Τα «συμπλέγματα ανωτερότητας», είναι ένας όρος που ο ψυχίατρος Άλφρεντ Άντλερ, ο οποίος υπήρξε και μαθητής του Φρόιντ, κατέγραψε, αναγνώρισε και ονομάτισε για πρώτη φορά ως προβληματικό μοτίβο συμπεριφοράς. Αφορά τα άτομα, τα οποία νιώθουν μεγάλη ανάγκη να αποδείξουν την ανωτερότητα τους, και να αναγκάσουν τους γύρω τους να εκτιμήσουν την οποιαδήποτε αξία τους. Ένα άτομο, με το συγκεκριμένο σύμπλεγμα, πιστεύει ότι είναι κατά κάποιο τρόπο ανώτερο από τους άλλους, θεωρεί πως πρέπει να έχει διαφορετική μεταχείριση και σε πολλές περιπτώσεις επιβιβάζει άλλους, προκειμένου να αποδείξει την υπεροχή του. Στην πραγματικότητα, όμως, το σύμπλεγμα ανωτερότητας, είναι ένας μηχανισμός άμυνας και μπορεί να κρύβει χαμηλή αυτοεκτίμηση ή αισθήματα κατωτερότητας.
Ο ίδιος ο Άντλερ επισήμανε ότι το σύμπλεγμα είναι όντως ένας αμυντικός μηχανισμός για τα συναισθήματα ανεπάρκειας που όλοι παλεύουμε. Πρόκειται για τρόπους, μοτίβα και συμπεριφορές που έχει αναπτύξει ένα άτομο για να καλύψει ή να αποφύγει συναισθήματα αποτυχίας ή ελλείψεων.
Με ποιον τρόπο εκδηλώνονται τα συμπλέγματα ανωτερότητας:
- Απόλυτη πεποίθηση ότι είναι καλύτεροι από τους άλλους
- Συγκρίνουν διαρκώς τον εαυτό τους με τους άλλους
- Εκδηλώσεις θυμού ή περιφρόνησης όταν οι άλλοι δεν αναγνωρίζουν το ταλέντο ή την ικανότητά του
- Αδυναμία αποδοχής στην κριτική
- Ανάγκη για έλεγχο
- Αναζητούν διαρκώς αποδοχή
- Διακόπτουν την συζήτηση αν δεν αφορά τους ίδιους
- Χαμηλή ενσυναίσθηση
- Ακραία περηφάνεια για τα επιτεύγματά τους
- Πολλές εναλλαγές στη διάθεσή τους
Ο Φρόιντ πίστευε ότι το σύμπλεγμα ανωτερότητας είναι στην πραγματικότητα ένας τρόπος αντιστάθμισης ή υπεραντιστάθμισης για περιοχές που μας λείπουν. Σκέφτηκε ότι μπορεί να είναι κίνητρο ή ένας τρόπος να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε την αποτυχία. Δεν είναι σαφές γιατί κάποιος αναπτύσσει ένα σύμπλεγμα ανωτερότητας. Πολλαπλές καταστάσεις ή περιστατικά μπορεί να είναι η κύρια αιτία.
Αυτές οι συμπεριφορές μπορούν να ξεκινήσουν από μικρή ηλικία. Όταν ένα παιδί μαθαίνει να αντιμετωπίζει προκλήσεις και αλλαγές, μπορεί για παράδειγμα να μάθει λανθασμένα να καταπιέζει τα συναισθήματα ανεπάρκειας ή φόβου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αναπτυχθεί ένα σύμπλεγμα ανωτερότητας. Οι σχέσεις με ένα άτομο που μπορεί να διαθέτει τέτοια μοτίβα, γίνονται πολύ δύσκολες είτε είναι επαγγελματικές, φιλικές, ερωτικές, ακόμη και οικογενειακές. Η βάση του προβλήματος είναι η έλλειψη αυτοπεποίθησης, αλλά και το χτίσιμο μιας υγιούς αυτοεκτίμησης. Κάτι που μπορεί να διορθωθεί με την σωστή καθοδήγηση ειδικού.
