Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή χαρακτηρίζεται από ιδεοληψίες και καταναγκασμούς. Ποιος είναι ο ρόλος της Έκθεσης με Παρεμπόδιση της Αντίδρασης.
Μοιάζει με μια κατάσταση ψυχολογικής ομηρείας, στην οποία ο αιχμαλωτίζων και ο αιχμάλωτος είναι το ίδιο πρόσωπο, δηλαδή το άτομο που πάσχει από τη διαταραχή. Και αυτό συμβαίνει γιατί όταν η διαταραχή απλώσει για τα καλά τον ιστό της γύρω από το θύμα της, του αφαιρεί ό,τι πολυτιμότερο έχει, δηλαδή την ελευθερία του και τον μετατρέπει σε όμηρο του ίδιου του τού εαυτού! Από εκεί και πέρα, το άτομο νιώθει πως δεν έχει άλλη επιλογή αφού ο κίνδυνος φαντάζει πραγματικός και αναπόφευκτος. Πώς συμβαίνει όμως αυτό; Τι τεχνάσματα έχει στη διάθεσή της η διαταραχή ώστε να μπορεί να μετατρέψει έναν ελεύθερο άνθρωπο σε όμηρο του ίδιου του τού εαυτού;
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή είναι μια νευροψυχιατρική διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από Ιδεοληψίες και Καταναγκασμούς. Πρόκειται για μία χρόνια, σταδιακά επιδεινούμενη και ιδιαίτερα βασανιστική διαταραχή, η οποία πλήττει το 1-3% των ανδρών και των γυναικών συνολικά. Μπορεί να εκδηλωθεί οποιαδήποτε στιγμή στη διάρκεια της παιδικής ή της ενήλικης ζωής, σε άτομα που έχουν την προδιάθεση να την εκδηλώσουν. Φαίνεται όμως ότι ψυχοπιεστικά γεγονότα στη ζωή ενός ατόμου (αρρώστια, θάνατος οικείων, ανεργία, εγκυμοσύνη, γέννηση παιδιού) μπορούν να επισπεύσουν την εκδήλωση της διαταραχής σε ευάλωτα άτομα.
Στα πρώτα στάδιά της, η εκδήλωση της διαταραχής σπάνια γίνεται αντιληπτή από το άτομο ως πρόβλημα αφού εισβάλλει στην καθημερινότητά του με τρόπο ύπουλο και συγκαλυμμένο. Στα αρχικά στάδια της διαταραχής μάλιστα, δεν αποκλείεται το άτομο να πιστεύει ότι είναι πιο ασφαλές. Και αυτό συμβαίνει γιατί η διαταραχή αρχίζει να του ψιθυρίζει σκέψεις όπως: «Πρόσεχε! Φύλαγε τα ρούχα σου για να έχεις τα μισά! Καλύτερα να προσέχεις λίγο παραπάνω παρά να τρέχεις μετά»! Το άτομο λοιπόν ξεκινάει σιγά-σιγά να προσέχει πράγματα που προηγουμένως αγνοούσε και να παίρνει προφυλάξεις που μέχρι πρότινος δεν σκεφτόταν και ως εκ τούτου να νιώθει περισσότερη ασφάλεια.
Ίσως επίσης να αρχίσει να σκέφτεται ότι μέχρι τώρα ήταν επιπόλαιος και να αναλογίζεται τους κινδύνους που μπορεί να έχει άθελά του θέσει στον εαυτό του ή τους άλλους! Πού είναι λοιπόν το πρόβλημα; Μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να υπάρχει κάτι τέτοιο! Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή φαίνεται ότι απλώς προτρέπει το άτομο να είναι πιο προσεκτικό, διασφαλίζοντας έτσι την ασφάλειά του. Λάθος! Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή δεν κάνει αυτό! Αυτό που κάνει όμως είναι να ξεγελά το θύμα της κάνοντάς το να πιστεύει ότι το προστατεύει από πραγματικούς κινδύνους, όταν στ’ αλήθεια δεν υπάρχει κανένας πραγματικός κίνδυνος. Πώς όμως το κάνει αυτό;
Η παθολογική αμφιβολία είναι το πιο ισχυρό τέχνασμα της διαταραχής στην προσπάθειά της να κυριαρχήσει πάνω στο άτομο. Αφού εντοπίσει το θύμα της σε μια ευάλωτη για αυτό στιγμή, το ποτίζει με μια ενοχλητική αίσθηση αμφιβολίας κάνοντάς το να νιώθει ότι πραγματικά κινδυνεύει άμεσα, όταν στ’ αλήθεια δεν υπάρχει πραγματικός λόγος ανησυχίας. Αφού λοιπόν το άτομο νιώθει ότι πραγματικά κινδυνεύει άμεσα, αισθάνεται αναγκασμένο να κάνει κάτι για να προλάβει τον κίνδυνο ή να προφυλαχτεί από αυτόν. «Και αν δεν έσβησα το μάτι της κουζίνας;” ”και αν δεν έβγαλα το σίδερο από την πρίζα και το σπίτι πιάσει φωτιά;” και αν δεν έπλυνα τη σαλάτα καλά και αρρωστήσουμε όλοι σοβαρά;” ”και αν χτύπησα εκείνη την έγκυο καθώς περνούσα και δεν το κατάλαβα;” Αυτές είναι σκέψεις (ή ιδεοληψίες) ενός ατόμου με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή που βασανίζεται από αυτό το ανυποχώρητο αίσθημα αμφιβολίας και επικείμενης απειλής για τη δική του ασφάλεια ή/ και την ασφάλεια των άλλων. Ο μόνος τρόπος να απαλλαγεί από αυτό το ενοχλητικό αίσθημα αμφιβολίας είναι να ενδώσει και να κάνει ό,τι του υπαγορεύει η διαταραχή, διαφορετικά ο κίνδυνος φαντάζει αναπόφευκτος και μοιραίος. Αλλά με τι τέχνασμα καταφέρνει διαταραχή να επηρεάσει την κρίση του ατόμου για το τι είναι πραγματικός κίνδυνος;
