ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
Ο Θεοκλής Ζαούτης Kαθηγητής παιδιατρικής και λοιμωξιολογίας και επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Πενσυλβάνια και πρόσφατα του ΕΚΠΑ μίλησε στο www.healthweb.gr και στην εκπομπή Opinion Health, με την Νικολέτα Ντάμπου για το πολύ σημαντικό πρόβλημα των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων στην Ελλάδα καθώς την περίοδο της πανδημίας του COVID την οποία ακόμα βιώνουμε έχουν γνωρίσει ’’ έκρηξη.’’
Πείτε μας, την περίοδο της πανδημίας που όλος ο κόσμος βιώνει γιατί οι ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις σημειώνουν κάποια «έκρηξη».
Λίγο να τα βάλουμε σε μία σειρά που μπορούν να βοηθήσουν, να απαντήσω την ερώτηση. Το πρώτο είναι τι είναι νοσοκομειακές λοιμώξεις ή μάλλον οι ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις; Είναι λοιμώξεις που προσβάλουν τους ασθενείς κατά τη διάρκεια της νοσηλείας και όπως ξέρετε και λόγω της σημερινής συζήτησης αποτελούν πρόβλημα της δημόσιας υγείας παγκοσμίως. Οι ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις, η πηγή τους είναι οι εντατικές μονάδες. Γιατί, γιατί έχουμε εκεί τους πιο σοβαρούς ασθενείς που μένουν μεγάλη διάρκεια στο νοσοκομείο και αυτοί οι δύο παράγοντες, η διάρκεια νοσηλείας και η σοβαρότητα της νόσου, της υποκείμενης νόσου που τους φέρνει στη μονάδα εντατικής θεραπείας αυξάνει πάρα πολύ τον κίνδυνο αυτά τα άτομα να κολλήσουν μία ενδονοσοκομειακή λοίμωξη.
Και έτσι στην περίοδο της πανδημίας είχαμε πάρα πολλούς ασθενείς παγκοσμίως, σε εντατικές μονάδες, άτομα που ήταν διασωληνωμένα, είχαν φλεβοκαθετήρες, όλα αυτά τα πράγματα που αυξάνουν τον κίνδυνο για μία ενδονοσοκομειακή λοίμωξη. Και έτσι ο όγκος των ασθενών στις εντατικές μονάδες κατά συνέπεια φέρνει και μια αύξηση στις νοσοκομειακές λοιμώξεις. Στην Ελλάδα δεν έχουμε αυτή τη στιγμή καθαρά δεδομένα, πόσο αφορά την αύξηση ή μη αύξηση των λοιμώξεων αυτών στην περίοδο του Covid αλλά έχουμε δεδομένα από άλλα κράτη. Συγκεκριμένα, έχουμε πολύ καλά δεδομένα από τις Ηνωμένες Πολιτείες την περίοδο της πανδημίας, που παρατηρήθηκε πολύ σημαντική αύξηση των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων στα νοσοκομεία της Νέας Υόρκης, 3 και 4 φορές πάνω από εκεί που ήταν πριν την πανδημία. Και φάνηκε ότι οι ασθενείς που νοσηλεύονταν με Covid-19 ήταν πιο επιρρεπείς σε αυτό που ονομάζουμε νοσοκομειακή λοίμωξη.Και στην Γερμανία ισχύει ότι 1 στους 3 ασθενείς που μπήκαν στις ΜΕΘ, πέθαναν από ενδονοσοκομειακή λοίμωξη;
Τα συγκεκριμένα δεδομένα δεν τα έχω δει από την Γερμανία αλλά συμβαδίζουν με όλα τα άλλα δεδομένα που έχω δει, που σίγουρα ένα μεγάλο ποσοστό των ασθενών μπήκαν στη ΜΕΘ την περίοδο του Covid μπορεί να χάθηκαν από νοσοκομειακή λοίμωξη.
