Ο κύριος Δημήτρης Μούγιος Ψυχολόγος BSc. Μsc μίλησε, για τον αντίκτυπο που έχει η πανδημία του κορωνοϊού αλλά και του πολέμου ο οποίος εξελίσσεται στην Ουκρανία στην καθημερινότητα και την ψυχολογία των ανθρώπων και πως το διαχειρίζονται ,στην εκπομπή Opinion Health του www.healthweb.gr με την Νικολέτα Ντάμπου .
Σε εξέλιξη βρίσκονται γεγονότα ύψιστης απειλής για την υγεία αλλά και τη ζωή του κάθε ανθρώπου, τα οποία είναι η πανδημία και ο πόλεμος. Η ψυχολογία των ανθρώπων είναι ευάλωτη, καθώς καθημερινά πυροδοτείται με ειδήσεις ανησυχητικές λόγω αυτών των ασυνήθιστων γεγονότων που πλέον βιώνει η ανθρωπότητα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έκανε έκκληση πριν αρκετούς μήνες στις Κυβερνήσεις να ενισχύσουν τις δομές ψυχικής υγείας για να βελτιώσουν την πρόσβαση των πολιτών σε βοήθεια τέτοιου είδους.
Κύριε Μούγιε, πείτε μας ποιος είναι ο αντίκτυπος της πανδημίας του κορωνοϊού που βιώνουμε περίπου δύο χρόνια στην καθημερινότητα και στη ψυχολογία μας.
Η πανδημία έχει φέρει αλλαγές σε πολλούς τομείς της ζωής μας. Η ψυχική μας υγεία είναι από αυτούς που έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα μπορούμε να πούμε και συγκεκριμένα αντιμετωπίζουμε θέματα που αφορούν τα συναισθήματά μας, αφορούν την ύπαρξή μας. Το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας μέσα στον κόσμο. Έχει φέρει αλλαγές στην κοινωνική μας ζωή και βέβαια στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους , τομείς που όπως καταλαβαίνουμε είναι πάρα πολύ σημαντικοί και έχουν πληγεί ιδιαίτερα.
Ποιες είναι οι συνέπειες της πανδημίας στη ψυχική υγεία των ανθρώπων;
Αυτό που έχουμε παρατηρήσει είναι ότι υπάρχουν ιδιαίτερα αυξημένα αισθήματα άγχους, υπάρχει μία αίσθηση γενικευμένης απειλής, κάτι που είναι και πιο συγκεκριμένο λόγω του ιού αλλά και υπάρχει συνεχώς αυτή η αίσθηση ότι απειλούμαστε, κινδυνεύουμε, έχουν ενταθεί επίσης τα αισθήματα μοναξιάς, κάτι το οποίο συνδέεται με έντονο στρες, όπως επίσης και τα αισθήματα θλίψης, ακριβώς το ότι δεν υπάρχουν διέξοδοι ή για ένα πολύ μεγάλο διάστημα σταμάτησαν οι άνθρωποι να κάνουν τις δραστηριότητές τους από τις οποίες αντλούσαν χαρά, να συναντούν άλλους, να δουλεύουν και να εργάζονται. Οπότε είναι δύσκολα τα πράγματα.
Βεβαίως, να πούμε ότι πέρα από τα αρνητικά τα οποία ήταν πολλά υπάρχουν και κάποια θετικά μέσα στην όλη κατάσταση που μπορούμε να πούμε, όπως το γεγονός ότι αξιολογήσαμε ξανά τα ενδιαφέροντά μας, τι μας ικανοποιεί και τι όχι, υπήρξε μία παύση από την ταχύτητα της καθημερινότητας τέτοια που μας έφερε και πιο κοντά σε κοντινούς ανθρώπους, πιο κοντά στον εαυτό μας και μας βοήθησε στο να αξιολογήσουμε ξανά σε ένα βαθμό και να προσδιορίσουμε την πορεία μας.
Ναι, να κάνουμε λίγη ησυχία για να μπορέσουμε να σκεφτούμε και να οργανώσουμε ίσως ξανά τη ζωή μας. Κύριε Μούγιε, όμως όλη αυτή η κατάσταση που επικρατεί, τόσο η πανδημία όσο και ο πόλεμος και η ακρίβεια η οποία και εκείνη έχει πλέον επηρεάσει την ζωή μας, όλο αυτό πιστεύετε ότι δημιουργεί φόβο στον κόσμο και ο κόσμος πλέον έχει εστιάσει στο φόβο του θανάτου, για παράδειγμα αυτή την απειλή την δίνει τόσο η πανδημία όσο και ο πόλεμος.
