Η επιθετικότητα είναι κάτι που υπάρχει ως ενόρμηση σε όλους τους ανθρώπους, από τα νήπια. Πώς εξελίσσεται αυτή η επιθετικότητα και μετατρέπεται σε βία ; Απαντήσεις δίνει την Μαρίκα Ρέλλου ψυχολόγος -ψυχοθεραπεύτρια στην Νικολέτα Ντάμπου και στην εκπομπή Opinion Health του healthweb.gr.
- Η Μαρίκα Ρέλλου είναι Ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια με προσωπομετρική και Focusing Βιωματική προσέγγιση. Τραυματοθεραπεύτρια- Μaster of Arts στην Συμβουλευτική.
Η Νικολέτα Ντάμπου στην διαδικτυακή εκπομπή opinion health του healthweb.gr συνομιλεί με την κυρία Μαρίκα Ρέλλου για την επιθετική συμπεριφορά των εφήβων που γίνεται όλο και πιο έντονη κάθε χρόνο και ταυτόχρονα η ίδια η νέα γενιά πάσχει από αυτή.
Έχει αυξηθεί η βία ανάμεσα στους νέους ή απλά έχει διαφοροποιηθεί ο τρόπος ;
Η επιθετικότητα είναι κάτι που υπάρχει σαν ενόρμηση σε όλους τους ανθρώπους, από τα νήπια. Από κει και πέρα, το πώς εξελίσσεται αυτή η επιθετικότητα και μετατρέπεται σε βία είναι σημείο των καιρών. Ειδικά μετά την καραντίνα και την πανδημία που ο κόσμος εγκλείστηκε, βλέπουμε όλα αυτά τα φαινόμενα και τα καταγράφουμε να αυξάνονται. Άρα λοιπόν είναι ένα σημείο των καιρών, το οποίο δεν είναι φυσικά ασύνδετο με τα ευρύτερα προβλήματα της κοινωνίας. Υπάρχει και στους εφήβους και στα παιδιά η επιθετικότητα. Όταν όμως δεν υπάρχει ένα πλαίσιο να την στηρίξει και να φροντιστεί αυτή η επιθετικότητα, αυτό θα μεταγραφεί αργότερα σε βία.
Έχει αυξηθεί ο αριθμός των παιδιών που εμφανίζουν επιθετικότητα;
Ναι, έχει αυξηθεί και παρατηρείται ολοένα αυξανόμενη παραβατικότητα. Από το 2021 και μετά έχουν καταγραφεί γύρω στα 15.000 περιστατικά παραβατικής συμπεριφοράς.
- Και εσείς το συνδέετε με τον εγκλεισμό της πανδημίας ;
Έγινε πολύ πιο έντονη από την πανδημία και μετά. Δεν λέω ότι οφείλεται στην πανδημία και δεν είναι η μοναδική αιτία, απλά το παρατηρούμε.
Εσείς το θεωρείτε ότι είναι μία φυσιολογική συμπεριφορά η τάση των εφήβων να έχουν έντονη επιθετική συμπεριφορά;
Όχι, θα πρέπει λίγο να κάνουμε μία διάκριση ανάμεσα στην επιθετική συμπεριφορά που μπορεί να είναι ότι αυτή τη στιγμή ας πούμε ότι: «έχω θυμώσει μαμά και μπαμπά γιατί δεν με ακούς και μπορεί να αρχίζω να βρίζω, να σε προσβάλλω, μπορεί και να σε υποτιμώ και να κάνω και τη χρήση βίας» και να διαφοροποιήσουμε από μια παραβατική συμπεριφορά, όπως: «μπαίνω σε συμμορίες, κλέβω και ξυλοκοπώ». Αυτά είναι 2 διαφορετικά πράγματα.
