Αδηφαγία: Οι συνήθειες είναι σαν συντομεύσεις για τον εγκέφαλό μας. Μόλις διαμορφώσουμε μια συνήθεια – π.χ. να βάζουμε τη ζώνη ασφαλείας κάθε φορά που μπαίνουμε στο αυτοκίνητο – η συμπεριφορά γίνεται σχεδόν αυτόματη στο σωστό πλαίσιο. Αλλά ο σχηματισμός συνήθειας δεν είναι πάντα ευεργετικός. Το ίδιο νευρωνικό κύκλωμα που μας βοηθά να δένουμε τη ζώνη μας κρύβεται πίσω από τις διατροφικές διαταραχές, σύμφωνα με μια νέα μελέτη από ερευνητές του Stanford Medicine και συνεργάτες τους.
Χρησιμοποιώντας απεικόνιση του εγκεφάλου, οι ερευνητές είδαν διαφορές στο νευρωνικό κύκλωμα που προάγει τον σχηματισμό συνήθειας σε άτομα με διαταραχές αδηφαγίας, οι οποίες περιλαμβάνουν την κατανάλωση υπερβολικών ποσοτήτων φαγητού σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι διαφορές ήταν πιο έντονες σε άτομα με πιο σοβαρές διαταραχές. Το στοιχείο της συνήθειας αυτών των καταστάσεων, λένε οι ερευνητές, θα μπορούσε να είναι μέρος του λόγου που είναι τόσο δύσκολο να αντιμετωπιστούν. “Μια συνήθεια είναι μια μαθημένη συσχέτιση. Ίσως αρχικά η συμπεριφορά ξεκίνησε για την επίτευξη ενός στόχου, αλλά τελικά την έχεις κάνει τόσες πολλές φορές που κάνεις την πράξη χωρίς να σκέφτεσαι το αποτέλεσμα”, δήλωσε ο Allan Wang, φοιτητής ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Στάνφορντ και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, η οποία δημοσιεύθηκε στις 29 Μαρτίου στο Περιοδικό Επιστημονική Μεταφρασμένη Ιατρική (Science Translational Medicine). “Μας ενδιέφερε αν ο σχηματισμός συνήθειας στον εγκέφαλο μπορεί να εμπλέκεται σε μια περίπλοκη συμπεριφορά όπως η αδηφαγία”, δήλωσε ο Wang.
Παρακολούθηση της συνήθειας
Οι διαταραχές της αδηφαγίας φαίνεται να έχουν τα χαρακτηριστικά των συνηθειών. Τα επεισόδια μπορούν να πυροδοτηθούν από το πλαίσιο, είτε εξωτερικό, όπως η μυρωδιά του φαγητού ή μια δελεαστική διαφήμιση, είτε εσωτερικό, όπως συναισθήματα θλίψης ή απογοήτευσης. Τα άτομα με αυτές τις διαταραχές αναφέρουν επίσης ότι αισθάνονται απώλεια ελέγχου της συμπεριφοράς, κάτι που συμβαίνει σε δυσπροσαρμοστικές συνήθειες που κυμαίνονται από το δάγκωμα των νυχιών μέχρι τον εθισμό στα ναρκωτικά. Δεν ήταν γνωστό, ωστόσο, αν οι διαταραχές αυτές προέρχονταν από το νευρωνικό κύκλωμα των συνηθειών. Για να το ανακαλύψουν, οι ερευνητές ανέλυσαν αρχικά μαγνητικές τομογραφίες από το Ανθρώπινο Πρόγραμμα Connectome (Human Connectome Project), ένα εγχείρημα μεγάλης κλίμακας, που χρηματοδοτείται από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας, για τη χαρτογράφηση των εγκεφαλικών κυκλωμάτων που διέπουν τις ανθρώπινες συμπεριφορές. Επικεντρώθηκαν σε μια περιοχή που ονομάζεται ραβδωτό σώμα, η οποία είχε προηγουμένως ενοχοποιηθεί για τις συνήθειες, και σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του ραβδωτού σώματος που ονομάζεται ‘αισθητικοκινητικό πουτάνιο’ (sensorimotor putamen), το οποίο συνδέεται με περιοχές του εγκεφάλου που διέπουν την αίσθηση και την κίνηση. Με βάση αυτές τις συνδέσεις, υπέθεσαν ότι το sensorimotor putamen θα ήταν το κλειδί για τη συνήθη συμπεριφορά. Στη συνέχεια, οι ερευνητές συνέλεξαν δεδομένα fMRI, η οποία μετρά την εγκεφαλική