Στις 30 Σεπτεμβρίου του 2014 το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών της Ατλάντα ανακοίνωσε το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα Έμπολα. Παρακολουθώντας κανείς την κινητοποίηση των υγειονομικών υπηρεσιών και την εκτεταμένη κάλυψη από το σύνολο των ΜΜΕ, θα μπορούσε να υποθέσει ότι όλη η Ευρώπη και η Αμερική βρίσκεται σε φάση επιδημίας. Ποια είναι η αλήθεια; Έχει φτάσει ο Έμπολα στο κατώφλι του σπιτιού μας ; Υπάρχει πραγματικά ο κίνδυνος επιδημίας για την Ελλάδα;
Απαντήσεις δίνει στην Νικολέτα Ντάμπου και το www.Life2day.gr η Έφη Σίμου– συγγραφέας του Βιβλίου ‘’ Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου: ΜΜΕ, Κίνδυνος και Δημόσια Υγεία ‘’. Εχει σπουδάσει Επιδημιολογία στο London School of Hygiene and Tropical Medicine και εργάζεται στον Τομέα Επιδημιολογίας και Βιοστατιστικής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας.
Έφη Σίμου- Συγγραφέας του Βιβλίου ‘’ Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου: ΜΜΕ, Κίνδυνος και Δημόσια Υγεία ‘’
Δείτε εδώ το Βιβλίο ‘’ Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου: ΜΜΕ, Κίνδυνος και Δημόσια Υγεία ‘
Δεν είχαμε “εμείς” Εμπολα οι “άλλοι” είχαν…
Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1976, ο Mabalo Lokela, o διευθυντής του τοπικού σχολείου του Yambuku, ενός χωρίου κοντά στο ποταμό Embola της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κογκό πέθανε έχοντας προηγουμένως παρουσιάσει συμπτώματα υψηλού πυρετού, διάρροιας και αιμορραγίας. Ο θάνατός του δημιούργησε ένα μικρό σοκ στην τοπική κοινωνία, καθώς λίγες μέρες μετά το νοσοκομείο γέμισε με ασθενείς που παρουσίαζαν παρόμοια συμπτώματα. Μέσα σε μια εβδομάδα το 90% από τους 318 ασθενείς που εισήχθησαν στο τοπικό νοσοκομείο πέθαναν από την νόσο. Το περιστατικό καταγράφηκε στην ιστορία ως η πρώτη επιδημία που οφείλονταν στο ιό Έμπολα. Από τότε πολλές τοπικές επιδημίες καταγράφηκαν σε κράτη κυρίως της Δυτικής Αφρικής όπως η Γουινέα, η Λιβερία, η Σιέρα Λεόνε και η Νιγηρία αλλά μέχρι και πρόσφατα οι Δυτικές χώρες παρακολουθούσαν με απάθεια θα έλεγε κανείς δεκάδες Αφρικανών να αποδεκατίζονται, να μπαίνουν σε καραντίνα, να στιγματίζονται χωρίς φαγητό, νερό και ιατρική περίθαλψη.
Τριάντα οκτώ χρόνια μετά στις 30 Σεπτεμβρίου του 2014 το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών της Ατλάντα ανακοίνωσε το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα στην Αμερική. Ήταν ο Eric Duncan, ένας Λιβηριανός του ταξίδεψε από την Δυτική Αφρική στο Dallas του Texas. Ο ασθενής δεν παρουσίαζε συμπτώματα όταν έφυγε από την Αφρική, αλλά ανέπτυξε τα συμπτώματα περίπου 4 μέρες αφότου έφτασε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο ασθενής απεβίωσε στις 8 Οκτωβρίου και ήταν ο πρώτος άνθρωπος που πέθανε από Έμπολα εκτός Δυτικής Αφρικής. Στις 10 Οκτωβρίου ένας επαγγελματίας υγείας που του παρείχε περίθαλψη παρουσίασε πυρετό και διαγνώστηκε θετικός στο τεστ για ‘Εμπολα. Ο Έμπολα είχε εισβάλλει στην Αμερική. Σε μια άλλη ήπειρο, στις 6 Οκτωβρίου η Teresa Romero εισήχθηκε σε νοσοκομείο της Μαδρίτης με παρόμοια συμπτώματα. Η Teresa, ήταν η νοσηλεύτρια που εθελοντικά περιέθαλψε δύο Ισπανούς ιεραποστόλους, οι οποίοι είχαν νοσήσει από τον Έμπολα και είχαν επαναπατριστεί από τη Σιέρα Λεόνε. Ο Έμπολα έκανε την είσοδο του και στην Ευρώπη.