Ο έφηβος για παράδειγμα είναι σε μία εξελικτική αναπτυξιακή φάση που έχει ανάγκη να υπερασπιστεί τον εαυτό του, να υποστηρίξει τη γνώμη του. Ο εαυτός του αλλάζει, το σώμα του όλο αλλάζει, η ψυχολογία του όλη αλλάζει. Άρα έχει ανάγκη να σχηματίσει μία νέα ταυτότητα και μπορεί πολλές φορές να αντιδράσει στην εξουσία κτλ. Από αυτή την αντίδραση για να ακουστώ και να διαφοροποιηθώ από αυτό που ήμουν σαν παιδί, γιατί θέλω να έχω κατακτήσω την αυτονομία μου μέχρι να πηγαίνω να κλέβω, να χτυπώ, να κάνω bullying στους άλλους, υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα.
- Οι ενήλικες είναι έτοιμοι να αποδεχτούν ότι το παιδί στην εφηβεία θα έχει αυτές τις αντιδράσεις, θα είναι κατά της εξουσίας, θα θέλει να αντιδράσει στον ίδιο τον γονιό, στο δάσκαλο, σε όλα, γιατί ψάχνει την ταυτότητά του; Πώς το βλέπετε εσείς από την καθημερινή σας εμπειρία;
Είναι πάρα πάρα πολύ δύσκολο αυτό το κομμάτι για τους γονείς. Οι γονείς φοβούνται πάρα πολύ την εφηβεία. Μπορώ να πω ότι οι γονείς αγχώνονται από την νηπιακή και την πρώτη παιδική ηλικία των παιδιών το τι θα συμβεί τότε όταν μεγαλώσουν τα παιδιά. Γιατί οι άνθρωποι παρατηρούν αυτά που ακούνε, αυτά που συμβαίνουν, τα οποία δεν είναι καθόλου ευχάριστα. Δημιουργείται λοιπόν ένας φόβος. Φανταστείτε λοιπόν όταν φτάνουν τότε στην εφηβεία με τα παιδιά που είναι πάρα πολύ έντονα και αντιδραστικά, μπορεί να είναι ανυπάκουα, να μη συνεργάζονται καθόλου, να είναι απομονωμένα στις οθόνες. Οπότε λοιπόν αυτό ενισχύει και το φόβο και την αγωνία και το άγχος τους. Και τότε βλέπουμε τους γονείς να προσπαθούν να γίνουν πολύ πιο αυστηροί, πολύ πιο αυταρχικοί και αυτό είναι κάτι που μπορεί να τους απομακρύνει από τα παιδιά τους ή να γίνουν πάρα πολύ χαλαροί και υποχωρητικοί. Οι άνθρωποι δεν είναι έτοιμοι γι’ αυτή την περίοδο.
Αυτό που λέτε τώρα είναι κάτι το οποίο το σκέφτεται πολύς κόσμος και μεταξύ αυτών είμαι και εγώ. Λέμε ότι δεν είναι έτοιμοι οι γονείς. Μήπως μετά τη γέννα μετά το πρώτο χρόνο, ας πούμε, κάποια στιγμή που κρίνετε εσείς οι ειδικοί θα έπρεπε ο γονέας να έρθει να προετοιμαστεί για να αντιμετωπίσει το παιδί ;
Είναι πάρα πολύ εύστοχη η ερώτηση, γιατί δεν μπορούμε να μιλάμε για την προετοιμασία των γονέων μόνο όταν συμβαίνει το περιστατικό – δηλαδή όταν ανακαλύπτουν ότι τα παιδιά τους κάνουν χρήση ναρκωτικών, πίνουν αλκοόλ κτλ. Χρειάζεται λοιπόν η πρόληψη να ξεκινάει πολύ νωρίτερα και ειδικά κατά τη νηπιακή ηλικία που μπορούν οι γονείς να θέτουν πολύ σωστές βάσεις: «Τι σημαίνει πραγματικά αυθεντική και καλή σχέση με το παιδί μου; Πώς μπορώ να ακούω το παιδί μου; Πώς μπορώ να χτίσω μία σχέση ώστε στην εφηβεία, να έχω μάθει να βάζω όρια; Γιατί ούτως ή άλλως εκεί θα περάσουμε σε μία άλλη πίστα.
