Αναμφισβήτητα, τα social media αποτελούν έναν σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της συλλογικής ψυχολογίας, με δεδομένη τη βαθιά επίδρασή τους στον σύγχρονο χρήστη. H online ζώνη έχει εισχωρήσει σε τέτοιον βαθμό στην οffline, με αποτέλεσμα τα όρια μεταξύ της σύνδεσης στο διαδίκτυο και της πραγματικής ζωής να είναι πλέον αρκετά λεπτά.
Σε τι βαθμό, λοιπόν, τα social media επηρεάζουν την ψυχολογία του νέου τύπου χρήστη; Πού τελειώνει ο πραγματικός εαυτός και πού αρχίζει ο εικονικός; Ας προχωρήσουμε σε μία αναλυτικότερη προσέγγιση, δίνοντας έμφαση στην online συμπεριφορά του χρήστη και στο πώς αυτή επιδρά συνολικά στην ψυχολογία του.
Social Media & Επικοινωνία
Η αρχή του 21ου αιώνα σηματοδότησε την άνθιση των social media και άλλαξε καθοριστικά τον τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Η έννοια του online available και unavailable, οι followers, τα status updates και τα likes έγιναν κομβικοί όροι της σύγχρονης επικοινωνίας. Παράλληλα, οι συζητήσεις μεταφέρθηκαν στα διάφορα online chats, με τα emoticons πλέον να εκφράζουν κάθε μορφή συναισθηματικής εμπλοκής του χρήστη.
Για ποιον λόγο, όμως, ένας χρήστης επιλέγει να κάνει log out από την πραγματική ζωή, για να συνδεθεί στα social media και να μοιραστεί προσωπικό υλικό με τους online φίλους του;
Η ανάγκη για sharing
Σύγχρονοι αναλυτές και ανθρωπολόγοι υποστηρίζουν πως η ανάγκη για «social share» προέρχεται από το συναίσθημα του ανικανοποίητου. Μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που κάνει κατάχρηση των social media δηλώνει πως θα προτιμούσε να έχει μία διαφορετική ζωή – γι’ αυτό, αναζητά διέξοδο στον ψηφιακό κόσμο. Από την άλλη, άλλοι κάνουν λόγο για μία ιδιαίτερη τάση των Millennials: να καταργείται εντελώς η ιδιωτικότητα και να δημοσιοποιείται κάθε μέρος της προσωπικής και επαγγελματικής ζωής σε Instagram και LinkedIn αντίστοιχα.
Σε κάθε περίπτωση, ανεξάρτητα από την ψυχολογική εξήγηση με την οποία θα συμφωνήσετε, οφείλετε να λάβετε σοβαρά υπόψη την online συμπεριφορά του χρήστη, καθώς αυτή θα σας υποδείξει τον δρόμο προς τις επιλογές και τις προτιμήσεις του, ώστε να υιοθετήσετε τις πιο στοχευμένες behavioral τακτικές.
Και μετά, ήρθε το following
Έχετε ακούσει τον όρο FoMO (Fear of Missing Out); Πρόκειται για τον φόβο μήπως «χάσεις καθετί που συμβαίνει», ο οποίος προέκυψε από τα social media και κυρίως από το Facebook. Συγκεκριμένα, τα άτομα που διαγιγνώσκονται με FoMO διακατέχονται από ένα διαρκές άγχος ότι κάποιος άλλος ζει μία συναρπαστική εμπειρία, από την οποία αυτά είναι απόντες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παραμένουν διαρκώς online, ώστε να μαθαίνουν ανά πάσα στιγμή τι κάνουν οι άλλοι. Δυστυχώς, το FoMO αποτελεί ουσιαστικά έναν φαύλο κύκλο, καθώς η έλλειψη κοινωνικοποίησης επιφορτίζει το άτομο με επιπρόσθετο άγχος, δημιουργώντας του μία τραυματική εμμονή – ότι «τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά».
Μοιραζόμαστε τα πάντα;
Η απάντηση είναι «όχι». Οι φανταχτερές ζωές των κοινωνικών δικτύων δεν αντικατοπτρίζουν, σε καμία περίπτωση, τον πραγματικό εαυτό μας. Αντίθετα, τα posts στα social media προβάλλουν την εικόνα του ιδανικού εαυτού μας – παρουσιάζουν δηλαδή πτυχές που εμείς οι ίδιοι επιλέγουμε να δείξουμε δημόσια. Αυτό σημαίνει πως, προτού πατήσουμε το κουμπί του share φιλτράρουμε και ωραιοποιούμε την καθημερινότητά μας, την οποία στη συνέχεια κοινοποιούμε στο profile μας. Στην πραγματικότητα, δεν μοιραζόμαστε κάθε λεπτομέρεια της ζωής μας παρά μόνο αυτές που θα θέλαμε οι άλλοι να γνωρίζουν για εμάς – και, μάλιστα, κατόπιν ειδικών φίλτρων!
Τραυματίζουν ή διασκεδάζουν;
Σε καμία περίπτωση, δεν πρέπει να ενοχοποιούμε το μέσο. Τα social media δημιουργήθηκαν, ακριβώς, για να μας διασκεδάζουν και να καλύπτουν τη βαθύτερη ανάγκη μας για επικοινωνία. Σχεδιάστηκαν με σκοπό να προσφέρουν ψυχαγωγία, όχι να τραυματίζουν τον χρήστη. Ωστόσο, η χρήση (ένταση, συχνότητα, διάρκεια) είναι αυτή που μπορεί να επιφέρει τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Είναι φανερό ότι αν ο χρήστης καταναλώνει σημαντικό χρόνο της ημέρας στα κοινωνικά δίκτυα, παραμελώντας άλλες ανάγκες του, όπως την ανάγκη για κοινωνικοποίηση, σίγουρα η επίδραση των social media στην ψυχολογία του θα είναι άκρως αρνητική. Σε σπάνιες περιπτώσεις, έως και καταστροφική.
Συμπέρασμα
Το φαινόμενο των social media είναι σχετικά πρόσφατο. Παρ’ όλα αυτά, μπορούμε ήδη να σχηματίσουμε με ασφάλεια μία αρχική εικόνα για την επίδραση αυτών στην ψυχολογία του χρήστη. Από τη μία, διασκεδάζουν, καταργούν την απόσταση και προσφέρουν ελευθερία στη διακίνηση της πληροφορίας και αμεσότητα στην ενημέρωση. Από την άλλη, όμως, ασκούν έντονη κοινωνική πίεση, λόγω των προτύπων συμπεριφοράς που προωθούν. Για αυτόν τον λόγο κρίνεται αναγκαίο να επικεντρωνόμαστε στην πρώτη και θετική διάσταση των κοινωνικών δικτύων, αντιμετωπίζοντας με κριτικό πνεύμα καθετί που προβάλλεται μέσα από αυτά.
Αντιλαμβανόμαστε τα social media αφενός ως ένα μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, αφετέρου ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο προώθησης προϊόντων και υπηρεσιών με ευφάνταστους και δημιουργικούς τρόπους. Έτσι, καταφέρνουμε πάντα να κρατάμε την ψυχολογία μας ψηλά.