Από εκείνο το σημείο και μετά η ανθρωπότητα με κομμένη την ανάσα και έντονη ανησυχία παρακολουθεί τις ραγδαίες εξελίξεις αναφορικά με την επιδημία Έμπολα. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ανά τον πλανήτη με συνεχείς ανταποκρίσεις μεταδίδουν εν είδει πολεμικών ανακοινωθέντων τα τελευταία νέα σχετικά με το ιό. Στο ίδιο ύφος και οι απανταχού αξιωματούχοι κήρυξαν το συναγερμό στις υγειονομικές υπηρεσίες όλου του κόσμου, θέτοντας σε εφαρμογή επιχειρησιακά πλάνα και ευρείας κλίμακας ασκήσεις ετοιμότητας που θυμίζουν στρατιωτικές επιχειρήσεις. Βλέποντας τις εικόνες με υγειονομικούς υπαλλήλους να φοράνε μάσκες και ειδικές στολές και ασθενείς στα τελευταία στάδια της νόσου θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι όλη η Ευρώπη και η Αμερική βρίσκεται σε φάση επιδημίας –
Πριν ξεκινήσουμε τον πόλεμο πρέπει να ξέρουμε όλα τα δεδομένα.
Αν μελετήσουμε τα επιστημονικά δεδομένα ο ιός Έμπολα καταγράφηκε για πρώτη φορά το1976 και είχε παραμείνει μέχρι πρόσφατα σε Αφρικανικό έδαφος, γεγονός που υποδηλώνει μικρή μεταδοτικότητα, είναι δηλαδή ένας εξαιρετικά καταστρεπτικός και θανατηφόρος ιός, δεν αποτελεί όμως μια ιδιαίτερα μεταδοτική ασθένεια και αυτό συμβαίνει κυρίως διότι δεν μεταδίδεται με τον αέρα, όπως για παράδειγμα η γρίπη.
Πως μεταδίδεται;
Δεν μεταδίδεται μέσω των τροφίμων ή μέσω του νερού. Θα πρέπει επίσης να διευκρινιστεί ότι ο ιός δεν μεταδίδεται στη φάση επώασης, δηλαδή όταν το άτομο που προσβλήθηκε δεν παρουσιάζει ακόμα συμπτώματα. Ο χρόνος επώασης διαρκεί από 2 μέρες έως και 3 εβδομάδες. Δεν ασθενούν όλοι όσοι έρχονται σε επαφή με τον ιό. Ο ιός ζει στο αίμα και σε άλλα υγρά του σώματος μας, όπως τα κόπρανα και ο εμετός.
Έχει επίσης βρεθεί σε μικρότερες συγκεντρώσεις στα ούρα, στον ιδρώτα, τα δάκρυα, το σπέρμα, το σάλιο και το μητρικό γάλα. Η μετάδοση του ιού από άτομο σε άτομο απαιτεί τη μεταφορά των μολυσμένων σωματικών υγρών στον οργανισμό. Ο ιός εισέρχεται στον οργανισμό μέσα από το στόμα, τη μύτη, τα μάτια (οποιαδήποτε βλεννογόνο μεμβράνη) ή αιχμή του δέρματος. Πηγή μόλυνσης μπορεί να είναι επίσης αντικείμενα που έχουν λερωθεί με μολυσμένα υγρά ή μολυσμένες βελόνες. Πρώιμα συμπτώματα της λοίμωξης είναι ο πυρετός, η κόπωση, ο μυϊκός πόνος, ο πονοκέφαλος και ο πονόλαιμος. Καθώς προχωρά η λοίμωξη τα πράγματα γίνονται σταδιακά χειρότερα με ναυτία, έμετο, διάρροια, ανεξέλικτη αιμορραγία. Δεν πεθαίνουν όλοι όσοι αρρωσταίνουν από τον ιό, αλλά η νόσος είναι εξαιρετικά θανατηφόρα. Τα ποσοστά θνησιμότητας από τις πρόσφατες επιδημίες στην Αφρική κυμαίνονται από 50%-90%.
Θεραπεία
Σήμερα δεν υπάρχει εμβόλιο για την προστασία των ανθρώπων από Έμπολα, όπως υπάρχει για άλλους ιούς, όπως για παράδειγμα η πολιομυελίτιδα ή ευλογιά. Δεν υπάρχει ειδική φαρμακευτική αγωγή για να βοηθήσει να θεραπεύσει την ασθένεια.