Αφότου η διαταραχή μπει στη ζωή του ατόμου, αυτό παύει να νιώθει σίγουρο για το τι αποτελεί πραγματικό κίνδυνο και τι όχι. Αμφιβάλλει δηλαδή για την ίδια του την κρίση. Και με την έλλειψη απόλυτης σιγουριάς που χαρακτηρίζει τα περισσότερα πράγματα στη ζωή μας (πώς μπορείς να είσαι απόλυτα σίγουρος ότι έπλυνες τη σαλάτα πραγματικά καλά!), είναι αληθινά πολύ εύκολο για τη διαταραχή να επικρατήσει. Αυτό ήταν λοιπόν! Το θύμα της πιάστηκε για τα καλά στον ιστό της! Αν δεν μπορεί να είναι απόλυτα σίγουρος, καλύτερα να κάνει αυτό που τον συμβουλεύει η διαταραχή αφού δεν φαίνεται να υπάρχει πιο σίγουρη επιλογή. Το άτομο αρχίζει λοιπόν να παίρνει (περιττές) προφυλάξεις, να αποφεύγει καταστάσεις που θεωρεί ότι είναι επικίνδυνες και να εκτελεί καταναγκασμούς με συγκεκριμένο και απαρέγκλιτο τρόπο, όπως υπαγορεύει η διαταραχή. Μόνο τότε νιώθει σίγουρος και ασφαλής.
Αλλά μια στιγμή! Όχι μόνο πρόβλημα δεν φαίνεται να είναι για το άτομο η διαταραχή, αλλά αντίθετα του δίνει συμβουλές για το πώς να νιώθει σίγουρος και ασφαλής. Ανεκτίμητο, δεν νομίζετε; Λάθος! Δυστυχώς, η επόμενη στιγμή που το θύμα της θα νιώσει αυτή την ενοχλητική αίσθηση αμφιβολίας και ανασφάλειας δεν είναι ποτέ μακριά, θέτοντας τον φαύλο κύκλο της διαταραχής ξανά σε κίνηση. Ο κύβος ερρίφθη! Το άτομο έγινε όμηρος του ίδιου του τού εαυτού. Δεν υπάρχει πλέον εύκολη διέξοδος. Το περίεργο είναι ότι πλέον όσο περισσότερο το άτομο ενδίδει στις προσταγές της διαταραχής, τόσο βαθαίνει το αίσθημα της αβεβαιότητας και της ανασφάλειάς του. Τόσο πληθαίνουν οι περιττές προφυλάξεις που παίρνει, οι καταστάσεις που αποφεύγει και οι καταναγκασμοί που κάνει. Ο ιστός της απλώνεται. Η κυριαρχία της στην καθημερινότητα του ατόμου γίνεται καθολική. Το πολυπόθητο αίσθημα της σιγουριάς και της ασφάλειας που του υπόσχεται δεν είναι μόνο εφήμερο αλλά και ακριβοπληρωμένο, δεν νομίζετε;
Ευτυχώς, η Έκθεση με Παρεμπόδιση της Αντίδρασης (ή Ε.μΠ.Α για συντομία) είναι μια ψυχολογική μέθοδος θεραπείας, η οποία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στη θεραπεία ατόμων με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Η αποτελεσματικότητά της έχει να κάνει με το ότι βοηθάει το άτομο να αποκαλύψει το αληθινό πρόσωπο διαταραχής και τα τεχνάσματα που χρησιμοποιεί για να το κρατά όμηρό της. Η Ε.μΠ.Α αποτελείται από δύο εξίσου σημαντικά μέρη. Το πρώτο μέρος είναι η βαθμιαία Έκθεση του ατόμου σε όλες τις δυνητικά ‘επικίνδυνες’ καταστάσεις που το άτομο αποφεύγει. Το δεύτερο μέρος είναι η Παρεμπόδιση της Αντίδρασης, η μη εκτέλεση δηλαδή των καταναγκασμών και των μέτρων ασφάλειας από το άτομο.
Χωρίς αμφιβολία, η Ε.μΠ.Α είναι μια δύσκολη μέθοδος θεραπείας, καθώς τα ποσοστά άγχους και δυσφορίας που το άτομο θα πρέπει να αντέξει και να υπομείνει στη διάρκειά της είναι πραγματικά πολύ υψηλά. Αν καταφέρει όμως να κάνει υπομονή και να επιμείνει σε ό,τι χρειάζεται να κάνει, τα οφέλη που πρόκειται να καρπωθεί αξίζουν κάθε προσπάθεια αφού θα του δώσουν πίσω την ελευθερία του και τη ζωή του! Και αυτός είναι ένας λόγος που αξίζει κανείς να παλέψει με όλη του τη δύναμη, δεν νομίζετε;