Επίκουρος Ευτυχία: Έχουν υπάρξει πολλές θεωρήσεις στη διάρκεια της ιστορίας, τόσο από φιλοσόφους όσο και από ψυχολόγους, σε σχέση με την ιδέα της ευτυχίας. Ένας από τους σπουδαιότερους στοχαστές που είχε εστιάσει σε αυτή την ιδέα ήταν ο Επίκουρος, αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος που έζησε από το 341 π.Χ. μέχρι το 270 π.Χ.
Ο Επίκουρος ερχόταν σε σύγκρουση με άλλους φιλοσόφους για το ότι η ευτυχία ήταν ο απώτατος ανθρώπινος σκοπός• εκείνος υποστήριξε κάτι διαφορετικό από τους άλλους αναφορικά με το πώς αυτό αντανακλάται στις λήψεις αποφάσεων και στις συμπεριφορές μας.
Πολλοί φιλόσοφοι ισχυρίζονταν ότι η βίωση απόλαυσης και ευτυχίας σήμαινε ότι επιτρέπουμε στον εαυτό μας να υποκύπτουμε και να απολαμβάνουμε πράγματα στο έπακρο. Από την άλλη πλευρά, ο Επίκουρος υποστήριζε ότι μπορούμε να βρούμε την απόλαυση στην απλή ζωή.
Ο Επικούρειος τρόπος ζωής
Για να νιώσουμε γαλήνη, ο Επίκουρος πρότεινε ότι θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε γνώση του πώς λειτουργεί ο κόσμος και να περιορίσουμε τις επιθυμίες μας. Για εκείνον, η απόλαυση μπορούσε να αποκτηθεί μέσα από πράγματα όπως:
– Η γνώση
– Η φιλία
– Η κοινότητα
– Η ενάρετη ζωή
– Η συγκρατημένη ζωή
– Το μέτρο σε όλα τα πράγματα
– Η απόσταση από σωματικές επιθυμίες
Επομένως, αν και πρότεινε να αναζητούμε την απόλαυση, είχε διαφορετική άποψη για τους τρόπους και τα μέσα που μας την παρέχουν. Ο όρος «ηδονισμός» στη φιλοσοφία αναφέρεται στην ιδέα ότι η απόλαυση είναι η πιο σημαντική επιδίωξη της ανθρωπότητας και η πηγή όλων των καλών. Όσοι θεωρούνται ηδονιστές έχουν στόχο τη βίωση της μέγιστης απόλαυσης. Οι αποφάσεις και οι συμπεριφορές τους κινητοποιούνται από την επιθυμία να βιώσουν ηδονή.
Οι φιλοσοφικές ιδέες του Επίκουρου
Ευτυχία
Υπάρχουν 3 καταστάσεις που ο Επίκουρος θεωρούσε ότι συνιστούν την ευτυχία. Η γαλήνη, η ελευθερία από το φόβο και η απουσία σωματικού πόνου. Είναι αυτός ο συνδυασμός παραγόντων που θα μπορούσε τελικά να επιτρέψει στους ανθρώπους να νιώσουν ευτυχία στον ύψιστο βαθμό.
Επιπλέον, υπάρχει ένας παράγοντας που σύμφωνα με τη φιλοσοφία του έχει τη δύναμη να καταστρέφει την απόλαυση και αυτός είναι το άγχος για το μέλλον. Αν και εκείνος υποστήριξε ότι έχει περισσότερο να κάνει με το φόβο των θεών ή του θανάτου, η ιδέα ότι φοβόμαστε κάτι στο μέλλον μας θεωρήθηκε από εκείνον εμπόδιο στην ηδονή, τη γαλήνη και την ευτυχία.
Απόλαυση και πόνος
Ο Επίκουρος αναγνώριζε δύο είδη ηδονής – τη στατική και την κινητική – και περιέγραψε δύο πλευρές πόνου και απόλαυσης – την σωματική και την ψυχική. Η κινητική ηδονή είναι εκείνη που προκαλείται από μια διαδικασία αλλαγής μιας κατάστασης για ικανοποίηση μιας επιθυμίας. Ένα παράδειγμα είναι ότι τρώμε φαγητό όταν νιώθουμε πείνα. Σε εκείνες τις στιγμές αναλαμβάνουμε δράση προς έναν στόχο απόλαυσης.
Ο άλλος τύπος απόλαυσης, η στατική, αναφέρεται στην εμπειρία που έχουμε αφού εκπληρωθεί η επιθυμία. Στο παράδειγμα του φαγητού είναι ο κορεσμός, η χόρταση και η ικανοποίηση που προκαλεί. Ο Επίκουρος ανέφερε ότι η στατική ηδονή είναι η προτιμητέα. Η σωματική ηδονή και ο πόνος έχουν να κάνουν με το παρόν. Η ψυχική ηδονή και ο πόνος σχετίζονται με το παρελθόν και το μέλλον.