Συστήνετε λοιπόν να έρχονται οι γονείς συμβουλευτικά να ενημερωθούν και να τους βοηθήσετε όταν έρθει η στιγμή της εφηβείας;
Ναι, σίγουρα να έρχονται οι γονείς και μπορεί να έρχονται σε κάθε ηλικία. Όταν έρχονται λοιπόν οι γονείς μπορούν να κάνουν σεμινάρια, είτε αυτά είναι ατομικά ή ιδιωτικά, με άλλους γονείς και άλλες ομάδες για να αποκτήσουν κάποιες δεξιότητες στην επικοινωνία για το πώς να χειρίζονται συγκρούσεις με τα παιδιά τους, ειδικά στην εφηβεία, πώς να βάζουνε όρια κτλ. Αυτές είναι πάρα πολύ σημαντικά σημαντικές δεξιότητες που μπορεί κάποιος να καλλιεργήσει.
Ωραία, άρα ας κρατήσουμε το ότι πρέπει να προετοιμάζονται οι γονείς για να αντιμετωπίσουν τη συμπεριφορά των παιδιών, γιατί και τα παιδιά είναι άνθρωποι. Διάβαζα ότι κάποιοι ειδικοί θεωρούν την επιθετικότητα ασθένεια. Εσείς συμφωνείτε με αυτό;
Όχι, δεν είναι ασθένεια. Διαφωνώ με αυτό. Δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την επιθετικότητα σαν ασθένεια. Ο Φρόϋντ επεσήμανε ότι υπάρχει αυτή η ενόρμηση στον άνθρωπο για επιθετικότητα. Ο Γουίνικοτ, ένας πολύ γνωστός παιδοψυχολόγος, λέει ότι η επιθετική ορμή υπάρχει καθώς μεγαλώνουμε και είναι μέρος της εξέλιξης και της ανάπτυξης. Όμως δεν μπορούμε να θεωρούμε ότι η επιθετικότητα απλά και μόνο είναι μέρος ανάπτυξης και τη δικαιολογούμε. Χρειάζεται να υπάρξει μία φροντίδα γύρω από το πως οι γονείς απορροφούν τους κραδασμούς επιθετικότητας. Τι υποστηρικτικό πλαίσιο υπάρχει στο σπίτι; Υπάρχει ένα περιβάλλον υποστηρικτικό ευρύτερα ή οι γονείς εργάζονται όλη την ημέρα; Αισθάνονται ανασφάλεια και φοβισμένοι οι γονείς, είναι πάρα πολύ αγχωμένοι και πολλές φορές αυτό μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ στη σχέση με το παιδί, να μην ακούγονται ή να αφήνουν τα παιδιά να κάνουν ότι θέλουν ή πολύ συχνά να τα υπερπροστατεύουν και να γίνονται πάρα πολύ ελεγκτικοί οι γονείς.
Οι γονείς γίνονται πλέον ελεγκτικοί λόγω του φόβου που είπατε νωρίτερα γιατί λειτουργούν φοβισμένοι, άρα γίνονται ελεγκτικοί. Πιστεύετε ότι οι συνθήκες της ζωής που υπάρχουν για τους δικαιολογεί κάτι τέτοιο; Παλιότερα οι συνθήκες ήταν ακόμη πιο σκληρές για τους ενήλικες. Μεγάλωναν 3- 4 παιδιά με πραγματικά πιο δύσκολες συνθήκες από τώρα. Αποτελεί αυτή τη στιγμή δικαιολογία το ότι έχω εγώ είμαι ενήλικας και έχω μια δύσκολη συνθήκη ή είναι γεγονός που επηρεάζει πραγματικά;
Νομίζω ότι παίζει πάρα πολύ σημαντικό ρόλο το στρες και πώς είναι δομημένη η ζωή του ενήλικα. Πώς είναι η σχέση με τη δουλειά του; Πώς είναι η σχέση με το σύντροφό, με το ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο γύρω του; Πολύ συχνά βλέπω ανθρώπους οι οποίοι κάνουν 2 δουλειές, οι γονείς λείπουν πάρα πολλές ώρες. Αν δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα, ίσως στηριχθούν σε άλλους ανθρώπους αν είναι τυχεροί ή τα παιδιά μένουν απλά στα διαμερίσματα στην Αθήνα μόνα τους, χωρίς πολλές φορές και επίβλεψη. Άρα λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι είναι πάρα πολύ σημαντικοί αυτοί οι παράγοντες που αναφέρετε για το εργασιακό. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι υποφέρουν από εργασιακό στρες. Πολλές φορές είναι στα χρόνια στα όρια της υπερκόπωσης. Αυτά είναι πάρα πολύ σημαντικά και δημιουργούν μικρούς παράγοντες στρεσογόνους, που μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα της σχέσης με το παιδί.
