της Γεωργίας Αθ. Σκιτζή
Τα τελευταία χρόνια, η τεχνητή νοημοσύνη, το blockchain και άλλες εξελισσόμενες τεχνολογίες παίζουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στην παροχή και τη βελτίωση των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης – που συχνά χαρακτηρίζονται ως η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Αυτές οι αναδυόμενες τεχνολογίες αποτελούν μια πολλά υποσχόμενη λύση για την επίλυση χρόνιων αναπτυξιακών προκλήσεων στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, ιδίως στην Αφρική. Ωστόσο, αυτές οι τεχνολογίες είτε παραμένουν ανεπαρκώς προσβάσιμες είτε έχουν αναπτυχθεί μόνο σε επιλεγμένες αφρικανικές χώρες όπως η Νότια Αφρική, η Νιγηρία, η Γκάνα και η Κένυα. Ειδικότερα, ακόμη και σε χώρες όπου η τεχνολογία ακμάζει, οι κίνδυνοι που συνδέονται με τις ραγδαίες αλλαγές είναι πραγματικοί και οι περισσότερες χώρες παραμένουν σε μεγάλο βαθμό απροετοίμαστες για πιθανές παγίδες.
Διακοπή υφιστάμενων μοντέλων
Ένας τομέας που εξελίχθηκε ταχέως τα τελευταία χρόνια είναι μεγάλα δεδομένα και η ικανότητά του να διαταράσσει τα υπάρχοντα μοντέλα υπηρεσιών στους περισσότερους οικονομικούς και κοινωνικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της παροχής τραπεζικών υπηρεσιών, υπηρεσιών υγείας και εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Αυτές οι εξελισσόμενες τεχνολογίες παρουσιάζουν μια άνευ προηγουμένου δυνατότητα να διαταράξουν πολλές άλλες κατηγορίες υπηρεσιών. Έχει αυξηθεί ο αριθμός των παγκόσμιων φορέων χρηματοδότησης της υγείας που ζητούν ανοικτές προσεγγίσεις για την πρόσβαση σε δεδομένα, όπως το Σχέδιο S – μια πρωτοβουλία για επιστημονική δημοσίευση ανοικτής πρόσβασης που ξεκίνησε από την Science Europe τον Σεπτέμβριο του 2018. Το σχέδιο αυτό απαιτεί ερευνητές που επωφελούνται από δημόσιες ή κρατικά κονδύλια για να δημοσιεύσουν το έργο τους σε ανοικτά αποθετήρια έως το 2021.
Επί του παρόντος, οι περισσότερες μεγάλες χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες συμφωνούν ότι τα ερευνητικά δεδομένα θα πρέπει να δημοσιοποιούνται εγκαίρως. Ωστόσο, η προώθηση πολιτικών ανοιχτής πρόσβασης και ανοιχτού κώδικα σε μια ήπειρο όπως η Αφρική – ένας τόπος ευάλωτος στην εκμετάλλευση μέσω της κανονικοποιημένης “έρευνας ελικοπτέρων” – μπορεί να αποδειχθεί αντιπαραγωγικός και να περιορίσει την ενίσχυση μιας ήδη αδύναμης αφρικανικής έρευνας και οικοσυστήματος ανάπτυξης, επιδεινώνοντας τις βαθιές ανισότητες όσον αφορά την προσιτότητα και την προσβασιμότητα των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης που παρατηρούνται ήδη σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό είναι πρόβλημα. Ιστορικά, ακόμα και στις συνεργασίες που θεωρούνται «δίκαιες», τα περισσότερα δεδομένα αναλύονται και δημοσιεύονται στη Δύση και ελάχιστα οφέλη για τους Αφρικανούς επιστήμονες και κοινότητες που εμπλέκονται στην έρευνα. Αυτό έχει οδηγήσει σε αυξημένη δυσπιστία μεταξύ των προγραμματιστών και των επιστημόνων στην Αφρική και των ομολόγων τους στη Δύση.
Πώς να αλλάξετε αυτήν την τάση
Πρόσφατα, το περιοδικό The Scientist δημοσίευσε μια ανησυχητική έκθεση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο το Ινστιτούτο Sanger του Ηνωμένου Βασιλείου σχεδιάζει να εμπορευματοποιήσει μια γενετική σειρά που αναπτύχθηκε χρησιμοποιώντας δείγματα DNA από την Αφρική, ενδεχομένως παραβιάζοντας τους όρους συμφωνίας που διέπουν τη χρήση αυτών των δειγμάτων. Αυτές οι αναφορές έχουν προκαλέσει μια νέα συζήτηση σχετικά με τη δεοντολογία γύρω από τα βιοστοιχείρα και την ανταλλαγή δεδομένων, ιδιαίτερα σε αυτή την εποχή της αυξημένης έρευνας στον τομέα της γονιδιωματικής στην Αφρική. Υπάρχει μια αίσθηση επείγουσας ανάγκης και απογοήτευσης, καθώς πολλές αφρικανικές χώρες δεν διαθέτουν τις κατάλληλες πολιτικές επιβολής, εάν αφαιρεθούν βιοστοιχείρα ή δεδομένα από την ήπειρο. Ορισμένες ρυθμίσεις συνεπάγονται υποχρεωτικό μορατόριουμ για να επιτρέψουν στους αφρικανούς επιστήμονες να καθαρίσουν, να διώξουν και να δημοσιεύσουν τα ερευνητικά τους δεδομένα προτού διατεθούν στο κοινό.
Ένα από τα παραδείγματα είναι η ανθρώπινη κληρονομιά και η υγεία στην Αφρική, ή η κοινοπραξία H3Africa , η οποία έχει θέσει σαφείς πολιτικές για την ανταλλαγή δεδομένων. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες της H3Africa λαμβάνουν τουλάχιστον 11 μήνες πριν από την απελευθέρωση των γονιδιωματικών δεδομένων και τα δεδομένα αυτά υπόκεινται σε πρόσθετο 12μηνο εμπάργκο δημοσίευσης, επιτρέποντας συνολική διάρκεια 23 μηνών πριν από τη διάθεση των δεδομένων για τη δευτερογενή έρευνα. H3Africa περιλαμβάνει επίσης συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για biospecimen τη συλλογή, τη μεταφορά των δεδομένων, και biorepositories. Ακόμη και με αυτούς τους περιορισμούς, το μορατόριουμ δεν εξετάζει αποτελεσματικά σχετικούς περιορισμούς στο αφρικανικό πλαίσιο: περιορισμένο ηλεκτρονικό μάθημα και ευκαιρίες για ανάπτυξη δεξιοτήτων στην επιστήμη των δεδομένων, ανεπαρκείς δυνατότητες υπολογιστικού νέφους για να χειρίζονται μεγάλα δεδομένα, χαμηλά ή μη υπάρχοντα ψηφιοποιημένα δεδομένα έρευνας για την υγεία, internet bandwidth.