δραστηριότητα, από 34 άτομα που είχαν διαγνωστεί με διαταραχή αδηφαγίας και από 22 υγιείς μάρτυρες. Όλοι οι συμμετέχοντες ήταν γυναίκες. Απάντησαν σε ερωτήσεις σχετικά με τη συχνότητα των κραιπαλών τους και το κατά πόσον καθοδηγούνταν από εξωτερικούς ή εσωτερικούς παράγοντες. Σε σύγκριση με τους υγιείς μάρτυρες, τα άτομα με αδηφαγικές διατροφικές διαταραχές είχαν αξιοσημείωτες διαφορές στις νευρωνικές συνδέσεις του αισθητικοκινητικού putamen με διάφορες περιοχές του εγκεφάλου – επιβεβαιώνοντας την υπόθεση των ερευνητών. Είχαν ισχυρότερες συνδέσεις με τον κινητικό φλοιό, ο οποίος εμπλέκεται στην κίνηση, και τον τροχιομετωπιαίο φλοιό, που εμπλέκεται στην αξιολόγηση της αξίας της ανταμοιβής, όπως το πόσο καλή είναι η γεύση ενός φαγητού. Είχαν ασθενέστερες συνδέσεις με τον πρόσθιο φλοιό του φλοιού του εγκεφάλου, ο οποίος ρυθμίζει τον αυτοέλεγχο. Η έκταση των αποκλίσεων αντανακλούσε τη σοβαρότητα της διαταραχής τους, ανεξάρτητα από το αν οι κραιπάλες ήταν εξωτερικά ή εσωτερικά καθοδηγούμενες. “Πιθανώς, υπάρχει κάποια απώλεια της αυτορρύθμισης αυτής της συμπεριφοράς”, δήλωσε ο Wang. “Ταυτόχρονα, υπάρχει αυξημένη ισχύς των κυκλωμάτων που εμπλέκονται στην κινητική συμπεριφορά της αδηφαγίας”.
Σπάσιμο των κακών συνηθειών
Περαιτέρω απεικονιστικές μελέτες αποκάλυψαν ότι οι ασθενείς με πιο τροποποιημένα κυκλώματα συνήθειας είχαν επίσης λιγότερη δέσμευση ντοπαμίνης ή ευαισθησία στη ντοπαμίνη σε αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου. Αυτό υποδηλώνει έναν μηχανισμό που υποκρύπτει αυτές τις ανωμαλίες: Το αισθητικοκινητικό putamen χρησιμοποιεί την ντοπαμίνη, έναν νευροδιαβιβαστή, για να επικοινωνήσει με τον φλοιό, οπότε οι αλλαγές στην ευαισθησία της ντοπαμίνης μπορούν να μεταβάλουν αυτές τις συνδέσεις, δήλωσε ο Wang. Και η μειωμένη ευαισθησία στη ντοπαμίνη μπορεί να προκύψει από παρατεταμένα υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης κατά την επανειλημμένη έκθεση σε ερεθίσματα ανταμοιβής. “Τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι όσο μεγαλύτερη έκθεση σε ντοπαμίνη είχαν αυτοί οι ασθενείς στο πλαίσιο της αδηφαγίας, τόσο περισσότερο αλλοιώνεται η συνολική συνδεσιμότητα του κυκλώματος συνήθειας”, δήλωσε. Είναι πιθανό ότι το κύκλωμα συνήθειας αποτελεί, επίσης, παράγοντα στον εθισμό και σε άλλες ψυχιατρικές διαταραχές, δήλωσε ο Wang. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι νευρωνικές συνδέσεις παρεκκλίνουν σε αυτές τις καταστάσεις θα μπορούσε να καθοδηγήσει στοχευμένες θεραπείες, όπως η βαθιά εγκεφαλική διέγερση, η οποία χρησιμοποιεί ηλεκτρικά ρεύματα που εφαρμόζονται στον εγκέφαλο για να μεταβάλουν τη νευρωνική δραστηριότητα. “Νομίζω ότι υπάρχει επίσης κάποιο ψυχικό όφελος για τους ασθενείς από τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίσουν αυτές τις συμπεριφορές ως ριζωμένες στη συνήθεια”, δήλωσε ο Wang. “Οι διατροφικές διαταραχές δεν είναι σφάλμα της προσωπικότητάς τους. Σχετίζονται με φυσικές αλλαγές στον εγκέφαλο”. Το αν τα άτομα με διαταραχές αδηφαγίας τείνουν περισσότερο προς άλλες συνήθειες, καλές ή κακές, είναι ένα ανοιχτό ερώτημα. “Αλλά είναι ενδιαφέρον να το σκεφτούμε”, είπε.