Γι’ αυτό οι γονείς αφήνουν τα παιδιά να ασχοληθούν περισσότερο από όσο θα έπρεπε με ένα laptop ή με ένα παιχνίδι στον υπολογιστή;
Ναι, βέβαια πολλές φορές δεν έχουν τις αντοχές να θέσουν όρια. Εάν είναι κουρασμένοι πολύ εύκολα μπορούν να πουν «OK ασχολείσου με το Laptop και εγώ εδώ θα ξεκουραστώ για να πάρω μία ανάσα» ή να μην έχουνε εποπτεία για τους πλοηγούς στα ψηφιακά μέσα. Όλα αυτά μπορεί να είναι ελλείμματα της οικογένειας.
Εάν ένα παιδί παίζει πάρα πολλές ώρες ηλεκτρονικά παιχνίδια ή σερφάρει στο διαδίκτυο, μπορεί να είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία του παιδιού και άρα να γίνεται και πιο επιθετικό; Γιατί κυρία Ρέλλου υπάρχουν πολλά παιχνίδια στον υπολογιστή, τα οποία αφορούν στη βία, σκοτώνουν, και μου έχει κάνει εντύπωση πως ένα τέτοιο παιχνίδι είναι free, δηλαδή δεν χρειάζεται να πληρώσει. Η βία μέσα από αυτά τα παιχνίδια επηρεάζει την επιθετικότητα των παιδιών και των εφήβων;
Ναι, μπορεί να την επηρεάσει. Ολοένα και περισσότερα παιδιά ειδικά στην εφηβεία καταφεύγουν σε βιντεοπαιχνίδα και από την παιδική ηλικία. Εκεί έχει να κάνει με τη διάρκεια. Πόση ώρα εκτίθενται εκεί πέρα και παίζουν; Για πόσο χρόνο χρησιμοποιούν τα μέσα και όταν τα χρησιμοποιούν είναι κάποιος ενήλικας εκεί ή είναι μόνα τους; Είναι μαζί με άλλα παιδιά, είναι κάποιος στο διαμέρισμα ή όχι; Δεν μπορούμε να πούμε ότι απλά και μόνο η έκθεση σε βιντεοπαιχνίδια αυξάνει την επιθετικότητα. Επίσης το παιδί έχει και άλλες ενασχολήσεις, πηγαίνει σε δραστηριότητες; Πώς είναι η σχέση με τα μαθησιακά του; Μήπως επειδή δεν είναι καλό στα μαθησιακά, θέλει να είναι όλη την ημέρα μέσα και να παίζει, γιατί δεν έχει την αυτοπεποίθηση να διαχειριστεί τις προκλήσεις στο ακαδημαϊκό κομμάτι;
Στην περίπτωση κατά την οποία ένα παιδί ασχολείται αρκετά με παιχνίδια που προάγουν τη βία, μήπως μέσα από αυτό, εξοικειώνεται με τη βία και απενοχοποιείται;
Σαφέστατα. Έχουν γίνει πάρα πολλές έρευνες τα τελευταία χρόνια γύρω από το θέμα των βιντεοπαιχνιδιών και κατά πόσο αυτό συνδέεται ή όχι με τη βία. Έχει παρατηρηθεί ότι συνδέεται με τη διάσπαση προσοχής. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά τείνουν να απομονώνονται ολοένα και περισσότερο. Πολλές φορές σε αυτά τα παιχνίδια τα παιδιά συναντούν και άλλους φίλους. Συνδέονται και πολλές φορές υπάρχει ένας ανταγωνισμός πάρα πολύ ακραίος. Πολλά παιδιά μπορεί επίσης να απομονωθούν.