Η μόνη θεραπεία για εκείνους που επλήγησαν είναι η “υποστηρικτική φροντίδα”. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την πρόληψη της επιδημίας Έμπολα είναι ο περιορισμός της εξάπλωση στην πηγή της. Επί του παρόντος το επίκεντρο της επιδημίας βρίσκεται στη Δυτική Αφρική. Επομένως οι προσπάθειες σε ότι αφορά τις υγειονομικές αρχές θα πρέπει να εστιάζονται στον υγειονομικό έλεγχο των μεταναστών που προέρχονται από χώρες στις οποίες ενδημεί η νόσος, στην ενίσχυση των υγειονομικών υπηρεσιών στα σύνορα και στην εκπαίδευση του υγειονομικού προσωπικού ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την νόσο, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την προσωπική του υγεία και ασφάλεια.
Εύλογα κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί αν τα δύο κρούσματα σε Ευρώπη και Αμερική δικαιολογούν όλη αυτή την κινητοποίηση, την ανησυχία και τον πανικό σε διεθνές επίπεδο.
Από τον Λοιμό, την πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη επιδημία, η οποία αναφέρεται από τον Θουκυδίδη ότι έπληξε τον Ελλαδικό χώρο το 430 π.χ, ως την πανούκλα του 1660, μέχρι και την ισπανική γρίπη του 1918, η αόρατη δύναμη των ιών κυριαρχεί στην ανθρωπότητα και σπέρνει το θάνατο με τη μορφή πανδημιών. Στις επιδημίες κάθε κοινωνία έβλεπε πάντα τους εχθρούς της. Εχθροί που έβαζαν σε κίνδυνο τα θεμέλια της κοινωνικής συνοχής και οικονομικής ανάπτυξης και όχι άδικα. Ο λοιμός αποδεκάτισε την Αθηναϊκή κοινωνία της κλασικής εποχής και έφερε το τέλος του Χρυσού αιώνα και της Δημοκρατίας του Περικλή, ο οποίος λέγεται ότι ήταν ένας από τους χιλιάδες ασθενείς που υπέκυψαν στην επιδημία. Κατά πολλούς ερευνητές η Ισπανική γρίπη του 1918, έφερε το τέλος του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, αφού εκατομμύρια στρατιώτες πέθαναν από το φονικό ιό. Στη συλλογική μνήμη λοιπόν οι επιδημίες έχουν συνδεθεί με μοναδικό κλίμα καταστολής στην πόλη, τον εγκλεισμό μολυσμένων στα σπίτια τους, τον αφανισμό και τον οικονομικό μαρασμό ολόκληρων πολιτισμών. Οι ιοί έγιναν οι νέοι εχθροί που απειλούν τον κόσμο, ο τρομερός μικροσκοπικός εχθρός και οι επιδημίες μετατράπηκαν πολλές φορές σε ζήτημα ύψιστης εθνικής ασφάλειας, που μπορεί να απαιτήσει και την παρέμβαση του στρατού, όπως προβλέπουν πολλά επιχειρησιακά σενάρια, τα οποία αφορούν την αντιμετώπιση αντίστοιχων κρίσεων.
Ο φόβος
Ο φόβος για τις θανατηφόρες ασθένειες που υποβόσκει στην λαϊκή συνείδηση βρίσκει πρόσφορο έδαφος πολλαπλασιασμού στην αρένα των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Η ρητορική της καταστροφολογίας είναι πολύ προσφιλής στα ΜΜΕ. Το κλίμα ανησυχίας, φόβου και πανικού προκαλεί το ενδιαφέρον του κοινού και πουλάει .
Το δημόσιο ενδιαφέρον για τους κινδύνους πολλαπλασιάζεται με την οπτικοποίηση σεναρίων καταστροφής που αποτελεί προσφιλές θέμα σε πολλές κινηματογραφικές ταινίες.
Αυτό που ζούμε τις τελευταίες μέρες είχε λίγο πολύ περιγραφεί στην ταινία που προβλήθηκε το 1995 με τον ελληνικό τίτλο «Το ξέσπασμα» και πρωταγωνιστές τους Dustin Hoffman και Rene Rousso. Στην συγκεκριμένη ταινία ο συνταγματάρχης Σαμ Ντάνιελς ,που εργάζεται στο Αμερικανικό Στρατιωτικό Ινστιτούτο Ερευνών για τις Μολυσματικές Ασθένειες, μαζί με την πρώην σύζυγο του Ρομπέρτα Κέοχ επιδημιολόγο, που εργάζεται στο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών αναλαμβάνει να ερευνήσει την ξαφνική εμφάνιση ενός θανατηφόρου μολυσματικού ιού που έχει εξαπλωθεί στην Αφρική, που μεταλλάσσεται σε αερογενώς μεταδιδόμενο και που απειλεί να καταστρέψει την ανθρωπότητα.
