Η Αγγελική Πετροπούλου στο Healthweb.gr: Η γνωστή ψυχίατρος – ψυχοθεραπεύτρια Αγγελική Πετροπούλου μίλησε στην εκπομπή Opinion Health, με την Νικολέτα Ντάμπου για την ψυχολογική κατάσταση που βρίσκονται οι άνθρωποι σήμερα μετά την καραντίνα αλλά και πως η πανδημία έχει επηρεάσει την ψυχική μας υγεία.
Οι συνθήκες της ζωής μας έχουν αλλάξει από πού ενέσκηψε η πανδημία του Sars Covid-19 και τη χώρα μας. Έχει αναγνωριστεί στους πολίτες ένα ψυχοτραυματικό γεγονός σε μεγάλες διαστάσεις. Έχει δημιουργηθεί ψυχολογική, σωματική δυσφορία. Και η κυβέρνηση εστιάζει περισσότερο στον περιορισμό των μέτρων για τον Covid-19. Έχουμε συνειδητοποιήσει ότι η πανδημία αλλά και η καραντίνα επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία; Για όλα μιλήσαμε με την ψυχίατρο -ψυχοθεραπεύτρια κυρία Αγγελική Πετροπούλου.
Κυρία Πετροπούλου , πείτε μας, σε ποια ψυχολογική κατάσταση βρίσκονται αυτή τη στιγμή οι πολίτες λόγω της πανδημίας αλλά και της καραντίνας την οποία βιώσαμε.
Αυτή είναι μία πολύ καλή ερώτηση. Είμαστε όλοι!. Δεν θα εξαιρέσω και την κατηγορία ημών των επαγγελματιών ψυχικής υγείας αφού ήμαστε σε μία πολύ πιεσμένη κατάσταση, διότι μετά από μία παρατεταμένη περίοδο καραντίνας βγαίνουμε από αυτή και η πίεση, τα σημάδια όλης αυτής της περιόδου είναι εμφανή σε όλες τις ηλικίες και με διάφορους τρόπους.
Ναι μεν έχουν ξεχυθεί οι άνθρωποι στους δρόμους αλλά βιώνουν διάφορα σκηνικά, τα οποία δεν είναι και πολύ ευχάριστα και μπορούν να γίνουν και κάπως επικίνδυνα. Σαφώς αυτό σημαίνει ότι διάγουμε μία περίοδο μετατραυματικού στρες γιατί το ψυχοτραυματικό γεγονός που αναφέρατε είναι όλη αυτή η πανδημία, η οποία ήταν και πολύ μεγάλη σε διάρκεια. Δεν ήταν κάτι που έγινε μία ημέρα και τελείωσε όλη αυτή η αρρώστια. Ο φόβος για την αρρώστια. Συν τον εγκλεισμό, συν όλα τα συνεπακόλουθα. Οι αλλαγές στο εργασιακό περιβάλλον, οι αλλαγές στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, οι επιπτώσεις στην οικογένεια, στις σχέσεις, χτυπήθηκαν όλα τα επίπεδα της κοινωνικής δομής.
Πιστεύετε ότι ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων βρίσκεται σε κατάθλιψη;
Πιστεύω ότι αυτό αποτέλεσε ένα μέρος του προβλήματος. Λέω αποτέλεσε διότι- τι κάποιος συνειδητοποιεί και το τι συμβαίνει και για ποιο λόγο θα ζητήσει βοήθεια, είναι κάτι άλλο. Η κατάθλιψη και μην φανταστούμε πάντα ότι είναι ένας άνθρωπος που απλά κάθεται σε ένα κρεβάτι και απλά κλαίει τη μοίρα του. Κάποιες φορές η κατάθλιψη βγαίνει με νεύρα, εκνευρισμό, επιθετικότητα, έχει κι άλλους τρόπους να βγει, οπότε με αυτή την έννοια, αν είμαστε σε κατάθλιψη; Εντάξει ας μην το γενικεύσουμε, σίγουρα όμως είμαστε σε μία κατάσταση αυξημένου στρες και σίγουρα χρόνιου. Η κατάθλιψη είναι μία από τις εκδηλώσεις του χρόνιου στρες.
Ποιες είναι οι ψυχικές διαταραχές που έχουν σημειώσει αύξηση λόγω της πανδημίας;
Οι αγχώδεις διαταραχές, οι φοβίες, οι διαταραχή πανικού βέβαια είναι μία από τις ‘’αγαπημένες’’ πάντα διαγνώσεις.