Επιθυμίες
Ο Επίκουρος αναγνώρισε τρία είδη επιθυμιών:
– Φυσικές και απαραίτητες: Πχ. φαγητό και καταφύγιο.
– Φυσικές και μη απαραίτητες επιθυμίες: Πχ. ειδικό φαγητό και πολυτελή αγαθά.
– Μάταιες και κενές επιθυμίες: Πχ. εξουσία, πλούτος, στάτους, φήμη.
Ως προς το τελευταίο είδος, ο ίδιος τόνισε ότι δεν πρέπει να μας κινητοποιούν αυτές οι επιθυμίες αφού δεν έχουν όριο και έτσι δεν μπορούν να μας ικανοποιήσουν ποτέ.
Φιλία
Ο φιλόσοφος έδωσε έμφαση στη σημασία της φιλίας. Για την ακρίβεια, υποστήριξε ότι αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα μέσα απόκτησης απόλαυσης. Πίστευε ότι η σύνδεση με φίλους προσφέρει μια αίσθηση ασφάλειας, ενώ η έλλειψή της μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση και απόγνωση.
Αν και η σύγχρονη κουλτούρα τείνει να δίνει έμφαση σε έναν ατομικιστικό τρόπο ζωής, όπου η απόλυτη αυτάρκεια θεωρείται δύναμη, οι Επικούρειοι πιστεύουν ότι η δύναμη βρίσκεται στη σύνδεση και στη φιλία.
Η Επικούρεια θεραπεία κατά της δυστυχίας
Η «Τετραφάρμακος» αποτελεί την συμπύκνωση των κυριότερων διδασκαλιών του Επίκουρου αναφορικά με το πώς να διάγει κανείς τη ζωή του. Οι ακόλουθοι της φιλοσοφίας του υποστηρίζουν ότι είναι μια φόρμουλα τεσσάρων μερών για να ξεπερνάμε αποτελεσματικά συναισθήματα όπως το φόβο, το άγχος ή την απόγνωση και είναι τα εξής:
– Ο Θεός δεν είναι επίφοβος
– Δεν χρειάζεται να ανησυχούμε για τον θάνατο
– Είναι εύκολο να αποκτήσουμε τα καλά πράγματα στη ζωή
– Μπορούμε να αντέξουμε και να ξεπεράσουμε τα δυσάρεστα στη ζωή.
Ο Επίκουρος δεν ισχυρίζεται ότι ο πόνος είναι εντελώς αναπόφευκτος. Όμως, αναφέρει ότι μπορεί να ξεπεραστεί και ότι μπορούμε να παλεύουμε για την επίτευξη της ευτυχίας ακόμη κι όταν βρισκόμαστε σε συναισθηματικό ή σωματικό πόνο.
Εφαρμογές στη σύγχρονη ζωή
Η ζωή είναι αβέβαιη και δεν μπορούμε, τελικά, να αποφεύγουμε συνεχώς τον πόνο. Θα τον συναντάμε ως μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας μας. Αν και η Επικούρεια φιλοσοφία αναφέρει ότι στόχος της ζωής είναι η ευτυχία, αναγνωρίζει παράλληλα ότι ορισμένες φορές η ηδονή μπορεί να οδηγήσει σε πόνο και ότι μάλιστα ο πόνος είναι σημαντικός για την επίτευξη της ευτυχίας.
Μπορούμε να ενσωματώσουμε τις Επικούρειες αρχές στην προσπάθειά μας να ζούμε πιο θετικά μέσω του τρόπου ζωής και των προσωπικών μας αποφάσεων. Από όλες τις ιδέες που περιγράφηκαν και διανθίστηκαν από τον Επίκουρο στην εποχή του, ένα κοινό στοιχείο με το σήμερα είναι η προσωπική επιλογή. Δεν μπορούμε πάντα να αποφεύγουμε τον πόνο και τον φόβο, αλλά εκείνος συστήνει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις μπορούμε να επιλέγουμε (ή να μην επιλέγουμε) να μείνουμε σε αυτή την κατάσταση.
Για να ξεφύγουμε από αυτό το «πηγάδι» του πόνου και του φόβου χρειάζεται να σταματήσουμε να συνδεόμαστε τόσο με αντικείμενα, να ξεφορτωθούμε τις προσδοκίες, να μην ταυτίζουμε την ευτυχία με το στάτους, τη φήμη ή τον πλούτο και να αναπλαισιώσουμε τις περιοριστικές μας πεποιθήσεις με πιο ανοικτό νου.