Δείτε εδώ την ταινία
Είναι επίσης φανερό ότι η ιστορία του Έμπολα έχει όλα τα συστατικά ενός επιτυχημένου τηλεοπτικού σόου. Κίνδυνο, πανικό, αγωνία για την έκβαση της επιδημίας και -διασημότητες που αποφάσισαν να ασχοληθούν με την σωτηρία της ανθρωπότητας όπως ο David Beckham, o oποίος ηγείται καμπάνιας ενημέρωσης του ΟΗΕ και η Naomi Cambell, που τέθηκε επικεφαλής φιλανθρωπικού αγώνα για την εξεύρεση πόρων για την καταπολέμηση του Ιού.
Η παγκόσμια κοινότητα συστρατεύεται για να πολεμήσει τον εχθρό που έρχεται από την μακρινή Αφρική και απειλεί να ταράξει την ασφάλεια του Δυτικού κόσμου. Συστρατεύται σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι αξιωματούχοι (!) προκειμένου να συζητήσουν και να συντάξουν έναν «οδικό χάρτη» για να αντιμετωπίσουν μια ενδεχόμενη εξάπλωση του ιού Έμπολα στο Ισραήλ και τα Παλαιστινιακά Εδάφη.
Εύλογο λοιπόν το ενδιαφέρον, ακόμα πιο εύλογες όμως κάποιες διαπιστώσεις:
• Η δημιουργία κλίματος φόβου και αδικαιολόγητου πανικού μπορεί να οδηγήσει σε διαστρέβλωση των προτεραιοτήτων των υπηρεσιών δημόσιας υγείας παγκοσμίως και να αποπροσανατολίσει τους υγειονομικούς και τον πληθυσμό από τα πραγματικά προβλήματα υγείας, όπως θα μπορούσε για παράδειγμα να είναι η εξάπλωση των κρουσμάτων του HIV/AIDS.
• H διαστρέβλωση των προτεραιοτήτων των υπηρεσιών δημόσιας υγείας θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα την κατασπατάληση τεράστιων ποσών δημόσιου χρήματος, ιδιαίτερα σε μια εποχή παρατεταμένης οικονομικής κρίσης και κατάρρευσης του υγειονομικού συστήματος. Μπορεί σε πρώτο επίπεδο το κόστος των μέτρων για την προστασία του πληθυσμού να καθιστά δημοφιλή κράτη, κυβερνήσεις και αξιωματούχους στην συνέχεια όμως θα μπορούσαν να προκύψουν ερωτήματα για την σκοπιμότητα που μπορεί να εξυπηρετεί κάποια ενδεχόμενη υπερβολή και κατασπατάληση κρατικών προϋπολογισμών, όπως έγινε στην περίπτωση της γρίπης του Η1Ν1. Είναι γεγονός ότι η αμερικάνικη επιχείρηση Lakeland Industries , η οποία εμπορεύεται βιομηχανικές προστατευτικές στολές έχει κερδίσει πάνω από 40% σε χρηματιστηριακή αποτίμηση, επίσης και σύμφωνα με το Business Insider, φαρμακοβιομηχανίες που συμμετέχουν στην παραγωγή εμβολίων βρίσκονται σε αντίστοιχη χρηματιστηριακή άνοδο.