Η φοβία για τον θάνατο ;
Η φοβία για το θάνατο επειδή είναι πολύ κοντά στην κατάθλιψη και στο φοβικό άγχος, ναι είναι μία φοβία αλλά μπορεί να είναι και άλλες φοβίες. Η φοβία είναι πάντα μία μετάθεση του προβλήματος από το κύριο πρόβλημά μου σε κάτι άλλο. Αλλά ναι η φοβία του θανάτου βέβαια είναι πολύ πιο δυσάρεστη , όταν βλέπεις εικόνες στην τηλεόραση, διασωληνωμένων στη ΜΕΘ, πόσοι πέθαναν σήμερα, ακούς τα κρούσματα, σίγουρα φοβάσαι ότι είσαι ο επόμενος. Αυτό σίγουρα ήταν πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα στην 1η καραντίνα, γιατί καλό είναι να κάνουμε μία διαφοροποίηση ανάμεσα στην 1η και στη 2η καραντίνα. Υπάρχουν διαφορές.
- Η 1η ήταν πιο σύντομη αλλά αν θέλετε λίγο πιο άγρια καραντίνα. Ήταν μεγαλύτερος ο εγκλεισμός, ισχυρότερος ο φόβος, οπότε εκεί είχαμε κατάθλιψη και οι άνθρωποι που έρχονταν για βοήθεια ήταν μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας.
- Στη 2η καραντίνα όμως μειώθηκε κατά πολύ ο μέσος όρος ηλικίας των ανθρώπων που ζήτησαν βοήθεια και ουσιαστικά είχαμε αύξηση και στο άγχος και στο φοβικό άγχος και αν μου επιτρέψετε να πω και σε λίγο πιο έντονες μορφές φοβιών, όπως είναι η παράνοια.
- Το παρανοϊκό άγχος, η παρανοϊκή ετοιμότητα. Ήμασταν λίγο έτοιμοι να φάμε, να σας το πω έτσι, ο ένας τον άλλον. Και βέβαια όπως σας επεσήμανα μικρότερες ηλικίες. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό στη 2η καραντίνα.
Όταν λέτε μικρότερες ηλικίες; Δώστε μας ένα στίγμα, από 20 χρονών;
Εννοώ 20χρονα παιδιά, 18χρονα. Οι έφηβοι ούτως ή άλλως, που θα μιλήσω ξεχωριστά γι’ αυτούς, βέβαια είμαι ψυχίατρος ενηλίκων, οι παιδοψυχίατροι μπορούν να τοποθετηθούν καλύτερα για παιδιά. Αλλά ανέβηκαν ούτως ή άλλως όλοι οι δείκτες του στρες και στην παιδική ηλικία. Και η κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, θέματα διαταραχών στον ύπνο.
Και αυτά τα νεαρά άτομα κυριευόντουσαν κυρίως από αγωνία ή φόβο; Που εστιάζανε;
Ο φόβος ήταν , ότι κάτι θα πάθω. Υπήρχε άγχος και για τη δική τους την επιβίωση, όχι βέβαια αμιγώς από την πανδημία αλλά ότι θα πεθάνουν, ότι θα συμβεί κάτι, ότι κάτι κακό θα γίνει ή ότι γενικά κάτι φοβόντουσαν ότι θα έρθει. Γι’ αυτό λέω ότι ήταν λίγο σοβαρό το άγχος, γιατί όταν ανεβαίνουν τέτοιου είδους στοιχεία σημαίνει ότι έχει χαθεί αυτό που λέμε επίπεδο μαζικής ασφάλειας. Σημαίνει ότι όντως αντιμετωπίζουμε κάτι πολύ μεγαλύτερο, ισχυρότερο, γενικότερο.Γιατί ένας μεγαλύτερος σε ηλικία το να φοβάται, την επιδημία ναι αλλά ένας 20χρονος να μπαίνει σε αυτή τη διαδικασία σημαίνει ότι όντως είναι παντού ο φόβος.