Κυρία Ντάμπου είναι πάρα πολύ ενδιαφέρουσα και εύστοχη η ερώτησή σας. Θα ήθελα έτσι να διευκρινίσω ότι όταν μιλάμε για το φόβο του θανάτου μπορεί να εννοούμε πολύ διαφορετικά πράγματα ο καθένας. Δεν θα ήταν δόκιμο να γενικεύσουμε, πράγματι όμως όπως φαίνεται ότι η απειλή της πανδημίας, ο πόλεμος από την άλλη μας έχει φέρει πιο κοντά στη θνητότητά μας, να συνειδητοποιήσουμε το πόσο ευάλωτοι είμαστε και αυτή η αίσθηση μπορούμε να πούμε ότι μας ταρακουνά, έτσι ώστε να δούμε τι είναι τελικά αυτό που έχει προτεραιότητα στη ζωή μας. Μπορούμε να πούμε ότι το ερώτημα μεταστρέφεται από το «γιατί σε εμένα;», «γιατί όχι και σε εμένα;» πλέον με τα πράγματα που συμβαίνουν. Από την μια στιγμή στην άλλη μπορεί όλα να χαθούν, οπότε πάλι επανέρχεται το ερώτημα «είμαι ικανοποιημένος με τις επιλογές μου;». Αν δεν ζω έτσι όπως θέλω να ζω, τότε τι κάνω; Τι γίνεται; Και αυτό είναι θα μπορούσαμε να πούμε μία αισιόδοξη οπτική του φόβου του θανάτου.
Ωστόσο, εσείς που βλέπετε καθημερινά αρκετό κόσμο στο ιατρείο σας, έχετε εντοπίσει ότι κάποιος ή κάποιοι μπορεί να είναι φοβισμένοι στο να μην χάσουν τη ζωή τους; Και αυτό να τους κλείνει πιο πολύ στο σπίτι αλλά και να τους δημιουργείται ένας φόβος που να τους οδηγεί να μην τόσο καλά λειτουργικοί ;
Βεβαίως, πολύ εύστοχο αυτό που είπατε. Είναι το άλλο άκρο, όπου ναι οι άνθρωποι απομονώνονται περισσότερο . Να επιλέγουν, παρά το γεγονός ότι , ανοίγει για παράδειγμα ο καιρός και μειώνονται τα μέτρα σχετικά με την πανδημία, επιλέγει να παραμείνει στο σπίτι, επιλέγει να δει όλο και λιγότερους ανθρώπους, μπορεί να επιλέγει συγκεκριμένους ανθρώπους, του οικείου του περιβάλλοντος, ακριβώς επειδή φοβάται. Φοβάται την πανδημία, υπάρχει μία γενικευμένη αίσθηση του «κινδυνεύειν» αλλά αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν και κάποιου άλλου είδους ζητήματα πολλές φορές που συνδέονται και που η πανδημία έδωσε μεγαλύτερη ένταση. Μπορεί να προϋπάρχουν άγχη, να προϋπάρχουν φόβοι και ανησυχίες και ήρθε η πανδημία και τα ανέδειξε σε μεγαλύτερο βαθμό και έφερε αυτόν τον άνθρωπο πιο κοντά στην αίσθηση του πόσο ευάλωτος είναι αλλά με έναν τρόπο που να τον έχει ‘’παραλύσει’’. Και σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται άλλου είδους υποστήριξη.
Υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ανθρώπων που φαίνεται να έχουν εστιάσει στο φόβο του θανάτου;
Κυρία Ντάμπου δεν θα μπορούσαμε να το γενικεύσουμε τόσο πολύ, όχι δεν θα ήταν δόκιμο και δεν θα μπορούσαμε, γιατί το βίωμα του κάθε ανθρώπου είναι ξεχωριστό και μπορεί να συνδέεται με πολύ διαφορετικά πράγματα στη ζωή του.
