Το Bollywood, η εξαιρετικά δημοφιλής κινηματογραφική βιομηχανία της Ινδίας, συχνά περιγράφεται ως ο κόσμος των ανδρών. Είναι κάτι που συζητείται εδώ και πολύ καιρό, αλλά τώρα μια νέα μελέτη δείχνει πόσο λίγη είναι η ισότητα των φύλων – τόσο εντός όσο και εκτός οθόνης. Η βιομηχανία των 2,1 δισ. δολαρίων παράγει εκατοντάδες ταινίες κάθε χρόνο και έχει τεράστιους ακόλουθους μεταξύ των Ινδών παγκοσμίως. Η επιρροή που ασκούν οι ταινίες και τα αστέρια στη φαντασία των θαυμαστών τους δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί. Αλλά με τα χρόνια, πολλές ταινίες του Bollywood έχουν επικριθεί ότι είναι οπισθοδρομικές, προωθώντας τον μισογυνισμό και τις προκαταλήψεις των φύλων.
Σε μια πρώτη του είδους μελέτη, ερευνητές από το Tiss (Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών Tata) στη Βομβάη προσπάθησαν να ποσοτικοποιήσουν πόσο σοβαρή είναι η ασφυξία της πατριαρχίας στον ινδικό κινηματογράφο. Επέλεξαν 25 από τις μεγαλύτερες εισπρακτικές επιτυχίες από το 2019, την τελευταία χρονιά πριν από την πανδημία, και 10 ταινίες με επίκεντρο τις γυναίκες μεταξύ 2012 και 2019 – η περίοδος επιλέχθηκε για να δούμε αν υπήρξαν αλλαγές στην αφήγηση μετά τη συμμορία του 2012- βιασμός μιας φοιτήτριας σε λεωφορείο στο Δελχί, ο σάλος που προέκυψε για το έγκλημα και η εισαγωγή σκληρών νέων νόμων για την αντιμετώπιση των εγκλημάτων κατά των γυναικών.
Η λίστα των επιτυχιών περιελάμβανε War, Kabir Singh, Mission Mangal, Dabangg3, Housefull4 και Article 15 και οι γυναικείες ταινίες περιλάμβαναν μεταξύ άλλων τις Raazi, Queen, Lipstick Under My Burkha και Margarita with a Straw. Οι ερευνητές μελέτησαν σχεδόν 2.000 χαρακτήρες στην οθόνη για να δουν τους τύπους επαγγελμάτων που έπαιξαν οι ηθοποιοί και ανέλυσαν τις ταινίες σε διάφορες παραμέτρους όπως τα σεξουαλικά στερεότυπα, η συναίνεση και η οικειότητα και η παρενόχληση. Μέτρησαν τον αριθμό των LGBTQ+ και των χαρακτήρων με ειδικές ανάγκες και τον τρόπο απεικόνισης τους, και μελέτησαν πόσες γυναίκες δούλεψαν εκτός οθόνης σε αυτές τις ταινίες.
Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αν και οι γυναικείες ταινίες δίνουν κάποιους λόγους για αισιοδοξία, οι επιτυχίες των εισιτηρίων συνεχίζουν να είναι σεξιστικές και οπισθοδρομικές και η αναπαράσταση γυναικών και queer παραμένει απύθμενη σε αυτές. Για παράδειγμα, το 72% των χαρακτήρων στις ταινίες που αναλύθηκαν έπαιξαν άνδρες, το 26% από γυναίκες και το 2% από queer ηθοποιούς.
Ο καθηγητής Lakshmi Lingam, ο επικεφαλής του έργου για τη μελέτη, λέει ότι «τα μεγάλα λεφτά επιβαρύνουν όλους τους μεγάλους άντρες στο Bollywood» και οι σκηνοθέτες λένε ότι «ένας πολύ δυνατός γυναικείος χαρακτήρας δεν θα λειτουργήσει με το κοινό». «Υπάρχει πολύ μικρή προσπάθεια να γίνει κάτι διαφορετικό επειδή οι πατριαρχικοί κανόνες χρωματίζουν την ιδέα των ανθρώπων για μια ιστορία ή αφήγηση και πιστεύουν ότι αυτό είναι που μπορεί να τους δώσει χρήματα», είπε.
Άρα, λέει, μένουν στη «φόρμουλα». “Ο πρωταγωνιστής πρέπει να είναι άνδρας από την ανώτερη κάστα, η γυναίκα πρωταγωνίστρια πρέπει να είναι αδύνατη και όμορφη. Πρέπει να είναι φιλόξενη και ταπεινή που εκφράζει τη συγκατάθεσή της με χειρονομίες και όχι με λόγια, αλλά φοράει σεξουαλικά αποκαλυπτικά ρούχα και πρέπει να είναι κάπως μοντέρνα. επιτρέψτε της να είναι σε μια προγαμιαία σχέση που είναι παράβαση”.
Οι θέσεις εργασίας στην οθόνη φαντάζονται επίσης μέσα από ένα στενό πρίσμα φύλου – λέει ο καθηγητής Lingam, αν και “το 42% των γυναικών πρωταγωνιστών απασχολούνταν σε αυτές τις ταινίες – [πολύ υψηλότερα από τα ποσοστά πραγματικής απασχόλησης της Ινδίας 25,1%] – ήταν σε πολύ στερεότυπα επαγγέλματα”. «9 στους 10 άνδρες έπαιζαν ρόλους λήψης αποφάσεων παίζοντας αξιωματικούς του στρατού, αστυνομικούς, πολιτικούς και άρχοντες του εγκλήματος· οι γυναίκες έπαιζαν κυρίως γιατρούς και νοσοκόμες, δασκάλους και δημοσιογράφους και μόνο ένας στους 10 έπαιζε ρόλους λήψης αποφάσεων», λέει.
Η απεικόνιση των χαρακτήρων LGBTQ+, δείχνει η μελέτη, παραμένει εξαιρετικά προβληματική – δεν ήταν ποτέ σε ρόλο λήψης αποφάσεων και συχνά ένα σωρό σεξιστικά αστεία. Οι ανάπηροι τα πήγαν εξίσου άσχημα – αποτελώντας μόνο το 0,5% όλων των χαρακτήρων και οι περισσότεροι χρησιμοποιήθηκαν ως τροπάρια για να επικαλεστούν τη συμπάθεια ή ως κωμική ανακούφιση. “Οι κινηματογραφιστές λένε ότι είναι η πραγματικότητα που δείχνουν. Αλλά υπάρχει τόση άλλη πραγματικότητα που δεν δείχνουν. Κινούνται μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας για να δικαιολογήσουν ότι είναι έτσι”, λέει ο καθηγητής Lingam.
Η απεικόνιση των γυναικών και των queergender στη βιομηχανία, προσθέτει, πρέπει να αλλάξει γιατί «η πραγματική ζωή υπαγορεύεται επίσης από αυτό που βλέπουμε στον κινηματογράφο». «Στην Ινδία, όπου οι οικογένειες και τα σχολεία σπάνια διδάσκουν για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και τη συναίνεση, όλες οι απαντήσεις μας επηρεάζονται από τα βιβλία και τον κινηματογράφο», λέει, προσθέτοντας ότι είναι πρόβλημα όταν μια ταινία όπως ο Kabir Singh δείχνει τον άνδρα να καταδιώκει και να παρενοχλεί την ηρωίδα και ομαλοποιεί την τοξική αρρενωπότητα. Έτσι, όταν μια γυναίκα καταδιώκεται ή παρενοχλείται στο δρόμο, όλοι λένε ότι συμβαίνει. Και σπάνια υπάρχει καμία απώθηση.”