Ποιες είναι οι βασικές ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις;
Πάρα πολύ καλή ερώτηση. Οι λοιμώξεις οι νοσοκομειακές, η πιο συχνή λοίμωξη είναι η μικροβιαιμία, δηλαδή μικρόβιο στο αίμα που σχετίζεται με τη χρήση κεντρικού καθετήρα. Μετά από τη βακτηριοαιμίες που σχετίζονται με κεντρικό καθετήρα έχουμε λοιμώξεις που σχετίζονται με τον αναπνευστήρα, λοιμώξεις που σχετίζονται με τον ουροκαθετήρα. Βασικά από την στιγμή που ανοίξουμε, θα το πω πολύ κοινά, τρύπες στον ασθενή, δηλαδή στο δέρμα και ξεπερνάμε τους κανονικούς φραγμούς που προστατεύουν από τα μικρόβια δηλαδή περνάμε έναν σωλήνα που ενώνει τον έξω κόσμο με τον πνεύμονα, βέβαια αυξάνουμε τον κίνδυνο να μπούνε μικρόβια μέσω αυτών των καθετήρων ή μέσω του αναπνευστήρα. Αυτές οι λοιμώξεις είναι ένα group λοιμώξεων ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων, μετά έχουμε λοιμώξεις που σχετίζονται με διασπορά των ιών μέσα στο νοσοκομείο. Δηλαδή ο Covid-19, ο ιός του Covid, του Sars-Covid-2 να μεταφερθεί από έναν ασθενή στον άλλον ή η γρίπη να μεταφερθεί από έναν ασθενή στον άλλον ή μια γαστρεντερίτιδα μες το νοσοκομείο να κάνει μία επιδημία που μολύνονται όλοι οι ασθενείς σε μία κλινική.Και η τελευταία που θα αναφέρω είναι οι λοιμώξεις που σχετίζονται με το χειρουργικό πεδίο. Δηλαδή μετά από ένα χειρουργείο, έχει γίνει μία τομή και μπορεί αυτή η τομή να μολυνθεί με ένα μικρόβιο και έτσι να έχουμε λοίμωξη του χειρουργικού πεδίου.
Ποιες από τις ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις βρίσκουν ιδιαίτερο έδαφος στα ελληνικά νοσοκομεία;
Έχουμε δεδομένα για τις βακτηριαιμίες αυτές που έχουμε πει που σίγουρα είναι οι πιο συχνές και βλέπουμε πως έχουμε ακόμα, αν και έχουν γίνει κάποια βήματα θετικά και βελτίωση στην κατάσταση στα ελληνικά νοσοκομεία, βλέπουμε πως η Ελλάδα σε μία πρόσφατη μελέτη σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είχε το μεγαλύτερο επιπολασμό νοσοκομειακών λοιμώξεων.
Και αυτό γιατί συμβαίνει; Μήπως από την κατάχρηση των αντιβιοτικών.
Πάλι πολύ καλή ερώτηση. Επιπλέον, πέρα από τη λοίμωξη σε πρόσφατη μελέτη φάνηκε ότι λοιμώξεις που είναι μικρόβια που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά που συνήθως είναι και αυτά που προκαλούν τις νοσοκομειακές λοιμώξεις. Δηλαδή έχουμε λοίμωξη, έχουμε λοίμωξη με ανθεκτικό μικρόβιο, δίνουμε αντιβιοτικά και γίνεται ένας κύκλος. Ta αντιβιοτικά που σπρώχνουν τα μικρόβια προς την αντοχή και έτσι έχουμε περισσότερα πολυανθεκτικά μικρόβια που αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι των νοσοκομειακών λοιμώξεων.
Η Ελλάδα σε ποια θέση βρίσκεται παγκοσμίως όσον αφορά στις ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις;
Συγκριτικά, γνωρίζουμε τα δεδομένα από αυτά που σας είπα είναι από ένα πανευρωπαϊκό επίπεδο, που είμαστε αρκετά ψηλά συγκριτικά με άλλα κράτη της Ευρώπης και είμαστε και αρκετά ψηλά όσον αφορά το ποσοστό των μικροβίων που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά. Και έχουμε και μία πρωτοπορία όσον αφορά στη χρήση των αντιβιοτικών. Δηλαδή όλους τους παράγοντες που συνεισφέρουν στο να δημιουργηθεί ένα πρόβλημα αυτή τη στιγμή οι δείκτες μας δείχνουν πως είμαστε αρκετά ψηλά.