Κατάλαβα, άρα μπορεί ο καθένας να εξετάσει μεμονωμένα τον κάθε άνθρωπο. Κύριε Μούγιε η φύση της πανδημίας του κορωνοϊού επέβαλλε την απομόνωσή μας, την καραντίνα που έχουμε κάνει ήδη δύο και ελπίζουμε να μην κάνουμε άλλες. Άρα τι μας στέρησε; Την επαφή με τους άλλους ανθρώπους. Μέσα από αυτό το γεγονός που το ζούμε δύο χρόνια, πιστεύετε ότι κάποιοι άνθρωποι μπορεί να το συνήθισαν και να δούμε να αυξάνεται ο αριθμός των λεγόμενων μοναχικών ανθρώπων;
Ακόμη μία ενδιαφέρουσα ερώτηση κυρία Ντάμπου. Λοιπόν, πράγματι αυξήθηκαν τα ποσοστά των ανθρώπων που μένουν μόνοι, που επιλέγουν όπως είπαμε νωρίτερα να μείνουν μόνοι, ωστόσο δεν είναι πάντοτε μία επιτηδευμένη μοναχικότητα, μία μοναχικότητα που οι άνθρωποι την έχουν επιλέξει και τους κάνει να νιώθουν καλά με αυτό. Ίσα ίσα μπορεί να μεγαλώνει το στρες αυτή η απομόνωση, οπότε δεν είναι ότι θα δούμε περισσότερα ποσοστά μοναχικών ανθρώπων, εκείνοι που ήθελαν ούτως ή άλλως να μείνουν μόνοι, θα βρουν τον τρόπο και θα μείνουν, αλλά θα δούμε, και όπως βλέπουμε, να περιορίζεται και ο κύκλος των ανθρώπων που οι άνθρωποι θα συναναστραφούν. Η πανδημία έχει φέρει μία αίσθηση επιφυλακτικότητας και οι πιο έξω από τον κοντινό κύκλο μπορεί να μοιάζουν σε κάποιον λίγο ‘’επικίνδυνοι’’, εντός πολλών εισαγωγικών, με την έννοια της μεταδοτικότητας του COVID . Υπάρχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε αυτούς που είναι ήδη στο πιο κοντινό περιβάλλον. Εκεί βλέπουμε να υπάρχει και περισσότερη σωματική επαφή, ενώ συναντάμε κάποιον γνωστό, τον οποίο δεν βλέπουμε και πολύ συχνά και επιλέγουμε να κρατήσουμε μία απόσταση κοινωνική, μεταξύ μας. Σε αντίθεση με τους δικούς μας που επιλέγουμε να τους αγκαλιάσουμε, να τους φιλήσουμε. Οπότε δεν θα δούμε να αυξάνονται τόσο τα ποσοστά αλλά θα δούμε να εντείνονται οι σχέσεις απόστασης και εγγύτητας.
Άρα δεν μπορεί να υπάρχει κάποιο ποσοστό των ανθρώπων που να τους δημιουργήθηκε μία νέα συνήθεια, η οποία λέει ότι εγώ θέλω να είμαι λίγο πιο μοναχικός. Κύριε Μούγιε πόσο γρήγορα συνηθίζει ένας άνθρωπος μία νέα συνθήκη;
Η προσαρμογή μας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Μπορεί να είναι βιολογικοί, κοινωνικοί και ψυχολογικοί βεβαίως. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση μπορούμε να πούμε ότι χρειάζεται χρόνος, χρόνος για να προσαρμοστούμε σε μία συνθήκη καινούρια, πρωτόγνωρη, όπως αυτή που ζούμε τα τελευταία δύο χρόνια. Σε κάθε όμως περίπτωση, μπορούμε να πούμε ότι βοηθά στην προσαρμογή μας η ύπαρξη ενός ασφαλούς περιβάλλοντος, ενός περιβάλλοντος μέσα στο οποίο νιώθουμε ότι οι άλλοι μας νοιάζονται, είναι κοντά μας και με έναν τρόπο ότι μοιραζόμαστε τις ίδιες αγωνίες και τις ίδιες ελπίδες κιόλας. Αλλά αυτό μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερή μας προσαρμογή, μέσα σε μία κατάσταση όπως αυτή.
Τα αρνητικά γεγονότα, οι αρνητικές εμπειρίες όπως είναι η πανδημία ή δυστυχώς για τους ανθρώπους που αυτή τη στιγμή στην Ουκρανία ζούνε έναν πόλεμο, τα οποία είναι συνθήκες που πραγματικά κύριε Μούγιε δεν είναι απλές, νιώθει κανείς να απειλείται η υγεία του αλλά και η ζωή του. Όταν τελειώσει όλο αυτό, μετά από πόσο καιρό θα μπορέσουν οι άνθρωποι να αποβάλλουν από την μνήμη, από την ψυχή τους, αυτά τα αρνητικά γεγονότα, τα συναισθήματα, τις εμπειρίες τις αρνητικές;
Όσο κλισέ κι αν ακουστεί, ο χρόνος είναι γιατρός. Και αυτό σημαίνει ότι το πόσος χρόνος θα χρειαστεί για τον κάθε έναν άνθρωπο ξεχωριστά αλλά και για μια κοινωνία σε μεγαλύτερο εύρος να ξεπεράσει αν θέλετε τα τραύματα που μπορεί να αφήσανε και να αφήνουν αυτές οι εμπειρίες που τώρα βιώνουμε, ποικίλλει, ποικίλλει και έχει να κάνει κατά πολύ με τους παράγοντες εκείνους που βοηθούν στην ανθεκτικότητά μας, που μας δυναμώνουν.