Εντύπωση έκανε σε όλους μας το γεγονός ότι είδαμε βία ακόμη και σε πεντάχρονα. Δεν είχαμε ξανακούσει τέτοια περιστατικά.
Ένα πεντάχρονο δεν έχει καλλιεργήσει καθόλου τις κοινωνικές του δεξιότητες. Αρχίζει και κάνει τα πρώτα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Μπορούμε να αναλογιστούμε εκεί την ευθύνη που μπορεί να έχουν οι γονείς. Πώς συμπεριφέρονται οι γονείς μεταξύ τους, υπάρχουν συγκρούσεις; Γιατί το παιδί θα αναπαράγει ακριβώς αυτό που βλέπει ότι κάνουν οι γονείς, ειδικά όταν δεν έχει κοινωνικές δεξιότητες.
Και ποιοι είναι οι παράγοντες όπου οι γονείς θα «προκαλέσουν» ένα παιδί να γίνει απέναντί τους επιθετικό;
Ένα παιδί έχει μεγάλη ανάγκη να το σέβεται ο ενήλικας, να σέβεται την άποψή του. Άρα χρειάζεται αυτό να υπάρχει και να αναγνωρίζεται στο παιδί. Έχει ανάγκη από φροντίδα. Θέλει έναν ενήλικα ο οποίος θα υπάρχει για τις ανάγκες του, σωματικές και συναισθηματικές, κάποιος να είναι εκεί, να τον ακούει και να τον καταλαβαίνει. Εάν αυτές οι συναισθηματικές βάσεις είναι καλά εδραιωμένες, τότε μπορούμε να πούμε ότι αυτό λειτουργεί ψυχοπροστατευτικά για ένα παιδί. Όταν ένας γονιός γίνεται ερειστικός, υποτιμά και επικρίνει, γίνεται υπερβολικά αυστηρός ή από την άλλη μεριά γίνεται υπερβολικά υποχωρητικός και καταλαβαίνει πάντα το παιδί, πολλές φορές όλα αυτά μπορεί να δώσουν πολύ διαστρεβλωμένα μηνύματα στα παιδιά και αυτό να λειτουργεί ειδικά στην ηλικία της εφηβείας σαν μια ατομική βόμβα.
Και να μην είναι υπερπροστατευτικοί, κυρία Ρέλλου, να μην φτάνουν στο άλλο άκρο, γιατί και εκεί δεν δίνουν χώρο και χρόνο στο παιδί να λειτουργήσει, οπότε εκείνο αντιδρά. Το ίδιο ισχύει και στους δασκάλους;
Ναι. Θα σας πω από τη δική μου την εμπειρία για την κατάσταση στα σχολεία. Έχω ολοένα και περισσότερους εκπαιδευτικούς. Βλέπω ενήλικες, οι οποίοι περιγράφουν μία κατάσταση αρκετά απαξιωτική στο κομμάτι των σχολείων. Δεν ακούγονται από τους γονείς και ακυρώνονται πάρα πολύ από τους γονείς και βλέπουμε ότι όσο περισσότερο ένα σχολικό πλαίσιο είναι αφρόντιστο στο κομμάτι των κανόνων και κάποιων συμπεριφορών που δεν είναι αποδεκτών και δεν είναι ξεκάθαρο αυτό στα παιδιά, εκεί αρχίζουν τα προβλήματα. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι ακριβώς η σχέση που διαμορφώνουν τα παιδιά με τους δασκάλους είναι αντίστοιχη της επικοινωνίας και της σχέσης που διαμορφώνουν με τους γονείς τους. Μετά λοιπόν από το σπίτι θα πάνε στο σχολείο και εκεί είναι πάρα πολύ σημαντικό ένας δάσκαλος, ένας καθηγητής να μπορεί να ξέρει πώς να επικοινωνήσει με τα παιδιά και πώς θα τα ακούσει. Εάν είναι πάρα πολύ αυστηρός ή ένας άνθρωπος ο οποίος απλά θα επιβάλλει κάποιος κανόνες και θα πρέπει απλά το παιδί να συμμορφωθεί χωρίς να έχει κατανοήσει το γιατί, πολλές φορές το παιδί θα αντιδράσει σε αυτό το κομμάτι.