Υπάρχει κάποιο αντικειμενικό σύστημα καταμέτρησης των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων στη χώρα μας, στην Ελλάδα;
Ναι ο ΕΟΔΥ, το πρώην ΚΕΕΛΠΝΟ κάνει καταγραφή των νοσοκομειακών λοιμώξεων. Λίγο αυτό την περίοδο του Covid-19 έχει μείνει πίσω αλλά δεν είναι μόνο ο ΕΟΔΥ ο δικός μας, παγκοσμίως, επειδή οι επιτροπές λοιμώξεων και οι νοσηλευτές λοιμώξεων έχουν εστιάσει πάρα πολύ και σωστά στον Covid-19, λίγο αυτό το κομμάτι της πρόληψης των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων έχει πάει πίσω. Αυτό έχει καταγραφεί στην βιβλιογραφία παγκοσμίως και ήταν σχεδόν απαραίτητο λόγω αντιμετώπισης της πανδημίας. Τώρα όμως νομίζω πρέπει να επανέλθουμε σε αυτό που έχει λιγάκι μειωθεί η πίεση στα νοσοκομεία και να απευθυνθούμε στο πρόβλημα της πρόληψης των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων.
Ωστόσο όμως πως μπορεί να ξεχωρίσει κανείς αν οι ασθενείς στα νοσοκομεία πέθαναν από ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις ή από κορωνοϊό. Εφόσον δεν υπάρχει καταγραφή αυτή τη στιγμή. Αν κατάλαβα σωστά φυσικά.
Είναι πάρα πολύ δύσκολο αυτό που λέτε να γίνει. Καταγραφή των νοσοκομειακών λοιμώξεων μπορούμε να την κάνουμε, υπάρχουν κριτήρια από το Ευρωπαϊκό ΚΕΕΛΠΝΟ, το ECDC, το Αμερικάνικο ECDC. Δηλαδή υπάρχουν σωστοί ορισμοί που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για την επιτήρηση των νοσοκομειακών λοιμώξεων και όντως χρησιμοποιούνται και σε εμάς. Αλλά σε πολύπλοκους ασθενείς που ήδη έχουν νοσήσει οι πνεύμονές τους δεν πάνε καλά λόγω του ιού, μπορεί να έχουν μία δευτερογενή λοίμωξη από μικρόβιο που να προσβάλει τον πνεύμονα από πνευμονία και εκεί είναι πάρα πολύ δύσκολο να ξεχωρίσουμε ποιο κομμάτι θανάτου είναι από τον ιό του Covid ή από ενδονοσοκομειακή λοίμωξη. Υπάρχουν και εκεί κάποια κριτήρια αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να το ξεχωρίσουμε. Δεν είναι άσπρο και μαύρο μάλλον.
Τώρα την περίοδο αυτή που βιώνουμε με την πανδημία, πόσο σημαντικό θα ήταν για εσάς τους επιστήμονες εάν υπήρχαν τα στοιχεία των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων. Και σε τι θα βοηθούσε αυτό θέλουμε να καταλάβουμε.
Πάντα στοιχεία και δεδομένα βοηθάνε. Δηλαδή δεν μπορούμε να προχωρήσουμε χωρίς να έχουμε έγκυρα δεδομένα και data. Όλα ξεκινάνε με τα data μας, τα δεδομένα μας. Νομίζω όμως και τα δεδομένα να είχαμε βιώσαμε μία κατάσταση που κανένα σύστημα υγείας δεν ήταν έτοιμο να αντιμετωπίσει, θεωρώ πως τα πήγαμε αρκετά καλά στο κράτος μας, στην Ελλάδα, γιατί βρέθηκα εδώ στην πανδημία, με την ευκαιρία και την τιμή να δουλέψω με την επιτροπή των λοιμωξιολόγων του Υπουργείου Υγείας. Θεωρώ πως όλα τα σύστημα ζοριστήκανε, όπως σας είπα πριν η Νέα Υόρκη που έχει σχετικά ισχυρό σύστημα υγείας είχε μεγάλη άνοδο στις νοσοκομειακές λοιμώξεις. Νομίζω θα πρέπει να εστιάσουμε στο τι κάνουμε από εδώ και πέρα, να βελτιώσουμε το πρόβλημα αυτό. Μάλιστα στη βιβλιογραφία έχει βγει ένας ορισμός που λέγεται the silent pandemic. Η σιωπηλή πανδημία που είναι η πανδημία των νοσοκομειακών λοιμώξεων και της αντοχής στα αντιβιοτικά. Δηλαδή προστρέχει αυτή η σιωπηλή πανδημία μαζί ή πίσω ή από κάτω από την πανδημία του Covid-19.