- Όπως είπαμε οι σχέσεις είναι ένας τέτοιος παράγοντας,
- Το κοινωνικό περιβάλλον με την ευρύτερη έννοια και το οικονομικό περιβάλλον, τι πρόσβαση μας δίνει σε υπηρεσίες, τα χρήματα, πόσο μας βοηθούν να βελτιώσουμε ξανά την ποιότητα ζωής μας.
- Αυτό που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι ο καταιγισμός πληροφοριών που αυτή τη στιγμή έχουμε που έτσι εντείνει αυτόν τον φόβο και την αίσθηση επικινδυνότητας, είναι τέτοιος και τόσο μεγάλος που δημιουργεί μια αίσθηση σοκ. Δεν προλαβαίνουμε να αφομοιώσουμε τις πληροφορίες, δεν προλαβαίνουμε να τις επεξεργαστούμε, να δούμε ποιες από αυτές είναι αληθείς, ποιες δεν είναι και να τα βάλουμε στην πραγματική τους διάσταση, με αποτέλεσμα ο αρνητικός αντίκτυπος να μεγαλώνει. Οπότε η λύση δεν είναι άλλη από το να βάλουμε ένα φίλτρο, στο πότε, από ποιες πηγές και πως θα ενημερωνόμαστε και θα παίρνουμε μία εικόνα για τα τεκταινόμενα.
Για να καταφέρουμε να βάλουμε αυτό το φίλτρο, τι πρέπει να κάνουμε; Μήπως να ζητήσουμε τη βοήθεια κάποιου ειδικού ή μπορούμε και μόνοι μας;
Θα βοηθούσε σε κάποιες περιπτώσεις να ζητήσουμε τη βοήθεια ενός ειδικού, ωστόσο μπορούμε και μόνοι μας σε ένα μεγάλο βαθμό, να αρχίσουμε να παρατηρούμε τον εαυτό μας, να παρατηρούμε πότε και τι είναι αυτό που μας δημιουργεί στρες, άγχος, που μας κάνει να αισθανόμαστε και στο ίδιο μας το σώμα καμία φορά την αίσθηση της ταχυπαλμίας ή της εφίδρωσης. Καμία φορά δεν παρατηρούμε αυτά τα μηνύματα που ο ίδιος μας ο εαυτός μας δίνει, κάνοντας μία παύση.
Ή κάποιες αϋπνίες ή και ένταση.
Βεβαίως. Βεβαίως. Αυτά λοιπόν είναι κάποια μηνύματα που κάνοντας μία παύση, παρατηρώντας τα μπορούμε να αρχίσουμε να συνδέουμε τι είναι αυτό που προκάλεσε το στρες και να δούμε που πρέπει να βάλουμε ένα φίλτρο.
Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι τώρα πια έχουμε πάθει μία ανοσία, απέναντι στο άκουσμα των θανάτων; Είτε από Covid, είτε από ανθρώπους που δυστυχώς χάνουν τη ζωή τους στον πόλεμο που εξελίσσεται στην Ουκρανία. Πιστεύετε ότι πλέον απλά τους βλέπουμε ως έναν αριθμό;
Ενδιαφέρουσα ερώτηση. Δεν θα έλεγα πως έχουμε πάθει κάποιου είδους ανοσία, ωστόσο το πόσο θα μας αγγίξει μία είδηση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ένας βασικός παράγοντας είναι η εγγύτητα, πόσο κοντά μας γίνεται κάτι; Πόση απόσταση μας χωρίζει από αυτό το γεγονός; Για παράδειγμα, ο αριθμός των θανάτων από Covid παύει να είναι απλά ένας αριθμός όταν στο περιβάλλον μας κάποιος έχει νοσήσει και έχει κινδυνεύσει η ζωή του, τότε ο αριθμός γίνεται πρόσωπο και αποκτά άλλη σημασία. Ωστόσο, πράγματι υπάρχει μία απευαισθητοποίηση μπορούμε να πούμε μεταξύ του γεγονότος, ακούμε γύρω μας για τόσο πολλούς θανάτους, ασθένεια, οπότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης, ένας μηχανισμός για να μπορέσουμε να βάλουμε στην άκρη τα τόσο δραματικά γεγονότα και να συνεχίσουμε τη ζωή μας, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει επηρεάσει με κάποιον τρόπο τη διάθεσή μας ή δεν έχει αφήσει έναν αντίκτυπο η κακή αυτή είδηση.
