Ανικανοποίητο ζωή: Για να κάνουμε μια ικανοποιητική ζωή, πρέπει να ξέρουμε τι μας ικανοποιεί. Όμως ακόμα κι αυτή η διαδικασία δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται. Όσον αφορά στην καριέρα, στις σχέσεις, στην υγεία και σε άλλους τομείς της ζωής, οι ψυχολογικές διαδικασίες που προορίζονται να προστατεύσουν την αυτοεκτίμησή μας μπορούν να μας εμποδίσουν από το να «σκάψουμε» βαθύτερα ή να αναγνωρίσουμε άβολες αλήθειες. Παρακάτω παρουσιάζονται τρεις τρόποι με τους οποίους οι γνήσιες, πραγματικές μας επιθυμίες μπορούν να καλυφθούν και συνεπώς να καταπιεστούν.
- Όταν κάτι μας φαίνεται δύσκολο, συχνά υποβαθμίζουμε τη σημασία του
«Όπου υπάρχει θέληση, υπάρχει τρόπος», λένε, αλλά μερικές φορές λειτουργεί αντίστροφα: Πρέπει να πιστέψουμε ότι είναι εφικτό προτού μπορέσουμε να συγκεντρώσουμε την απαραίτητη βούληση να το κάνουμε. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι συχνά δυσκολεύονται να διατηρήσουν υγιείς συνήθειες, όπως η τακτική άσκηση, η κατανάλωση ισορροπημένης διατροφής και ο περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ. Πιθανώς, οι περισσότεροι από εμάς, στην πραγματικότητα, θέλουμε να είμαστε υγιείς, αλλά μπορεί να έχουμε αμφιβολίες σχετικά με την ικανότητά μας να φτάσουμε εκεί, ειδικά εάν έχουμε ήδη δοκιμάσει χωρίς επιτυχία. Μπορεί να είναι πιο ασφαλές να πούμε ότι δεν ενδιαφερόμαστε πραγματικά για αυτά τα πράγματα ούτως ή άλλως, αντί να αφήνουμε τους εαυτούς μας να θέλουν κάτι που αισθάνονται ανέφικτο.
Η έρευνα δείχνει ότι πιστεύοντας ότι είμαστε ικανοί να επιτύχουμε έναν στόχο μπορεί να ενεργοποιήσει το κίνητρό μας για να τον επιτύχουμε. Σε μία μελέτη, οι επαγγελματίες από μια σειρά πεδίων συμπλήρωναν ερωτηματολόγια αρκετές φορές την ημέρα για πέντε εβδομάδες. Εκείνοι που συμφώνησαν πιο έντονα με δηλώσεις όπως “Είμαι σε θέση να εργαστώ αποτελεσματικά για μακροπρόθεσμους στόχους” ανέφεραν επίσης μεγαλύτερο αυτόνομο κίνητρο για την εργασία τους- δηλαδή, ένιωθαν μια πραγματική, βαθιά προσωπική ανάγκη να εργαστούν. Αντίθετα, εάν δεν αισθανόμαστε αυτοπεποίθηση για κάτι, μπορεί να πιστεύουμε ότι μας ενδιαφέρει λιγότερο απ’ ότι στην πραγματικότητα. Αυτή η τάση μπορεί επίσης να εμφανιστεί σε ρομαντικές σχέσεις: Εάν αμφιβάλλουμε για την ικανότητά μας να συνάψουμε μια βαθιά σχέση, μπορεί να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι δεν τη χρειαζόμαστε ιδιαίτερα. Ακόμη: Γιατί σαμποτάρουμε τον εαυτό μας;
- Μόλις ληφθεί η απόφαση, εκλογικεύουμε το status quo
Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει ένα εκπληκτικό μοτίβο συμπεριφοράς: Οι άνθρωποι τείνουν να αυξάνουν ελαφρώς την υποστήριξή τους στις κυβερνητικές πολιτικές αμέσως μετά την εφαρμογή αυτών των αλλαγών, ακόμη και αν δεν τις υποστήριξαν από την αρχή. Αυτή η αλλαγή συμβαίνει τόσο γρήγορα που δεν υπάρχει τρόπος να εξηγηθεί απλά παρατηρώντας τα αποτελέσματα της πολιτικής και την ανάλογη προσαρμογή των πεποιθήσεων κάποιου. Φαίνεται, ωστόσο, να καθοδηγείται από έναν ψυχολογικό αμυντικό μηχανισμό που μας βοηθά να αισθανόμαστε καλύτερα για τον τρόπο με τον οποίο είναι τα πράγματα, ανεξάρτητα από το πόσο δυσάρεστο μπορεί να είναι. Σε πραγματικά μη αναστρέψιμες καταστάσεις, αυτός ο αμυντικός μηχανισμός μπορεί να είναι προσαρμοστικός – μας επιτρέπει να κοιτάξουμε την φωτεινή πλευρά – αλλά μερικές φορές παραιτούμαστε και αφηνόμαστε σε μια πραγματικότητα που δεν θέλουμε, και αυτή η παραίτηση εμποδίζει το κίνητρό μας να βελτιώσουμε τα πράγματα. Μπορούμε να ανεχθούμε τις άδικες κοινωνικές συνθήκες, βλέποντάς τις ως αναπόφευκτες ή άξιες, ή μπορεί να μείνουμε σε μια μη ικανοποιητική δουλειά ή σχέση επειδή έχουμε πειστεί ότι δεν είναι τελικά και τόσο άσχημα.
- Όταν η ελευθερία μας περιορίζεται, θέλουμε κάτι που είναι εκτός ορίων – αλλά μόνο επειδή ακριβώς είναι εκτός ορίων
Παρά την τάση μας να εξορθολογίζουμε περιστάσεις που αισθανόμαστε έξω από τον έλεγχό μας, οι αντιληπτοί περιορισμοί στην ελευθερία μπορεί μερικές φορές να προκαλέσουν την αντίθετη αντίδραση. Σύμφωνα με τη θεωρία της αντιδραστικότητας, μπορεί να θέλουμε κάτι περισσότερο όταν απαγορεύεται. Αλλά αν το αποκτήσουμε τελικά, μπορεί να χάσει τη λάμψη του, αποκαλύπτοντας ότι ίσως δεν το θέλαμε εξαρχής. Και παρόλο που η πρόκληση αθέμιτων περιορισμών μπορεί να είναι επωφελής, εάν αγωνιζόμαστε ενάντια των κανόνων μόνο για χάρη της μάχης, μπορεί να ξεχάσουμε τους μεγαλύτερους στόχους μας. Για παράδειγμα, οι έφηβοι μπορεί να έλκονται περισσότερο από άτομα τα οποία τους απαγορεύουν να βλέπουν οι γονείς τους, ανεξάρτητα από το αν πραγματικά ενδιαφέρονται για αυτούς. Ή οι παντρεμένοι σύντροφοι ενδέχεται να αντισταθούν στα αιτήματα των συζύγων τους απλώς και μόνο επειδή δεν τους αρέσει να τους λένε τι να κάνουν.
Οι πηγές προκατάληψης που περιγράφονται εδώ μπορούν να μας «τυφλώσουν», είτε εμποδίζοντάς μας να δούμε τις δυνατότητες για κάτι καλύτερο πέρα από το κατεστημένο είτε να μας εμποδίσουν να εκτιμήσουμε αυτό που έχουμε μπροστά μας. Το πρόβλημα είναι ότι συχνά δεν γνωρίζουμε την επιρροή τους. Για να αντιληφθείτε τι θέλετε πραγματικά, σκεφτείτε τι θα κάνατε εάν αυτοί οι παράγοντες δεν υπήρχαν – εάν είχατε πλήρη εμπιστοσύνη, αυτοπεποίθηση και ελεύθερη επιλογή. Το να θέλεις κάτι δεν αποτελεί εγγύηση για την επίτευξή του, αλλά η ειλικρίνεια με τον εαυτό μας και τους άλλους μπορεί να μας ανοίξει πολλές πόρτες (που πολλές φορές δεν βλέπουμε).