Ποιο είναι το κόστος των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων στην Ελλάδα;
Είναι πάρα πολύ υψηλό και σε ζωές και σε νοσηρότητα. Δηλαδή παρατείνει τη νοσηλεία στο νοσοκομείο και οικονομικό κόστος αρκετά μεγάλο. Αυτό το κόστος αλλάζει ανά έτος αλλά είναι πάρα πολύ υψηλό. Δηλαδή εμείς είχαμε κάνει μία μελέτη που έδειξε πως το κόστος μίας ενδονοσοκομειακής λοίμωξης, της πιο συχνής που συμβαίνει στα παιδιά σε μονάδες εντατικής θεραπείας, παρέτεινε τη νοσηλεία 3 εβδομάδες και το κόστος ήταν 10.000 και 15.000 ευρώ. Αυτές οι μελέτες και στους ενήλικες δείχνουν παρόμοια αποτελέσματα. Παρατείνετε η νοσηλεία με ένα κόστος αρκετά μεγάλο ανά ασθενή στο σύστημα υγείας.
Κατά καιρούς παρουσιάζονται διάφορες έρευνες όπου δείχνουν ότι ο χαλκός μπορεί να βοηθήσει τη μείωση των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων. Τι πιστεύετε εσείς γι’ αυτό;
Και πάλι θα εστιάσω όχι στα πιστεύω τα δικά μου, στη βιβλιογραφία. Ο τρόπος να μειώσουμε τις ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις και το evidence base που υπάρχει γι’ αυτό το πρόβλημα εστιάζει στις πρακτικές του υγειονομικού προσωπικού όσον αφορά στο χειρισμό των ασθενών. Ο χαλκός μπορεί να μειώσει τα μικρόβια στο περιβάλλον, μειώνει τον όγκο ή το φορτίο των μικροβίων που βρίσκονται στο περιβάλλον. Αλλά όσον αφορά το πώς μπαίνει το μικρόβιο μέσα στον ασθενή εκεί έχει να κάνει με τον χειρισμό και τις πρακτικές που ακολουθούμε στα νοσοκομεία μας.
Ποιες βελτιώσεις στα ελληνικά νοσοκομεία θα μείωναν τον αριθμό των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων;
Νομίζω όλοι γνωρίζουμε τις πρακτικές, πρέπει να γίνει μία θα έλεγα πιο ισχυρή προσπάθεια στην εφαρμογή αυτών των πρακτικών. Γιατί και πάλι η βιβλιογραφία έχει δείξει πως μπορούμε να προλάβουμε πάνω από 50%-70% αυτών των λοιμώξεων με πολύ απλά πράγματα.
