Προώθηση της Ανθεκτικότητας: Γιατί το στρες πυροδοτεί την ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη, σε ένα άτομο, ενώ άλλα διατηρούν με επιτυχία την ψυχική υγεία παρά τις αντιξοότητες; Η τελευταία αυτή περίπτωση αναφέρεται ως το φαινόμενο της ανθεκτικότητας. Ωστόσο, τα νευρωνικά κυκλώματα και οι νευροβιολογικοί μηχανισμοί που διέπουν αυτή την ατομική ανθεκτικότητα δεν έχουν ακόμη κατανοηθεί επαρκώς. Οι επιστήμονες του Ινστιτούτου Leibniz για την Έρευνα της Ανθεκτικότητας (Leibniz Institute for Resilience Research) στο Mainz ανέπτυξαν, ως εκ τούτου, μια μεταφραστικά έγκυρη πειραματική προσέγγιση που επιτρέπει τη μοντελοποίηση των θεμελιωδών μηχανισμών της ανθεκτικότητας σε ποντίκια. Κατάφεραν να δείξουν ότι μια κρίσιμη ισορροπία εντός του κυκλώματος φόβου έχει θεμελιώδη σημασία για την ανθεκτικότητα: Τα ανθεκτικά ζώα μπορούν να διακρίνουν ιδιαίτερα καλά τα δυνητικά απειλητικά από τα ασφαλή κοινωνικά ερεθίσματα και δείχνουν την ικανότητα να σβήνουν αποτελεσματικά τις αρνητικές αναμνήσεις. Τα αποτελέσματα της μελέτης δημοσιεύονται στο τρέχον τεύχος του περιοδικού ‘Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών’ (Proceedings of the National Academy of Sciences).
Τα κοινωνικά είδη, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου, αξιολογούν τις αλληλεπιδράσεις τους με τα συνομήλικά τους με βάση το ενδεχόμενο βλάβης ή οφέλους και η ικανότητα διάκρισης διαφορετικών κοινωνικών ερεθισμάτων είναι θεμελιώδους σημασίας στο πλαίσιο αυτό. Είναι γνωστό ότι τρία χαρακτηριστικά είναι ιδιαίτερα σημαντικά εδώ, συγκεκριμένα:
- Τα άτομα μπορούν να μαθαίνουν από αρνητικές εμπειρίες και να εφαρμόζουν τη διδαχθείσα γνώση σε μελλοντικά κοινωνικά γεγονότα, έτσι ώστε να μπορεί να εξελιχθεί μια βελτιστοποιημένη προσαρμογή της συμπεριφοράς
- Τα άτομα μπορούν να διακρίνουν με ακρίβεια την ποιότητα των ερεθισμάτων (θετικά/αρνητικά) προκειμένου να αποτρέψουν τη λεγόμενη γενίκευση της αντίδρασης φόβου, η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα την ανεπιθύμητη εξάπλωση του φόβου σε αρχικά ουδέτερα ερεθίσματα
- Τα άτομα καταφέρνουν να σβήσουν τις αρνητικές αναμνήσεις, δηλαδή να τις ξεχάσουν ξανά
Εάν αυτά τα τρία χαρακτηριστικά είναι καλά ανεπτυγμένα, ένα άτομο είναι πολύ πιθανό να είναι ανθεκτικό. Αντίθετα, υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι αυτά τα χαρακτηριστικά δεν εκφράζονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, για παράδειγμα, σε ασθενείς με αγχώδεις διαταραχές και συναισθηματικές διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος. Παγκοσμίως, οι ψυχικές διαταραχές, και ιδίως οι συναισθηματικές διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος, αποτελούν μία από τις σημαντικότερες αιτίες απώλειας εργασίας που σχετίζεται με την αναπηρία. Υπό το πρίσμα πολυάριθμων παγκόσμιων κρίσεων, όπως η πανδημία COVID, ο πόλεμος ή οι φυσικές καταστροφές, η ανάπτυξη στοχευμένων παρεμβάσεων για την πρόληψη των ψυχικών ασθενειών που σχετίζονται με το στρες είναι πιο σημαντική από ποτέ. Μια πολλά υποσχόμενη προσέγγιση για την πρόληψη είναι η στόχευση και η ειδική ενίσχυση της ατομικής ανθεκτικότητας. Ωστόσο, η ανάπτυξη προσαρμοσμένων προσεγγίσεων πρόληψης απαιτεί την καλύτερη δυνατή κατανόηση των νευροβιολογικών μηχανισμών που διέπουν την ανθεκτικότητα. Οι πειραματικές προσεγγίσεις που περιλαμβάνουν ζωικά μοντέλα μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην κατανόηση αυτών των θεμελιωδών μηχανισμών. Ωστόσο, εξακολουθεί να παραμένει ένα ερώτημα: Πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα ανθεκτικό ποντίκι; Για να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, οι επιστήμονες του Ινστιτούτου Leibniz για την Έρευνα της Ανθεκτικότητας (LIR) στο Mainz, μαζί με τους συνεργάτες τους από το Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο του Mainz, ανέπτυξαν μια πειραματική προσέγγιση για να μεταφράσουν τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά σε ένα ζωικό μοντέλο και να τα μελετήσουν λεπτομερώς. Με τον τρόπο αυτό, κατάφεραν να δείξουν ότι -όπως και στους ανθρώπους- υπάρχουν και στα ποντίκια άτομα που είναι ιδιαίτερα επιτυχημένα στη διάκριση μεταξύ δυνητικά απειλητικών και ουδέτερων κοινωνικών ερεθισμάτων και στα οποία η εξάλειψη των αρνητικών αναμνήσεων είναι επίσης ιδιαίτερα αποτελεσματική. “Είναι συναρπαστικό να μαθαίνουμε ότι μπορούμε να μοντελοποιήσουμε στο ποντίκι βασικές διαδικασίες του κυκλώματος του φόβου και τη σημασία τους για την ανθεκτικότητα στο κοινωνικό στρες, όπως είναι γνωστό από μελέτες στον άνθρωπο. Τα ανθεκτικά ποντίκια παρουσιάζουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τους ανθεκτικούς ανθρώπους”, εξηγεί η Marianne Müller, επικεφαλής ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Leibniz για την Έρευνα της Ανθεκτικότητας (Leibniz Institute for Resilience Research).