Πείτε μας επιγραμματικά ποιες άλλες ψυχικές διαταραχές εμφανίστηκαν ή είχαν υποτροπή λόγω της πανδημίας;
Αυτά τα οποία βγήκαν στην επιφάνεια ήταν θα λέγαμε πράγματα που οι άνθρωποι είχαν για αρκετά χρόνια κρυμμένα, αν μου επιτρέπετε να πω. Δηλαδή, πριν την πανδημία οι άνθρωποι είχαν, αυτό που έχουμε συνηθίσει πλέον να λέμε, κανονικότητα, είχαν τις δραστηριότητές τους. Κάπως μπορούσαν να εκτονώνουν το άγχος. Όταν λοιπόν, μειώθηκε η δραστηριότητα, κλείστηκαν στο σπίτι τους, δεν είχαν το εργασιακό περιβάλλον να εκτονωθούν, βγήκαν στην επιφάνεια φοβίες. Θα επανέλθω στις φοβίες, διότι οι φοβίες είναι όντως το νούμερο 1. Η κατάθλιψη είναι κάτι σημαντικό αλλά οι φοβίες είναι μεγαλύτερης βαρύτητας – του τι θα πάθω, τι θα μου συμβεί, τι θα γίνει και πιο θα είναι το μέλλον μου, τι θα γίνει με τη δουλειά μου. Έπαιρναν και πιο πρακτικές μορφές. Αλλά επίσης και τι θα γίνει, ποιος είμαι τελικά εγώ. Ενώ ανησυχούσε κάποιος για τη δουλειά και αν θα έχει δουλειά. Τελικά το ερώτημα όσο προχωρούσε η καραντίνα γινόταν πιο υπαρξιακό , αν μου επιτρέπετε να πω.
Εσωτερική αναζήτηση.
Ακριβώς! Ακριβώς! Οπότε με το προχώρημα, με όσο περισσότερο περνούσε ο καιρός, αυτές οι φοβίες έφερναν στην επιφάνεια πτυχές αν θέλετε, του εαυτού, των ανθρώπων που δεν τις είχαν εντοπίσει. Κάποιοι που κάνουν συνήθως αυτή την αναζήτηση τους ήταν πιο εύκολο και το διαχειρίστηκαν καλύτερα. Είναι αυτοί που βρήκαν πιο λειτουργικούς τρόπους να πορευτούν στην καραντίνα. Οι άλλοι όμως όντως άγγιξαν την κατάθλιψη, διότι όντως αυτά τα υπαρξιακά ζητήματα είναι δύσκολο να τα διαχειριστείς σε μία συνθήκη που δεν έχεις πια διεξόδους.
Σήμερα τι άλλαξε; Αυτή τη στιγμή τι έχει αλλάξει που τώρα πια άνοιξε η αγορά και υπάρχουν κάποιες δραστηριότητες;
Ναι ,τώρα αυτό το οποίο έχει αλλάξει είναι το ότι φυσικά οι άνθρωποι που δεν ασχολούνται, να το πω έτσι με την υπαρξιακή τους αναζήτηση, θα πάνε πάλι στη γνωστή εκτόνωσή τους προς την αγορά.Αυτοί όμως που έχουν βρει ένα δρόμο μέσα από κάτι πιο επιλεκτικό θα διαλέγουν πια τι θα κάνουν, δεν θα ακολουθήσουν το ίδιο μονοπάτι που ακολουθούσαν πριν την καραντίνα.Είναι διαφορετικοί, φαίνεται ίδιος ο τρόπος που διασκεδάζουμε, δεν είναι ακριβώς ίδιος και δεν είναι για όλους. Έχει υπάρξει μία διαφοροποίηση, θα τη δούμε στο χρόνο. Είμαστε ακόμα στην πολύ αρχή αυτού.
Έχει αυξηθεί η συνταγογράφηση των ψυχοφαρμάκων;
Η συνταγογράφηση έχει αυξηθεί στο βαθμό ότι υπάρχουν άνθρωποι που έχουν ζητήσει φάρμακα και στο παρελθόν ήταν τελείως αρνητικοί. Για θέματα όπως ο ύπνος, του στυλ δώσε μου κάτι να κοιμηθώ. Μέσα στην καραντίνα αυτό ήταν ένα μεγάλο θέμα.
