Οι εξελικτικοί βιολόγοι δυσκολεύονται να εξηγήσουν γιατί η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή – που είναι ιδιαιτέρως κληρονομικές παθήσεις – επιμένουν στους πληθυσμούς παρά το γεγονός ότι βλάπτουν την αναπαραγωγική ικανότητα. Οι ερευνητές μπορεί να βρήκαν μια εξήγηση σε πρόσφατα εξελιγμένες περιοχές του ανθρώπινου γονιδιώματος που συνήθως δεν αναγνωρίζονται ως γονίδια, αλλά μπορούν ακόμα να κωδικοποιήσουν τις πρωτεΐνες. Αυτό το «σκοτεινό γονιδίωμα» μπορεί να δημιουργήσει πρωτεΐνες που είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη του εγκεφάλου, αλλά επίσης αυξάνει τον κίνδυνο σχιζοφρένειας ή διπολικής διαταραχής. Οι πρωτεΐνες θα μπορούσαν να είναι κατάλληλοι στόχοι για νέα φάρμακα. Θα μπορούσαν επίσης να βοηθήσουν στη διάγνωση των παθήσεων ή στον εντοπισμό εκείνων που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο αυτοκτονίας.
Η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή είναι σοβαρές και επίμονες ψυχικές ασθένειες που μπορούν να έχουν βαθιά επίδραση στη ζωή των ανθρώπων. Η σχιζοφρένεια διαταράσσει τη σκέψη και τη συμπεριφορά και μπορεί να προκαλέσει ψύχωση, οδηγώντας σε ψευδαισθήσεις και παραλήρημα. Η διπολική διαταραχή περιλαμβάνει ακραίες εναλλαγές της διάθεσης μεταξύ κατάθλιψης και μανίας. Η πάθηση μπορεί επίσης να προκαλέσει ψύχωση, καθιστώντας δύσκολη τη διάκριση από τη σχιζοφρένεια. Και οι δύο συνθήκες είναι ιδιαίτερα κληρονομικές. Μελέτες σε δίδυμα έχουν βρει ότι η γενετική ευθύνεται για περίπου το 70% της τάσης ενός ατόμου να αναπτύξει διπολική διαταραχή ή σχιζοφρένεια. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες αντιπροσωπεύουν το υπόλοιπο 30%.
Αυτός ο υψηλός βαθμός κληρονομικότητας φέρνει στους βιολόγους ένα αίνιγμα επειδή ο επιπολασμός αυτών των καταστάσεων παραμένει σταθερός περίπου στο 1% σε πληθυσμούς σε όλο τον κόσμο. Συνήθως, εάν μια συγκεκριμένη παραλλαγή γονιδίου περιορίζει σοβαρά τον μέσο αριθμό απογόνων των ατόμων – αναπαραγωγική ικανότητα – ο νόμος της φυσικής επιλογής θα εξαλείψει τελικά αυτή την παραλλαγή από τον πληθυσμό. Μια εξήγηση για την επιμονή της σχιζοφρένειας και της διπολικής νόσου είναι ότι τα γονίδια που αυξάνουν τον κίνδυνο αυτών των ασθενειών μπορεί επίσης να αυξήσουν την αναπαραγωγική ικανότητα – για παράδειγμα, ενισχύοντας τη δημιουργικότητα – σε άτομα που φέρουν τα γονίδια αλλά δεν εμφανίζουν τις παθήσεις.
Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, γενετικές μεταλλάξεις που συνέβησαν σχετικά πρόσφατα στην ανθρώπινη εξέλιξη μας επέτρεψαν να αναπτύξουμε τις μοναδικές γνωστικές ικανότητες του είδους μας, αλλά με τίμημα την αυξημένη ευαλωτότητα στην ψύχωση. Ωστόσο, η γενετική έρευνα για τον έλεγχο αυτής της ιδέας έχει δώσει ασύλληπτα αποτελέσματα.
Το σκοτεινό γονιδίωμα
Ένας άλλος γρίφος είναι ότι όλες οι παραλλαγές γονιδίων που αυξάνουν τον κίνδυνο σχιζοφρένειας, οι επιστήμονες έχουν βρει μέχρι στιγμής ότι αντιπροσωπεύουν μόνο το 7% του συνολικού κινδύνου. Σύμφωνα με γενετιστές του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ στο Ηνωμένο Βασίλειο, το πρόβλημα είναι ότι αναζητούσαμε γονίδια που προκαλούν ασθένειες σε λάθος μέρος. Πιστεύουν ότι τα περισσότερα από τα γενετικά αίτια της ψύχωσης μπορεί να βρίσκονται έξω από τα συμβατικά γονίδια – τα οποία αποτελούν μόλις το 1-2% του ανθρώπινου γονιδιώματος – σε αυτό που είναι γνωστό ως σκοτεινό γονιδίωμα. «Ο παραδοσιακός ορισμός ενός γονιδίου είναι πολύ συντηρητικός και έχει εκτρέψει τους επιστήμονες από την εξερεύνηση της λειτουργίας του υπόλοιπου γονιδιώματος», λέει η συγγραφέας Chaitanya Erady, Ph.D., ερευνήτρια στο πανεπιστήμιο.
Γενετιστές στο Κέιμπριτζ και αλλού ανακάλυψαν πρόσφατα ότι μπορεί να υπάρχουν «κρυμμένα» γονίδια που οι τρέχουσες τεχνολογίες αλληλούχισης δυσκολεύονται να διαβάσουν. Ονομάζουν αυτά τα κρυμμένα γονίδια «καινοφανή ανοιχτά πλαίσια ανάγνωσης» ή nORF. «Όταν κοιτάζουμε έξω από τις περιοχές του DNA που ταξινομούνται ως γονίδια, βλέπουμε ότι ολόκληρο το ανθρώπινο γονιδίωμα έχει την ικανότητα να παράγει πρωτεΐνες, όχι μόνο τα γονίδια», λέει η Erady. «Βρήκαμε νέες πρωτεΐνες που εμπλέκονται σε βιολογικές διεργασίες και είναι δυσλειτουργικές σε διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή», προσθέτει.
*Οι ερευνητές δημοσίευσαν τα πιο πρόσφατα ευρήματά τους στο Molecular Psychiatry.