Τι μας λείπει δηλαδή από τα ελληνικά νοσοκομεία;
Η εφαρμογή να είναι συνείδηση, δηλαδή όλα να γίνονται πάντα με τον ίδιο τρόπο και να τηρούμε αυτές τις πρακτικές που είναι ξεκάθαρες στη βιβλιογραφία πως πρέπει να τηρούμε. Το πλύσιμο των χεριών, κάτι που δυσκολεύει όλους τους γιατρούς και εμένα πάντα. Και στο εξωτερικό πρέπει να πλύνουμε τα χέρια μας σε συγκεκριμένες επαφές με τον ασθενή. Αυτό εκεί πάντα πάσχουμε πάρα πολύ, όχι μόνο εμείς και σε άλλα μέρη του κόσμου, δεν είμαστε μόνο εμείς. Επειδή πιστεύουμε θεωρώ πως είναι τόσο απλό, δεν μπορούμε να πιστέψουμε πως αυτή η πράξη, η απλή να πλύνουμε τα χέρια μας, μπορεί να φέρει τέτοιο αποτέλεσμα και όντως η βιβλιογραφία δείχνει πως μπορεί να έχουμε αρκετά σημαντικά αποτελέσματα, μείωση των λοιμώξεων με μόνο βελτίωση στη συμμόρφωση υγιεινής χεριών. Πέρα από αυτό είναι πρακτικές που σχετίζονται πως χειριζόμαστε τους φλεβοκαθετήρες, αυτούς που σας είπα πριν λίγο, είναι οι πιο συχνές λοιμώξεις και η αιτιολογία των λοιμώξεων πιο συχνή. Τους αναπνευστήρες, τους ουροκαθετήρες και μετά πως πηγαίνουμε από τον έναν ασθενή στον άλλον και ενδιάμεσα πλένουμε τα χέρια μας, αλλάζουμε τις ποδιές εκεί που χρειάζεται να αλλαχτούν κλπ. Είναι πολύ απλά πράγματα, δεν χρειαζόμαστε πολλές τεχνολογίες και πολλά χρήματα για να μειώσουμε τις λοιμώξεις.
Κύριε Ζαούτη στην Ελλάδα γιατί δεν έχουμε κάποιο εθνικό πρόγραμμα για να αντιμετωπίσουμε για πρόληψη των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων;
Πραγματικά εδώ θα περάσω ένα πολύ αισιόδοξο μήνυμα. Πραγματικά η Ελλάδα μπαίνει τώρα σε μία διαδικασία μιας πολύ σοβαρής προσπάθειας για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων και της αντοχής σε αντιβιοτικά. Αυτή η προσπάθεια είναι μία εθνική προσπάθεια που πραγματικά χαίρομαι γιατί φέρνει μαζί όλους τους εμπλεκόμενους στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Είναι μια δραστηριότητα που έχει περάσει με νόμο από την ελληνική Βουλή, είναι κάτω από την ομπρέλα του νεοσύστατου οργανισμού για ασφάλεια και ποιότητα της υγείας, έχει σαν συνέταιρο τον ΕΟΔΥ, το Πανεπιστήμιο Αθηνών και τη Νοσηλευτική σχολή, επειδή ως επί το πλείστον οι νοσηλευτές λοιμώξεων προέρχονται από τη Νοσηλευτική σχολή, την Εταιρεία Ελέγχου Λοιμώξεων της Ελλάδος και όλους τους άλλους που ασχολούνται με αυτό το αντικείμενο.Και έχουν έρθει μαζί και έχουν οργανωθεί σε μία προσπάθεια κοινή που συμπεριλαμβάνει συστηματική εκπαίδευση με πιστοποίηση των νοσηλευτών λοιμώξεων. Αυτό που αναφέρατε πριν μία εθνική πλατφόρμα καταγραφής όλων των λοιμώξεων σε όλα τα νοσοκομεία της Ελλάδος. Να έχουμε δεδομένα σε ένα μέρος χρησιμοποιώντας τους ίδιους ορισμούς. Και μετά έχουν οριστεί κάποια νοσοκομεία στην Επικράτεια που θα συμμετέχουν σε μία συνεργασία να δημιουργηθούν κέντρα αριστείας γύρω από την πρόληψη λοιμώξεων με σκοπό τα μαθήματα που θα μάθουν από αυτά τα νοσοκομεία να μπορούν μετά να μεταφερθούν σε όλα τα νοσοκομεία της Επικράτειας. Αυτή η δραστηριότητα χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, κάτω από μεγάλη δραστηριότητα που κάνει το ίδρυμα αυτό στην υγεία και μέσα σε αυτήν είναι αυτό το πρόγραμμα που σας περιγράφω αυτή τη στιγμή. Διαχειριστής/ εκτελεστής του προγράμματος είναι το ΚΛΕΙΩ, στο οποίο είμαι επιστημονικός υπεύθυνος και συντονίζουμε όλους αυτούς τους partners σε αυτή την προσπάθεια.