Οι γονείς θα πρέπει λίγο να βάλουν όρια και στον εαυτό τους, γιατί βλέπουμε σε πολλές περιπτώσεις οι γονείς να γίνονται υπερβολικοί απέναντι στους δασκάλους. Δεν τους αφήνουν να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά όπως θα έπρεπε να τους βάλουν όρια. Τα όρια αυτά είναι σημαντικά;
Είναι πάρα πολύ σημαντικά. Τα όρια είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο βρίσκεται το παιδί. Είναι ένα περιβάλλον, ένας χώρος και αποτελείται από κανόνες. Πώς συμπεριφερόμαστε σε έναν συγκεκριμένο χώρο και σε έναν συγκεκριμένο χρόνο; Τι είναι αποδεκτό και τι δεν είναι; Ειδικά τα παιδιά σε πιο μεγάλες ηλικίες έχουν ανάγκη τα παιδιά τα όριά τους. Χρειάζεται οι γονείς να εμπιστευτούν περισσότερο τους δασκάλους και τους καθηγητές τους στο έργο τους και όχι να παρεμβαίνουν. Να μην προσπαθούν να προστατεύουν το παιδί από τα συναισθήματα τα ίδια.
Πρέπει να μάθουν τα παιδιά επίσης να πειθαρχούν, γιατί είναι πολύ σημαντικό να μαθαίνουμε σε αυτές τις τρυφερές ηλικίες πώς να είμαστε συνεπείς και να πειθαρχούμε στους κανόνες του περιβάλλοντος.
Χωρίς αυτό δεν ξέρουμε πώς να συμπεριφερθούμε και πώς να λειτουργήσουμε. Όταν βλέπουμε τον γονέα να έρχεται και να κάνει μία παρατήρηση, αποκτά παντοδυναμία το παιδί και νιώθει ότι είναι πάρα πολύ δυνατό, πολύ ισχυρό και μπορεί να κάνει τον δάσκαλο και τον καθηγητή ό,τι θέλει. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα μες στην ψυχολογία του παιδιού. Γιατί βλέπει ότι δεν υπάρχει κάποιος εκεί να το προστατεύσει, να νιώσει ασφάλεια. Άρα λοιπόν ξεκινάμε τα όρια από το σχολείο και χρειάζεται να συνηγορεί εκεί και να είναι μία γέφυρα επικοινωνίας ο γονέας με το σχολείο σε αυτή την κατεύθυνση για την ασφάλεια του παιδιού.
Ναι, εκεί μπορεί να λειτουργήσει και ως εξής, κυρία Ρέλλου: Όταν εγώ ακούω τον γονέα μου να «μαλώνει» το δάσκαλο γιατί με μάλωσε επειδή έκανα ζημιά, παίρνω θάρρος και γίνομαι πιο επιθετικός. Μπορεί να το κάψω το σχολείο και να λέω ότι θα με δικαιολογήσει ο μπαμπάς μου, έτσι δεν είναι; Κι εκεί πρέπει να μπει ένα όριο, γιατί υπερβάλλουν λίγο οι γονείς.