Άρα είναι οι άμυνες που δημιουργεί ο άνθρωπος για να μπορέσει να προστατεύσει τη ψυχική του υγεία. Και ποιες άλλες άμυνες δημιουργεί; Δηλαδή μας είπατε ότι ίσως μέχρι να φτάσει στο σπίτι μας το βλέπουμε ως ένα στατιστικό στοιχείο τον θάνατο ή τους θανάτους. Ποιες άλλες άμυνες δημιουργούμε καθημερινά ενώ βομβαρδιζόμαστε από τόσες πολλές ειδήσεις και γεγονότα;
Ένας πολύ συνήθης μηχανισμός είναι η άρνησή μας, η άρνηση του γεγονότος. Μπορεί να ακούσουμε κάτι και να μην το πιστέψουμε, να δώσουμε ένα χρόνο στον εαυτό μας, που είναι απαραίτητος χρόνος για να μπορέσουμε να επεξεργαστούμε το γεγονός, οπότε αρνούμαστε την ύπαρξή του για ένα διάστημα, συμπεριφερόμαστε σαν να μην έχει συμβεί.
- Από εκεί και πέρα μπορούμε να μιλήσουμε για κάποιους προστατευτικούς παράγοντες, όχι τόσο με την έννοια της άμυνας αλλά τι μπορεί να μας προστατεύσει, να μας δυναμώσει απέναντι σε αυτά που συμβαίνουν. Ένα από αυτά βέβαια είναι η ανθεκτικότητα, είναι να καλλιεργήσουμε αυτή την ποιότητα στον εαυτό μας, που μας επιτρέπει ακόμα κι αν λυγίσουμε, μας επιτρέπει να ξαναεπιστρέψουμε σε μία θέση δύναμης, λειτουργικότητας. Άλλοι παράγοντες είναι η συμπόνια, όσο παράξενο και αν ακούγεται, το να συμπονέσουμε και να βοηθήσουμε τους ανθρώπους γύρω μας είναι κάτι που μας δυναμώνει και μας βοηθά αφενός να έρθουμε κοντά στο πρόβλημα και αφετέρου να βρούμε και λύσεις μέσα από τη βοήθειά μας στους άλλους. Με την ίδια οπτική είναι και η αυτοσυμπόνια, μία έννοια που είναι σχετικά καινούρια στο χώρο της ψυχολογίας και αφορά σε αυτή την αίσθηση φροντίδας και συμπόνιας για τον ίδιο μας τον εαυτό που περνά δύσκολα. Γιατί και ο ίδιος μας ο εαυτός χρειάζεται μία φροντίδα που μπορεί να μην την παίρνει από αλλού και να είμαστε οι μόνοι κάποιες φορές που μπορούμε να του την παρέχουμε.
Αυτοφροντίδα.
Αυτοφροντίδα. Και βέβαια οι ασφαλείς σχέσεις μας όπως προείπαμε, το να έχουμε γύρω μας ανθρώπους που μας υποστηρίζουν είναι για εμάς ένα ασφαλές λιμάνι μέσα σε όλη αυτή την καταιγίδα που μαίνεται και μας βοηθά να μειωθεί το στρες και ο φόβος.
Το συναίσθημα της αγάπης δηλαδή δίνω αγάπη, παίρνω αγάπη δεν είναι ένα δυνατό συναίσθημα; Το οποίο μπορεί να μας προσφέρει και όλα αυτά;
Βεβαίως και είναι και θεραπευτικό, θεραπεύει πληγές η αγάπη. Και δίνει δύναμη ξανά.