Μοντέλο χαρακτηριστικών της θέσης εργασίας. Ο σχεδιασμός θέσης εργασίας αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο συνδυάζονται καθήκοντα για να διαμορφωθεί μια ολοκληρωμένη εργασία. Οι μάνατζερ πρέπει να σχεδιάζουν τις θέσεις εργασίας συνειδητά και προσεκτικά ώστε να αντικατοπτρίζουν τις απαιτήσεις που προβάλλει το μεταβαλλόμενο περιβάλλον, την τεχνολογία που διαθέτει ο οργανισμός, καθώς και τις δεξιότητες, ικανότητες και προτιμήσεις των υπαλλήλων. Όταν οι θέσεις εργασίας σχεδιάζονται με αυτό τον τρόπο, οι υπάλληλοι παρακινούνται να εργάζονται σκληρά. Το μοντέλο των χαρακτηριστικών της θέσης εργασίας, που βλέπουμε στο Σχήμα της διαφάνειας, διατυπώθηκε από τους J. Richard Hackman και Greg R. Oldham. Το μοντέλο αυτό μπορεί να βοηθήσει τους μάνατζερ στον σχεδιασμό θέσεων εργασίας που παρακινούν τους εργαζομένους. Σύμφωνα με τους Hackman και Oldham, οποιαδήποτε εργασία μπορεί να περιγραφεί σε σχέση με τις ακόλουθες πέντε κύριες εργασιακές διαστάσεις: Ποικιλία δεξιοτήτων είναι ο βαθμός στον οποίο η εργασία απαιτεί μια ποικιλία δραστηριοτήτων, ώστε ο εργαζόμενος να έχει την ευκαιρία να αξιοποιήσει αρκετές διαφορετικές δεξιότητες και ταλέντα. Ταυτότητα καθήκοντος είναι ο βαθμός στον οποίο η εργασία απαιτεί την ολοκλήρωση ενός πλήρους και διακριτού έργου. Σημασία καθήκοντος είναι ο βαθμός στον οποίο η εργασία επηρεάζει τη ζωή ή την εργασία άλλων. Η αυτονομία αναφέρεται στην ελευθερία, ανεξαρτησία και τη δυνατότητα ο εργαζόμενος να προγραμματίσει τη δουλειά του και να καθορίσει τις διαδικασίες που θα χρησιμοποιηθούν για τη διεκπεραίωση της εργασίας κατά την κρίση του. Ανατροφοδότηση είναι ο βαθμός στον οποίο η διεκπεραίωση των εργασιακών δραστηριοτήτων που απαιτούνται για την ολοκλήρωση του έργου απορρέει από την εξασφάλιση άμεσης και σαφούς πληροφόρησης εκ μέρους του ατόμου αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της απόδοσής του. Παρατηρήστε στο Σχήμα 11-5 πώς οι τρεις πρώτες διαστάσεις –ποικιλία δεξιοτήτων, ταυτότητα καθήκοντος και σημασία καθήκοντος– συνδυάζονται για να δημιουργήσουν μια ουσιώδη εργασία. Αυτό σημαίνει ότι αν αυτά τα χαρακτηριστικά ενυπάρχουν σε κάποια θέση εργασίας, μπορούμε να προβλέψουμε ότι το άτομο θα θεωρεί τη δουλειά του σημαντική, πολύτιμη και αξιόλογη. Προσέξτε, επίσης, ότι οι θέσεις εργασίας που χαρακτηρίζονται από αυτονομία επιφορτίζουν τα άτομα που τις καλύπτουν με ένα αίσθημα προσωπικής ευθύνης για τα αποτελέσματα και ότι, αν παρέχεται ανατροφοδότηση, ο υπάλληλος θα γνωρίζει πόσο αποτελεσματικά αποδίδει.
“Οι συμπεριφορικές διαφορές μεταξύ ανθεκτικών και μη ανθεκτικών ποντικών επιβεβαιώθηκαν περαιτέρω από διαφορές σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου στις λεγόμενες μεταγραφικές υπογραφές. Αυτές οι υπογραφές αποτελούν ένα “δακτυλικό αποτύπωμα” της γενετικής πληροφορίας και μας παρέχουν μια εις βάθος εικόνα των υποκείμενων κυτταρικών διεργασιών της ανθεκτικότητας. Αποκτήσαμε έτσι τις πρώτες ενδείξεις για τους μοριακούς μηχανισμούς που διέπουν τα διαφορετικά πρότυπα συμπεριφοράς”. “Καταφέραμε να αναπτύξουμε ένα πειραματικό μοντέλο που μας επιτρέπει να διαφωτίσουμε περαιτέρω τους νευροβιολογικούς μηχανισμούς της ανθεκτικότητας σε όλα τα είδη, δηλαδή από τα ποντίκια στον άνθρωπο και σε μια πραγματικά μεταφραστική προσέγγιση”, προσθέτει η Sarah Ayash, πρώτη συγγραφέας της μελέτης. “Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μακροπρόθεσμα αναμένουμε ότι το μοντέλο μας θα διευκολύνει την ανάπτυξη εξατομικευμένης και στοχευμένης πρόληψης των ψυχικών διαταραχών που σχετίζονται με το στρες”.