Δεν είναι όλοι οι γονείς, αλλά μπορούμε να μιλήσουμε για μία τάση της εποχής και μπορούμε να δούμε ότι υπάρχει αυτή η τάση οι γονείς να πηγαίνουν και να θέλουν να συμμορφώσουν το σχολικό πλαίσιο και μια τάση να θέλουν να ρίξουν το μπαλάκι της ευθύνης στο σχολείο. Σίγουρα το σχολείο δεν είναι απομονωμένο από την κοινωνία. Υπάρχουν και εκεί τα προβλήματα και στα πλαίσια τα εκπαιδευτικά και εκεί χρειάζεται να υπάρχουν κοινές γραμμές, δηλαδή οι άνθρωποι να έχουν κοινές γραμμές μεταξύ τους, διαμορφωμένες και να πατάνε σε μια διαδρομή που μπορεί το παιδί να καταλάβει τι να περιμένει, τι είναι και τι δεν είναι αποδεκτό. Έτσι θα μπορέσει να συμμορφωθεί. Εάν δεν εσωτερικεύσει αυτή την πειθαρχία και κάποιους κανόνες, δεν θα ξέρει πώς να συμπεριφερθεί μεθαύριο.
Αν υπήρχαν ψυχολόγοι σε σχολεία κυρία Ρέλλου, αυτό θα βοηθούσε;
Ήδη υπάρχουν ψυχολόγοι. Σίγουρα υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη ανάγκη να καλυφθούν περισσότερες θέσεις σε όλες τις δομές και σε όλα τα διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης. Δεν μιλάω μόνο για το πανεπιστήμιο. Μιλάω ακόμα και για τα ΕΠΑΛ, που νομίζω ότι και εκεί υπάρχουν ψυχολόγοι και παρατηρείται ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη και μάλλον ζήτηση των παιδιών να βλέπουν ψυχολόγους Χρειάζονται πάρα πολλή φροντίδα τα πλαίσια. Οι ψυχολόγοι σίγουρα είναι μία πολύ σημαντική διαδρομή προστατευτική ανάμεσα στο σχολείο και τους γονείς, για να μπορούν να ακούγονται τα παιδιά, οι ανάγκες τους και τα παράπονά τους. Λειτουργούν δηλαδή ως ένα μαξιλαράκι ασφαλείας.
Κυρία Ρέλλου, η επιθετική συμπεριφορά των εφήβων με την παραβατική συμπεριφορά είναι το ίδιο;
Όχι, δεν είναι το ίδιο. Μία επιθετική συμπεριφορά μπορεί να είναι στα πλαίσια μιας αναπτυξιακής ανάγκης. Ή ένα παιδί μπορεί για να μάθει κάτι να κάνει κάτι το οποίο θα είναι κάπως επιθετικό, σαν μία ενόρμηση. Η παραβατική συμπεριφορά είναι κάτι πολύ διαφορετικό και έχει να κάνει με το κατά πόσο εγώ στρέφομαι με κακή πρόθεση, θέλω να βλάψω εμένα ή και τον άλλον απέναντί μου. Θέλω να βλάψω, θέλω να καταστρέψω, θέλω να υποτιμήσω και να απαξιώσω κάποιον άλλον.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός παιδιού που θεωρείται ότι έχει παραβατική συμπεριφορά;
Παραβατική συμπεριφορά είναι όταν ένα παιδί πηγαίνει και απειλεί το άλλο να του δώσει τα αντικείμενα του στο σχολείο, το φαγητό ή τα χρήματά του, να το κάνει με μορφή απειλών. Μπορεί να ασκεί δηλαδή λεκτική βία. Παραβατική συμπεριφορά μπορεί να είναι όταν ένα παιδί κάνει bullying, μιας και είναι πάρα πολύ γνωστός αυτός ο όρος, συστηματικά δηλαδή να πηγαίνει και να ασκεί βία ψυχολογική, σωματική κτλ. Μπορεί να έχει να κάνει με κλοπές, να καταστρέφει δημόσια περιουσία, να σκάει τα λάστιχα του καθηγητή κτλ.
