Ο φθόνος είναι ένα σύνθετο συναίσθημα που επικεντρώνεται στην επιθυμία, θέλω να αποκτήσω δηλαδή ό, τι έχει αυτός που φθονώ, ενώ η ζήλεια, αντιθέτως, είναι επίσης ένα σύνθετο συναίσθημα, που έχει όμως να κάνει με το φόβο, δηλαδή φοβάμαι να χάσω αυτό που έχω, την αγάπη, το ενδιαφέρον ή την προσοχή ενός ατόμου για παράδειγμα.
Η ζήλια και ο φθόνος διαφέρουν στις κανονιστικές τους ιδιότητες. Ενώ η ζήλια μπορεί να είναι λογική, αυτό δεν ισχύει για το φθόνο -εκτός από ορισμένες εξαιρετικές περιστάσεις. Ο φθόνος συνεπάγεται δυσαρέσκεια προς το άτομο που ζηλεύεις γι’ αυτό που έχει και το επιθυμείς κι εσύ ή απλά για το όποιο πλεονέκτημά του. Αλλά είναι απίθανο το άτομο που ζηλεύεις να έχει ό,τι έχει με σκοπό να σε πληγώσει ή να σε κάνει να ζηλέψεις. Πιθανότατα δε σε σκέφτηκε καθόλου όταν απέκτησε όλα αυτά που έχει και τα επιθυμείς κι εσύ. Έτσι, ο φθόνος είναι σχεδόν πάντα ένα παράλογο συναίσθημα. Για παράδειγμα, μπορεί να ζηλέψετε το φίλο σας για το χαρτζιλίκι που πήρε από τους πλούσιους γονείς του. Αλλά μοιάζει εντελώς απίθανο αυτό να έχει κάποια σχέση με σας.
Περνώντας στις ερωτικές σχέσεις, αξίζει να σημειωθεί ότι, δεν είναι μόνο η ζήλια, που προκύπτει σε αυτές τις σχέσεις, αλλά και ο φθόνος. Αν, ας πούμε, ο ερωτικός σας σύντροφος περνά περισσότερο χρόνο με τον καλύτερο του φίλο από ότι μαζί σας, και αυτό σας κάνει να αισθάνεστε δυσαρεστημένοι, πιθανότατα ζηλεύετε τον καλύτερο φίλο του συντρόφου σας. Σε αυτήν την περίπτωση, στοχεύετε στη σχέση που έχει ο σύντροφός σας με το φίλο του, για να λάβετε την προσοχή και το χρόνο που θέλετε από το σύντροφό σας -κάτι που πιστεύετε ότι δικαιούστε.
Σε πολύ μικρές δόσεις, η ζήλια και ο φθόνος μπορεί να είναι απολύτως φυσιολογικά συστατικά των ερωτικών σχέσεων, των στενών φιλιών και των οικογενειακών σχέσεων. Ένα εφηβικό κομμάτι ζήλιας μπορεί ακόμη και να προσθέσει ενθουσιασμό και όρεξη σε μια νέα σχέση.
Ωστόσο, όταν εκτοξεύεται αναλογικά, τόσο ο φθόνος όσο και η ζήλια μπορεί να είναι καταστροφικά.