• Η προσπάθεια του κράτους να προστατεύσει την δημόσια υγεία, περικλείει τον κίνδυνο να οδηγήσει σε εξαφάνιση της ιδιωτικής σφαίρας των πολιτών με τις αντίστοιχες επιδράσεις που μπορεί να επιφέρει αυτό στην κοινωνική τους ζωή. Πολλές φορές η αντιμετώπιση ενός σημαντικού δημοσίου κινδύνου, όπως είναι ένας βιολογικός παράγοντας, παραγκωνίζει τις συνήθεις δημοκρατικές διαδικασίες και τα προσωπικά δεδομένα, η καταπάτηση των οποίων σε κάθε άλλη περίπτωση θα προκαλούσε κύματα αντιδράσεων και κινητοποιήσεων. Αν αναλογιστούμε ότι σε περιπτώσεις επιδημιολογικής διερεύνησης κρουσμάτων επιτρέπεται οι πολίτες να κρατούνται για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται αναγκαίο σε απομόνωση ή καραντίνα, τι θα μπορούσε να γίνει σε περίπτωση μιας πανδημίας;
• Η έλλειψη επιστημονικής τεκμηρίωσης, η απόκρυψη δεδομένων, η παρουσίαση αντιφατικών επιστημονικών δεδομένων μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη θεωριών και σεναρίων συνωμοσιολογίας και απροσανατολισμό της κοινής γνώμης, ιδιαίτερα όταν η ενημέρωση γίνεται από δημόσιες πηγές. Η πρόκληση αδικαιολόγητου και υπέρμετρου φόβου μεταξύ των πολιτών μπορεί να επιφέρει ισχυρότατα πλήγματα στην αξιοπιστία και την εμπιστοσύνη του κόσμου προς τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας, όπως απέδειξε περίτρανα το παράδειγμα της γρίπης του Η1Ν1 και της επακόλουθης σκοπιμότητας ή μη του εμβολιασμού. Επίσης θα πρέπει να θυμηθούμε ότι στην περίπτωση της γρίπης οι επιστήμονες απέτυχαν να δημιουργήσουν ένα μοντέλο που θα προέβλεπε με ασφάλεια την έκβαση της επιδημίας. Η επιστημονική αβεβαιότητα έβλαψε σοβαρά τους κρατικούς προϋπολογισμούς και την παγκόσμια οικονομία.
• Η παρατεταμένη κινδυνολογία που γίνεται είδηση και μεταδίδεται σε όλες τις χώρες του κόσμου επηρεάζει τις οικονομικές εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Τον κίνδυνο διέβλεψε ήδη η πρόεδρος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Crhistin Lagard, η οποία φορώντας κονκάρδα που έγραφε “απομονώστε τον Έμπολα, όχι τις χώρες” τόνισε ότι “θα πρέπει να επιδείξουμε εξαιρετική σύνεση για να μην τρομοκρατήσουμε τον πλανήτη”. Σύμφωνα με τον Kaifala Marah, υπουργό Οικονομικών της Σιέρα Λεόνε η επιδημία του ιού Έμπολα έχει τις ίδιες επιπτώσεις με «ένα οικονομικό εμπάργκο» για τις πληγείσες χώρες, αφού σύμφωνα με δηλώσεις του “κατά λάθος ή σκοπίμως είναι πραγματικά ένα οικονομικό εμπάργκο..είτε μας αρέσει είτε όχι αυτή είναι η πραγματικότητα”.
• Οι άστοχες ή υπαγορευμένες από σκοπιμότητα επιλογές μπορεί να δημιουργήσουν νέους κινδύνους για την υγεία μέσω εμβολίων και φαρμάκων, τα οποία θα δοθούν στην κυκλοφορία πριν ολοκληρώσουν τις τυπικές διαδικασίες έγκρισης. Ήδη πολλοί επιστήμονες θέτουν θέματα δεοντολογίας και ασφάλειας.
Η εμπλοκή οικονομικών, επιχειρηματικών και πολιτικών συμφερόντων
Οι επιδημίες ερμηνεύτηκαν κάθε εποχή με διαφορετικό τρόπο, αλλά άμεσα σχετικό με το πολιτικό κλίμα της εποχής. Η εμπλοκή των οικονομικών, επιχειρηματικών και πολιτικών συμφερόντων θα πρέπει να παραμείνει μακριά από το δημόσιο αγαθό της υγείας, στο βωμό της οποίας πολλές φορές στο παρελθόν, θυσιάστηκαν κρατικοί προϋπολογισμοί και καταστράφηκαν επιχειρήσεις και οικονομίες χωρών .
Ο πανικός και ο τρόμος είναι επίσης ένας ιός που εξαπλώνεται ραγδαία.
Είναι αλήθεια ότι υπάρχει ένα επείγον και τραγικό ιατρικό πρόβλημα, αλλά χωρίς αμφιβολία υπάρχει μια εξίσου προβληματική επικοινωνιακή πολιτική.
Τα πραγματικά θύματα του Έμπολα βρίσκονται στην Αφρική και μαστίζονται από μια επιδημία που βρίσκεται σε έξαρση και κινδυνεύει να βγει εκτός ελέγχου και απαιτούνται μεγαλύτερη αποφασιστικότητα και συντονισμένες προσπάθειες σε διεθνές επίπεδο για να περιοριστεί αποτελεσματικά.