέμησης κουνουπιών ( ημερομηνία έναρξης –
λήξης), για την οποία θα ισχύει η αιτούμενη άδεια. Οι αεροψεκασμοί προνυμφοκτονίας θαδιενεργούνται μετά από ετήσια έγκριση από τη Δ/νση Δημόσιας Υγείας και Υγιεινής Περιβάλλοντος του Υπουργείου Υγείας του προαναφερόμενου αιτήματος, η οποία θα χορηγείται σε συνέχειασχετικής γνωμοδότησης της αρμόδιας Επιτροπής για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση των Τροπικών
- Νοσημάτων του Υπουργείου Υγείας. Το σχετικό αιτιολογημένο γραπτό αίτημα από την αρμόδιαΥπηρεσία της Περιφέρειας θα απευθύνεται προς τη Δ/νση Δημόσιας Υγείας και Υγιεινής . Περιβάλλοντος του Υπουργείου Υγείας. Οι αεροψεκασμοί θα πραγματοποιούνται από ελικόπτερα ήαεροπλάνα πολύ χαμηλής πτήσης ή άλλου τύπου πτητικά μέσα π.χ. drones (Σχετ. 6) που πληρούντους όρους, τις προϋποθέσεις και τους περιορισμούς που θέτει η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας(ΥΠΑ), λαμβάνοντας υπόψη την έκταση και τη φύση του προς επέμβαση συστήματος, καθώς και την ικανότητα επέμβασης σε σύντομο χρονικό διάστημα, όπου αυτό απαιτείται.
9. Η τεκμηρίωση της επαρκούς και αποτελεσματικής υλοποίησης της εφαρμογής των
βιοκτόνων είναι σημαντική και θα πρέπει να πραγματοποιείται ιδανικά σε πραγματικό χρόνο μέσω
της παρακολούθησης του στόλου οχημάτων που συμμετέχουν στο έργο καθώς και της καταγραφής
του συνόλου των δράσεων, της συλλογής δεδομένων, αλλά και του ελέγχου του πληθυσμού
κουνουπιών πριν και μετά τις εφαρμογές.
10. Η αντιμετώπιση του Ασιατικoύ κουνουπιού τίγρης (Aedes albopictus), που τα τελευταία
έτη έχει εγκατασταθεί στο σύνολο σχεδόν των αστικών και ημιαστικών περιοχών της χώρας,
παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες και περιορισμούς όσον αφορά στην αποτελεσματικότητα των
εκτελούμενων έργων μεγάλης κλίμακας. Η φύση των εστιών αναπαραγωγής του είναι ως επί το
πλείστoν ανθρωπογενείς, ευκαιριακές και «κρυπτικού» τύπου (δεν είναι εύκολος ο εντοπισμός
τους). Καθώς συχνά οι εστίες απαντώνται μέσα σε ιδιωτικούς χώρους και δεδομένης της
περιορισμένης μετακίνησης του συγκριμένου είδους κουνουπιού, επιβάλλεται η αντιμετώπισή του
και μέσω δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού, με στόχο την ενεργό συμμετοχή
του στον περιορισμό των εστιών. Οι Δήμοι θα πρέπει να συμβάλουν σημαντικά στην αντιμετώπιση
του είδους αυτού είτε με δράσεις ενημέρωσης είτε με δράσεις στοχευμένης διαχείρισής του μέσα
στο αστικό και ημιαστικό περιβάλλον. Για όλες τις σχετικές ενέργειες και δράσεις θα πρέπει να
ενημερώνονται οι αρμόδιοι φορείς των Περιφερειών για να αποφεύγονται αλληλεπικαλύψεις.
Καταπολέμηση των ακμαίων κουνουπιών
1. Σε περιοχές υψηλού κινδύνου θα πρέπει κατά τη διάρκεια του χειμώνα να εντοπίζονται τα
καταφύγια διαχείμασης των ακμαίων εντόμων (π.χ. καταλύματα ζώων και άλλα οικήματα), στα
οποία μπορούν να πραγματοποιούνται υπολειμματικές εφαρμογές ακμαιοκτονίας πριν την άνοιξη,
11
με εγκεκριμένα για τον λόγο αυτό βιοκτόνα, έτσι ώστε να μειώνεται σημαντικά ο πληθυσμός που
θα δώσει την πρώτη γενιά. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, θα πρέπει να λαμβάνονται και οι ανάλογες
προφυλάξεις για την προστασία των εργαζομένων, των ζώων και του περιβάλλοντος από τα
χρησιμοποιούμενα βιοκτόνα.
2. Οι υπολειμματικοί ψεκασμοί εσωτερικών χώρων (IRS) εφαρμόζονται ως συμπληρωματικό
μέτρο σε έκτακτες συνθήκες, κατά τις οποίες έχουν καταγραφεί κρούσματα νοσημάτων που
μεταδίδονται με διαβιβαστές ανάλογα με το νόσημα και τη συμπεριφορά του διαβιβαστή (π.χ. σε
περίπτωση εγχώριων κρουσμάτων ελονοσίας) ή σε συνθήκες που ευνοούν την εμφάνιση
κρουσμάτων, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου έχουν καταγραφεί κρούσματα τα τελευταία έτη.
Οποιαδήποτε εφαρμογή πραγματοποιείται έπειτα από τη χορήγηση σχετικής έγκρισης του
Υπουργείου Υγείας (Δ/νση Δημόσιας Υγείας και Υγιεινής Περιβάλλοντος), κατόπιν γνωμοδότησης
από την αρμόδια Επιτροπή για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση των Τροπικών Νοσημάτων του
Υπουργείου Υγείας.
3. Οι ακμαιοκτονίες υπέρμικρου όγκου (ULV) από εδάφους και η εφαρμογή ακμαιοκτόνων
βιοκτόνων από αέρος επιτρέπονται μόνο σε έκτακτες συνθήκες, όταν απειλείται η δημόσια υγεία
και εφόσον είναι επαρκώς αιτιολογημένες. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να ακολουθείται πιστά το
«Σχέδιο Δράσης για τη λοίμωξη από τον ΙΔΝ» του Υπουργείου (Σχετ. 11).
Προϋπόθεση γιαοποιαδήποτε απόφαση χρήσης αυτού του τύπου ακμαιοκτόνων αποτελεί η έκδοση Απόφασης τουΥπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων σχετικά με την κατ’ εξαίρεση χρήση ακμαιοκτόνωνσκευασμάτων, στην οποία και θα προβλέπονται οι όροι, οι προϋποθέσεις χρήσης και τα μέτρα ασφάλειας που θα πρέπει να λαμβάνονται.
Διαβάστε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις για την υγεία από την Ελλάδα και τον ΚόσμοΑκολουθήστε το healthweb.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Ακολουθήστε το healthweb.gr στο κανάλι μας στο YouTube