Εξαιρετικά νέα! Αυτό το πρόγραμμα τι χρονοδιάγραμμα έχει;
Έχει ένα χρονοδιάγραμμα 5 ετών. Στο οποίο θέλουμε να πιστεύουμε πως θα έχουμε κάποια θετικά αποτελέσματα, πέρα από αυτούς που σας ανέφερα σαν σύμβουλους έχουμε ένα ίδρυμα στην Αμερική που λέγεται IHI – Institute for Healthcare Improvement που είναι τα κορυφαία ιδρύματα που ασχολούνται με τη βελτίωση της ποιότητας στην υγεία. Έχουν κάνει παρόμοιες συνεργασίες στην Πορτογαλία, στη Βραζιλία και σε άλλα μέρη του κόσμου με επιτυχία και χαίρομαι που θέλουν και αποφάσισαν να συμμετέχουν μαζί μας και να μας βοηθήσουν να φέρουμε και ένα διαφορετικό βλέμμα στο πρόβλημα. Εμείς το βλέπουμε πολλές φορές από μέσα στην Ελλάδα, νομίζω το βλέπουμε αρκετά χρόνια από μόνοι μας, καλό είναι να φέρουμε και λίγο νέο αέρα από κάποιους που έχουν αντιμετωπίσει προβλήματα και σε άλλα μέρη του κόσμου, παρόμοια και έχουν βοηθήσει τις προσπάθειες σε αυτά τα κράτη να βελτιωθεί η εικόνα των νοσοκομειακών λοιμώξεων.
Συγχαρητήρια! Είναι πραγματικά πολύ σημαντικό! Πιστεύετε ότι τα πρώτα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας θα μπορέσουμε να τα δούμε σε πόσο χρονικό διάστημα; Σε ένα χρόνο, σε δύο χρόνια; Τα πρώτα αποτελέσματα.
Πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί, πολλά κράτη, πολλά συστήματα υγείας που μπήκανε στη διαδικασία αυτή, τους πήρε αρκετά χρόνια για να δούνε σημαντικά αποτελέσματα, επειδή είναι μία αλλαγή και στην κουλτούρα της υγείας και του υγειονομικού προσωπικού αυτό το θέαμα, τα πιστεύω μας, υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν ότι είναι αναπόφευκτες οι λοιμώξεις, έχουμε ένα βαρύ περιστατικό, το έχουμε παρακεντήσει, έχουμε βάλει βλεφοκαθετήρες , έχουμε βάλει αναπνευστήρα, έχει ανοσοκαταστολή, θα πάει λοίμωξη. Δεν ισχύει τελείως αυτό, νομίζω όπως σας είπα να προλάβουμε αρκετές από αυτές τις λοιμώξεις. Θα ήθελα να πιστεύω πως στο τέλος των 5 ετών θα έχουμε κάποια θετικά αποτελέσματα αλλά δεν είναι κάτι που θα το δούμε αύριο.
Δεν μπορεί κανείς να το εγγυηθεί; Αυτό θέλετε να πείτε;
Απλώς θέλει χρόνο, αλλά εκεί σας είπα στην αντιμετώπιση, στα πιστεύω μας. Θέλει χρόνο, εδώ επειδή είχα βιώσει την πορεία αυτή της Αμερικής και όταν και εκείνη βρισκόταν σε ένα υψηλό επίπεδο σαν και εμάς, θα έλεγα τους πήρε κάπου μεταξύ 5 και 10 χρόνια, να έχουν πολύ μεγάλη μείωση. Γι’ αυτό θεωρώ ότι στα 5 χρόνια μπορεί να έχουμε αρκετά θετικά αποτελέσματα. Και μην ξεχνάμε όσες ζωές θα σωθούν είναι ζωές που θα σωθούν. Δηλαδή το εντυπωσιακό είναι σχετικό.
Σίγουρα και ας ευχηθούμε να έχουμε και καλή επιτυχία στην Ελλάδα, να μπορέσουμε να αλλάξουμε την κουλτούρα μας και να αποδεχθούμε τα νέα δεδομένα και να υπάρχει και μία εξέλιξη σε αυτό το μεγάλο πρόβλημα.