Ναι είναι πολύ σημαντικό. Κύριε Μούγιε, εσείς έχετε και εμπειρία γιατί έχετε ασχοληθεί και ασχολείστε και με ασθενείς οι οποίοι είναι καρκινοπαθείς, και θα ήθελα να αναφερθούμε ειδικά, γιατί θα θέλαμε να μάθουμε πως οι χρόνιοι ασθενείς βιώνουν αυτή την κατάσταση της πανδημίας, της απομόνωσης, υπάρχουν κάποια διαφορετικά χαρακτηριστικά ή διαφορετικά βιώματα από έναν άνθρωπο ο οποίος, είναι υγιής;
Κυρία Ντάμπου πράγματι παρατηρείται να υπάρχει μία μεγαλύτερη αίσθηση ευαλωτότητας στους ανθρώπους που νοσούν και αντιμετωπίζουν αυτή τη στιγμή τον καρκίνο. Η ασθένεια έχει ήδη φέρει τους ανθρώπους σε μία θέση δυσκολίας, έχει ήδη απειλήσει τη ζωή τους, οπότε τα γεγονότα που γίνονται αυτή τη στιγμή γύρω μας, όπως είναι ο κορωνοϊός, είναι μία έξτρα απειλή για τη ζωή του ανθρώπου, όπως είναι ο πόλεμος που ακόμα κι αν είναι μακριά επιφέρει μία αίσθηση ανασφάλειας για το τι μπορεί να γίνει γύρω σε μία άλφα μεν απόσταση. Οπότε οι άνθρωποι που νοσούν αυτή τη στιγμή αισθάνονται πιο ευάλωτοι, ζητούν περισσότερο βοήθεια και υποστήριξη στο να διαχειριστούν το άγχος, να διαχειριστούν αυτή την αίσθηση απειλής που υπάρχει, οπότε ναι μπορούμε να πούμε ότι χρειάζονται και ζητούν περισσότερη στήριξη από εμάς και από την Πολιτεία σε μεγάλο βαθμό και η Πολιτεία χρειάζεται να κάνει πράγματα για να ενδυναμώσει τη διαχείριση του στρες στους ανθρώπους που ήδη ασθενούν.
Ναι, λογικό είναι να είναι πιο ευάλωτοι γιατί αντιμετώπισαν και πολλές πρακτικές δυσκολίες, τόσο στην πρόσβασή τους στο γιατρό, φοβόντουσαν να επισκεφθούν τα νοσοκομεία, πέρα από όλα τα υπόλοιπα και όλα αυτά που τους, όχι στερούσαν τη θεραπεία τους αλλά τουλάχιστον τους κρατούσαν λίγο πίσω, φαντάζομαι τους έχει δημιουργήσει ή τους δημιούργησε έναν παραπάνω φόβο. Κύριε Μούγιε κλείνοντας τι συμβουλές θα δίνατε στους τηλεθεατές μας;
Σε αυτή τη φάση που βρισκόμαστε όπως προείπαμε :
- Πρώτα απ’ όλα βάλε φίλτρο. Το να υπάρξει μία αξιολόγηση των πληροφοριών στις οποίες δεχόμαστε είναι μία πάρα πολύ βασική παράμετρος για να μειωθεί το άγχος στην καθημερινότητα.
- Από εκεί και πέρα πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν οι σχέσεις που διαμορφώνουμε με τους ανθρώπους γύρω μας και η σχέση η εσωτερική με τον εαυτό μας, είναι ένα κομμάτι που μπορούμε να πούμε ότι επιδρά και στη σχέση με τους γύρω μας.
Συνεπώς η αυτοφροντίδα μας, η αυτοσυμπόνια μας όπως ειπώθηκε και συμπόνια για τον κόσμο γύρω μας μπορεί να βελτιώσει κατά πολύ την ποιότητα της ζωής μας. Και υπάρχουν τρόποι από το να φροντίσουμε την ξεκούρασή μας, το φαγητό μας και τον ύπνο μας, ξεκινάμε από τα πολύ βασικά για να πάμε στα πιο σύνθετα.
Η άθληση είναι καλό να αθλούμαστε.
Η άθληση, βεβαίως.
Που μας δίνει υγεία, τόσο σωματική όσο και ψυχική και πνευματική, να φροντίζουμε λίγο με καλό τρόπο τον εαυτό μας, να μην τον κουράζουμε.
Έχετε απόλυτο δίκιο.
Κύριε Μούγιε σας ευχαριστώ πάρα πολύ γι’ αυτή την όμορφη συζήτηση που κάναμε και για την παρουσία σας στο Opinion Health του healthweb.gr.
Κυρία Ντάμπου σας ευχαριστώ με τη σειρά μου, ήταν τιμή μου. Σας εύχομαι πολύ καλή συνέχεια.