Δηλαδή είχε αυξηθεί το πρόβλημα της αϋπνίας;
Ναι , είχε αυξηθεί το πρόβλημα της αϋπνίας μέσα στην καραντίνα, οι διαταραχές του ύπνου γενικότερα με διάφορες μορφές. Δεν με παίρνει ο ύπνος, ο ύπνος μου είναι διακοπτόμενος, κοιμάμαι τα ξημερώματα, ανάλογα με το αν κάποιος δούλευε ή δεν δούλευε ή ποιο ήταν το μοτίβο, το στυλ της ζωής το οποίο είχε. Ο ύπνος εμφάνιζε πάρα πολλές διαταραχές και πολλοί άνθρωποι ήρθαν να ζητήσουν βοήθεια για το θέμα του ύπνου. Μικροί και μεγάλοι. Επίσης ήταν ανεξάρτητο από την ηλικία.Οι νέοι βέβαια το έκαναν γιατί στο παρελθόν, για έναν νέο αυτό δεν θα ήταν θέμα, θα έβγαινε έξω τώρα όμως, όταν δεν είχες να βγεις έξω ήταν πρόβλημα. Έβγαζε στην επιφάνεια άλλα προβλήματα.
Οπότε και εκείνοι ζητούσαν να τους δοθούν κάποια φάρμακα;, όπως ηρεμιστικά;
Ζητούσαν να τους δοθούν φάρμακα οι νεότεροι στο βαθμό που είχαν μετά άλλα προβλήματα, δηλαδή τους έπιαναν φοβίες, αρνητικές σκέψεις, από αυτό. Οι μεγαλύτερες ηλικίες, στη μέση ηλικία και πάνω, ζητούσαν για τον ύπνο καθαρά.
Άρα εντοπίζετε μία αύξηση της κατανάλωσης των φαρμάκων για ψυχικές διαταραχές;
Η αύξηση της κατανάλωσης σαφώς υπήρχε και μάλιστα υπήρχε και σας ευχαριστώ που επιμένετε στην ερώτηση γιατί οι άνθρωποι έρχονται να ζητήσουν βοήθεια αλλά επειδή είναι ομοίως μεγάλος και ο φόβος τους προς τα φάρμακα, στο τι θα γίνει, θα εξαρτηθώ από αυτά, τι θα συμβεί, πως θα είμαι, αν θα είμαι ο ίδιος άνθρωπος με τα φάρμακα. Κράταγαν ταυτόχρονα και μία επιφύλαξη. Οπότε μπαίναμε συνέχεια σε μία διαπραγμάτευση που αργά ή γρήγορα κατέληγε στη συνταγογράφηση του φαρμάκου γιατί ακριβώς δεν μπορούσαν να αντιπαρέλθουν το γεγονός ότι είχε επηρεαστεί η ποιότητα της ζωής τους από το πρόβλημά τους. Είτε αυτό ήταν η διαταραχή του ύπνου τους είτε ήταν η ποιότητα της ημερήσιας λειτουργικότητάς τους, γιατί δεν είχαν καθαρό μυαλό, γιατί είχαν αρνητικές σκέψεις και φυσικά ως γνωστόν εμείς οι ψυχίατροι δεν έχουμε μαγικό ραβδί ακόμα για να τα αντιμετωπίσουμε.
Είναι και ένα γεγονός το οποίο φαίνεται και από τα λύματα . Να σας ρωτήσω όσον αφορά στις έγκυες γυναίκες, μετά τον τοκετό ζητούσαν ψυχιατρική φροντίδα;
Ναι υπήρχαν γυναίκες οι οποίες ήμασταν σε τηλεφωνική επικοινωνία κατά τη διάρκεια του τοκετού , να δούμε το χρονοδιάγραμμα, πότε θα είναι η κατάλληλη στιγμή και πάντα είμαστε σε επικοινωνία και με τον γυναικολόγο για τα θέματα της γαλουχίας και όλα αυτά, ώστε να μπορέσουν να πάρουν τελικά την πολυπόθητη φαρμακευτική αγωγή. Γιατί τα πράγματα ήταν αρκετά ζόρικα. Και εκεί βέβαια είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα, η περίοδος μετά τον τοκετό και μέσα σε μία τέτοια συγκυρία που για άλλες γυναίκες ήταν καλό το κλείσιμο, από το εγκλεισμό , σε άλλους ανθρώπους λειτούργησε κάπως θετικά, δεν ήταν για όλους αρνητικό το lockdown. Ή τουλάχιστον όχι σε όλη του την έκταση. Αλλά στους περισσότερους η παράταση του ήταν το πρόβλημα.
Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι μετά από όλη αυτή την εμπειρία της πανδημίας, των φόβων αλλά και του εγκλεισμού θα αργήσουμε να επανέλθουμε όταν πια ο κίνδυνος έχει περάσει; Ποια είναι η επόμενη μέρα;
Τι ωραία ερώτηση είναι αυτή. Σίγουρα κάθε διαδικασία ψυχική θέλει τον χρόνο της. ζήσαμε και αυτό είναι μία κοινή ομολογία μία πρωτόγνωρη εμπειρία. Νομίζω, χωρίς αυτό να ακουστεί πολύ βαρύγδουπο, ότι αυτό που βιώσαμε είναι ότι κοντινότερο (με όλο το σεβασμό σε όλους τους ανθρώπους που έχουν υποστεί πολύ εντονότερες διαδικασίες) ότι κοντινότερο σε πόλεμο.
Τόσες πολλές αλλαγές, σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, με αλλαγές στις καθημερινές δραστηριότητες των ανθρώπων. Σίγουρα θα αφήσει το σημάδι της για πολύ καιρό η πανδημία αλλά εγώ είμαι αισιόδοξη γιατί ούτως ή άλλως οι άνθρωποι έχουν τις προσαρμοστικές τους δικλείδες, έχουν τις δικλείδες ασφαλείας, έχουν τους μηχανισμούς άμυνας, πάντα βρίσκουμε τρόπους να τα καταφέρνουμε, μερικές φορές κάποιοι δεν είναι πολύ λειτουργικοί αλλά πάντα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο όλα αυτά τα οποία έχουν έρθει στην επιφάνεια, θα ιαθούν. Ότι έρχεται στην επιφάνεια βρίσκει και στην εξυγίανση του.
Θα χρειαστεί πολύς χρόνος να έρθει η ίαση;
Ο χρόνος θα εξαρτηθεί από το πόσο θα τα αφήσουμε να είναι εκεί στην επιφάνεια και θα είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε κάτι για αυτά και δεν θα τα θάψουμε πάλι.
Είναι πολύ σημαντικό γιατί οι άνθρωποι γενικά βρίσκουν την εύκολη λύση το να βάζουν κάτω από το χαλί τα προβλήματα μας. Κυρία Πετροπούλου πως βλέπετε να διαμορφώνονται οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους μετά την εμπειρία, γιατί συνηθίσαμε 1,5 χρόνο τώρα να κρατάμε αποστάσεις, να μην χαιρετιόμαστε, να μην φιλιόμαστε, που είναι σημαντική εκδήλωση της αγάπης. Θα αλλάξουν οι σχέσεις μας;
Αυτή η αλλαγή στον τρόπο ζωής μας έδωσε τη δυνατότητα, όσο κι αν ακούγεται περίεργο να κάνουμε μία εκκαθάριση στο ποιοι είναι οι δικοί μας άνθρωποι και τι είδους σχέση θέλουμε να έχουμε με τους ανθρώπους γύρω μας.
- Ας πούμε ότι χωρίστηκαν οι άνθρωποι σε πιο στενό κύκλο, λίγο πιο μεγάλο κύκλο, ας πούμε ότι έχει γεμίσει η ζωή μας από αυτούς τους κύκλους. Το να κρατήσουμε τις αποστάσεις αλλά αυτές οι αποστάσεις δεν τις ορίζει πια κάποια στιγμή, θα αρθούν τα περιοριστικά μέτρα αλλά στη συνέχεια θα ορίζονται από το κατά πόσο εμείς οι ίδιοι θέλουμε να έχουμε και τι είδους σχέση θέλουμε να έχουμε με τους ανθρώπους γύρω μας. Και αυτό πια σημαίνει ότι πρέπει να έχουμε έρθει σε επαφή και εμείς με το δικό μας αληθινό εαυτό, αν μου επιτρέπετε.
Γιατί αυτή η ιστορία της πανδημίας νομίζω ότι έχει να κάνει πάρα πολύ με αυτό σε ένα επίπεδο ψυχικό. Με το να ξεκαθαρίσουμε τι είναι σημαντικό, να πετάξουμε ότι δεν είναι λειτουργικό, ότι μας αρρωσταίνει, να κάνουμε την απαραίτητη εξυγίανση, να κρατήσουμε ότι κάνει την ψυχή μας και το σώμα μας υγιές. Και οι σχέσεις μας ανήκουν σε αυτόν τον κύκλο, θέλουμε λοιπόν ανθρώπους δικούς μας. Με το δικούς μας δεν εννοώ μόνο τους συγγενείς, εννοώ και τους φίλους, εννοώ και το εργασιακό περιβάλλον που μπορεί να είναι οι δικοί μας. Και ξέρετε πολλές φορές οι άνθρωποι, φυσικά το άγγιγμα είναι πολύ σημαντικό, είναι θεραπευτικό αλλά να είναι πραγματικό. Οι άνθρωποι μπορούμε να συνεννοηθούμε και με ένα βλέμμα, αρκεί να είναι αληθινό. Να μην είναι από αυτά που κοιτάς τον άλλον θέλεις να του βγάλεις τα μάτια.