Η συχνότητα μπαίνει στον όρο παραβατική συμπεριφορά;
Θα λέγαμε ότι είναι κατ’ επανάληψη. Θα λέγαμε ότι είναι μία πληθώρα πραγμάτων που μπορεί να ξεκινάει από ένα απλό περιστατικό και να γενικεύεται ή να πηγαίνει και σε άλλα πράγματα. Μπορεί, ας πούμε, να έχει να κάνει με τη χρήση ουσιών, με τους βανδαλισμούς, να σπάνε τουαλέτες παιδιά και να μπλέκουν συμμορίες, όπου υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες. Αν πάω μια φορά και προσβάλω ή κάνω bullying, αυτό δεν είναι παραβατική συμπεριφορά.
Φαντάζομαι ότι πάλι και εδώ παίζει ρολό η οικογένεια;
Πάρα πολύ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η οικογένεια. Η οικογένεια είναι η μήτρα, είναι ο πυρήνας μέσα στον οποίο αναπτύσσεται το άτομο, αλλά δεν είναι όμως μόνο η οικογένεια, γιατί και η οικογένεια ανήκει στην κοινωνία. Άρα μία κοινωνία χτίζεται από πάνω προς τα κάτω και από μέσα προς τα έξω. Είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος της οικογένειας για την παραβατική συμπεριφορά και πολλές φορές μπορούμε να το δούμε όχι σαν κάτι αυστηρό. Τα παιδιά με κάθε τρόπο προσπαθούν να φωνάξουν για βοήθεια και για προσοχή. Προσπαθεί λοιπόν ένας έφηβος να καλέσει τον γονέα: «Πρόσεξέ με, έχω πρόβλημα» και τι θα κάνει για να το δείξει αυτό; Θα επαναλάβει αυτό που έχει μάθει. Εάν οι γονείς για παράδειγμα βρίζονται στο σπίτι και μαλώνουν, αυτό θα το αναπαράγει και στους φίλους, στην κοπέλα του και στους καθηγητές. Άρα η οικογένεια είναι πάρα πολύ σημαντική, αλλά πολλές φορές και η οικογένεια μπορεί να έχει και προβλήματα. Άλλωστε και εκεί εμείς οι άνθρωποι έχουμε τους περιορισμούς, τις ελλείψεις μας, τα ελλείμματά μας. Άρα λοιπόν εκεί έρχεται το σχολείο να διαμορφώσει έναν πάρα πολύ σημαντικό ρόλο. Οι φίλοι θα κρατήσουν έναν υποστηρικτικό ρόλο.
Κλείνοντας, θα θέλατε έτσι να συμβουλεύσετε κάτι τους γονείς τους εφήβους, τους δασκάλους;
Κοιτάξτε, εγώ αυτό που αισθάνομαι είναι ότι εύκολα μπορούμε να πετάξουμε το ‘’μπαλάκι’’ στον άλλον και να διαιωνίσουμε τον κύκλο της βίας ουσιαστικά. Αυτό που εγώ προσπαθώ εδώ μέσα από τη δουλειά που κάνω σε καθημερινό επίπεδο, είναι να προσπαθήσουμε λίγο να μάθουμε τι σημαίνει να ακούμε λίγο. Να ακούμε αυτό που λέει το παιδί ή και αυτό που κάνει με την πράξη του. Να κάνουμε λίγο μία παύση για να αναρωτηθούμε και να σκεφτούμε λίγο πιο καθαρά και λίγο έξω από συναισθήματα όπως είναι ο φόβος ή η ενοχή, γιατί πολλές φορές οι άνθρωποι μπορεί να δουλεύουν πάρα πολλές ώρες ή να φοβούνται τα παιδιά τους που έχουν ξεφύγει και δεν μπορούν να τους βάλουν όρια. Επομένως νομίζω ότι ο καθένας χρειάζεται λίγο να ακούσει πολύ σοβαρά τον εαυτό του και έτσι μπορεί να ακούσει και το παιδί καλύτερα. Άρα λοιπόν χρειάζεται να υπάρχει σεβασμός. Χρειάζεται να μη μιλάμε μέσα από θυμό και να αναπαράγουμε θυμό και βία.