Εάν είμαστε προσεκτικοί σε αυτές τις στιγμές μπορεί να προκύψει σοφία που θα μας βοηθήσει να γνωρίζουμε αν πρέπει να αποδεχτούμε αυτό που συμβαίνει ή να προσπαθήσουμε να το αλλάξουμε.
Στις 19 Φεβρουαρίου 1942, μια εκτελεστική εντολή από τον Πρόεδρο Ρούσβελτ οδήγησε στη μαζική φυλάκιση 120.000 ατόμων ιαπωνικής καταγωγής. Ένας τρόπος να θυμηθούμε τα διδάγματα αυτής της αδικίας που βασίζεται στη «φυλετική προκατάληψη, την υστερία του πολέμου και την αποτυχία της πολιτικής ηγεσίας» είναι να προβληματιστούμε για το πώς οι άνθρωποι ανταποκρίθηκαν εκείνη την εποχή.
Σκέφτομαι τον Kiyo Morimoto, έναν άνθρωπο από τον οποίο αντλώ έμπνευση. Οι γονείς του είχαν έρθει από το Wakayama της Ιαπωνίας για μια καλύτερη ζωή και μεγάλωσε σε ένα αγρόκτημα πατάτας στο Αϊντάχο. Όταν ξέσπασε πόλεμος στον Ειρηνικό, στρατολογήθηκε στον αμερικανικό στρατό και έγινε μέλος της περίφημης 442ης στρατιωτικής μονάδας μάχης. Για τον Κίο, αυτό ήταν πηγή υπερηφάνειας και θλίψης, γιατί οι φρίκες του πολέμου προκάλεσαν πληγές και ουλές που ήταν πάντα μαζί του.
Αλλά οι ημέρες που ακολούθησαν την κήρυξη του πολέμου, όταν ο Κιάο προβληματίστηκε βαθιά για το ποιος ήταν και τι καλούνταν να κάνει – δεσμεύοντας τον εαυτό του να πολεμήσει για τη χώρα του – αγωνίστηκε να καταλάβει τον τρόπο με τον οποίο οι Γιαπωνέζοι γέροντες ανταποκρίνονταν σε μια παρόμοια κατάσταση. Γι’ αυτούς, η μόνη επιλογή ήταν η αποδοχή. Υπάρχει αυτό το ρητό που λέει “shikata ga nai”, το οποίο κυριολεκτικά σημαίνει «δεν υπάρχει τρόπος να δράσουμε», ότι «τίποτα δεν μπορεί να γίνει». Όντας νέος και γεμάτος ελπίδα και ιδεαλισμό, αυτή η απάντηση από τους πρεσβύτερους του τον απογοητεύει και τον εξοργίζει. Ένιωσε ότι ήταν παθητική παραίτηση και αναρωτήθηκε πώς θα μπορούσαν απλώς να παραιτηθούν παρά να πολεμήσουν. Αλλά καθώς μεγάλωνε, το σκέφτηκε διαφορετικά.
Το βαθύ νόημα του Shikata ga nai δεν είναι το ίδιο με την παθητική παραίτηση. Είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης των πραγμάτων στη ζωή που δεν μπορούν να αλλάξουν. Είναι ένας τρόπος αποδοχής και ακόμη και αγκαλιάσματος της ευπάθειας και της αδυναμίας μας. Από αυτήν την αποδοχή μπορούμε να απελευθερωθούμε από τις αλυσίδες θυματοποίησης.
Το Shikata ga nai είναι ένας τρόπος για τους ανθρώπους να αισθάνονται νέα ενέργεια που μπορούν να κατευθύνουν σε δημιουργικές και παραγωγικές δραστηριότητες και να ζουν με εκτίμηση και ευγνωμοσύνη παρά με πίκρα και λύπη. Ο Κίο μίλησε σε αυτό σε μια ομιλία που έδωσε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ:
«Αναγνωρίζοντας πού είμαστε, ανακαλύπτουμε νέες δυνατότητες και ελευθερίες εντός των ορίων του άμεσου πλαισίου στο οποίο βρισκόμαστε. Ο Ισέι, με την ιδιοκτησία και το σεβασμό της αδυναμίας τους, κατευθύνει την ενέργειά του μέσα στην στείρωση των κέντρων μετεγκατάστασης, να μεγαλώνουν και να καλλιεργούν υπέροχους κήπους με λουλούδια και λαχανικά, να γράψουν ισχυρή ποίηση και να δημιουργήσουν εξαιρετικά έργα τέχνης. Ήξεραν ότι κάθε μέρα ήταν ένα δώρο ζωής. Γιατί τι είναι πιο πολύτιμο από τη ζωή; Είναι δώρο του Θεού για εμάς, να ζούμε με αξιοπρέπεια και αγάπη».
Η πρόκληση του shikata ga nai είναι να καθοριστεί τι δεν μπορεί να αλλάξει και τι μπορεί να αλλάξει. Τι πρέπει να αποδεχθεί ένα άτομο ως αμετάβλητο; Τι δυνατότητα αλλαγής μιας κατάστασης υπάρχει μέσω των ενεργειών κάποιου; Και πόσο μακριά είναι διατεθειμένος να φτάσει κανείς, πόσα είναι πρόθυμος να θυσιάσει, για να προσπαθήσει να αλλάξει τα πράγματα;