Το υποκριτικό ή να μην είναι συμπεριφορά δημοσίων σχέσεων. Τι θα συμβουλεύατε κυρία Πετροπούλου τους τηλεθεατές μας, για τώρα και την κατάσταση που ακόμα βιώνουμε, αλλά και για το μετά. Δώστε έτσι κάποιες βασικές συμβουλές.
Εγώ αυτό που θα πω, το λέω πάντα γιατί μ’ αρέσει το πιστεύω, είναι εξακολουθήσουμε να περνάμε χρόνο με τον εαυτό μας, ο COVID μας έδωσε τη δυνατότητα και τώρα που ανοίξανε τα μαγαζιά πάλι να περνάμε χρόνο με τον εαυτό μας. Δεν χρειάζεται να είμαστε σε εγκλεισμό για να το κάνουμε.Και από αυτή τη θέση να επιλέγουμε με ποιους θα περάσουμε το υπόλοιπο χρόνο γιατί έτσι μαθαίνουμε να τον φροντίζουμε καλύτερα. Έτσι είμαστε πιο αληθινοί και πιο φροντιστικοί και έτσι η υγεία μας θα είναι σε καλύτερη κατάσταση, τόσο η σωματική όσο και η ψυχική. Αυτό θα πω λοιπόν.
Και κάτι τελευταίο θέλω να σας ρωτήσω. Τι έχετε να μας συμβουλέψετε για τον «ρατσισμό» που πάει να δημιουργηθεί ανάμεσα στους εμβολιασμένους ανθρώπους και στους ανθρώπους που δεν έχουν εμβολιαστεί και μπορεί να είναι στην ίδια οικογένεια, στην ίδια παρέα, στον ίδιο χώρο εργασίας;
Ναι. Θα σας πω. Είναι πολύ εύκολο οι άνθρωποι να κατηγοριοποιούμε και να βάζουμε ταμπέλες και να στρέφουμε τα πυρά μας εναντίον μίας ομάδας ή της άλλης. Θα σας πω λοιπόν ότι επειδή η ίδια έχω ως προσωπικό βίωμα τη δική μου συναισθηματική κατάσταση που αν και γιατρός, πέρασα από διάφορες θέσεις αναφορικά με το συγκεκριμένο ζήτημα. Αυτό που λέω και πιστεύω είναι ότι ο καθένας θα πρέπει να κάνει αυτό που νιώθει καλύτερο. Σαφώς αν θέλετε η δική μου θέση, εγώ τον εμβολιασμό μου τον έκανα, αυτή ήταν η άποψή μου, η τελική, γιατί την πρώτη φορά που ήταν να εμβολιαστώ φοβόμουν και δεν πήγα, το λέω, καθαρά, αλλά ακριβώς επειδή θυμάμαι τη δική μου θέση αντιλαμβάνομαι και τι μπορεί να βιώνει ένας άνθρωπος από τη θέση στην οποία είναι. Λοιπόν, ας κάτσει κάποιος να το σκεφτεί, να αναλογιστεί, να μιλήσει, ήρεμα . Ο ρατσισμός δεν μπορεί να έχει θέση στην υγεία. Μιλάμε για υγεία και μιλάμε για ατομική ευθύνη και μιλάμε και για ευθύνη έναντι του συνόλου. Δηλαδή, θέλουμε να κάνουμε το καλύτερο και θέλουμε να πάρουμε και την ευθύνη μας απέναντι στο υπόλοιπο σύνολο. Οπότε ο ρατσισμός δεν μπορεί να έχει θέση σε αυτά.
Άρα καλό θα είναι να σεβόμαστε την όποια απόφαση πάρει ο κάθε άνθρωπος χωρίς κριτική.
Ασφαλώς! Αυτή είναι θέση για όλα τα πράγματα, έτσι θα ζούσε όλη η ανθρωπότητα αν ακολουθούσε αυτό που μόλις είπατε, σε πλήρη αρμονία.
Ελπίζουμε κάποια στιγμή να συμβεί κυρία Πετροπούλου, γιατί όλα γίνονται.
Ελπίζουμε, με αυτή την ελπίδα ζούμε.