Ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά έχουμε όλοι μας από τη στιγμή που γεννιόμαστε και σε κάποιο βαθμό αυτά τα χαρακτηριστικά συμβάλουν στην επιβίωσή μας. Πιο συγκεκριμένα, όλοι μας έχουμε την έμφυτη τάση να επικεντρωνόμαστε στον εαυτό μας, τις επιθυμίες μας, τις ανάγκες μας. Για όλους η εικόνα του εαυτού, η αυτοεκτίμηση, παίζει καθοριστικό ρόλο στην κοινωνική προσαρμοστικότητα. Ωστόσο, όταν αυτή συναντάται σε υπερβολικό βαθμό, τότε μιλάμε για δυσκολίες στη δομή της προσωπικότητας.
Σήμερα περισσότερο από ποτέ ζούμε την εποχή του ναρκισσισμού
Ξεκινώντας με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τις διαφημίσεις, τα περιοδικά και καταλήγοντας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με αποκορύφωμα πλατφόρμες που δομούνται γύρω από την εικόνα του εαυτού (Instagram), τα ναρκισσιστικά στοιχεία φτάνουν «στα κόκκινα» προκαλώντας-όχι σπάνια- δυσκολίες στην συναισθηματική, ψυχολογική αλλά και κοινωνική λειτουργία των ατόμων. Νέοι όροι, όπως αυτός της “selfie” έρχονται να αλλάξουν το σκηνικό γύρω από την κοινωνική αλληλεπίδραση των ανθρώπων. Ο φακός γυρνάει στον εαυτό, χωρίς ωστόσο την πρόθεση της ενδοσκόπησης. Αντίθετα, τα άτομα υπηρετούν πιστά την “περσόνα*” , αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του Jung, την οποία οι ίδιοι πλάθουν και ζουν μέσα από αυτήν.
Ερευνητικά δεδομένα έρχονται να ενισχύσουν τη σχέση μεταξύ Instagram και ναρκισσιστικής δομής προσωπικότητας, αναφέροντας ότι άτομα με έντονη την Ναρκισσιστική Δομή τείνουν να αναρτούν περισσότερες και σε συχνότερη βάση φωτογραφίες του εαυτού τους –selfies-, να ενημερώνουν συχνότερα την φωτογραφία του προφίλ τους και γενικά να αφιερώνουν περισσότερη ώρα στο Instagram (Moon et al. 2016; Sheldon& Bryant, 2016).
Ποια είναι όμως τα βασικά χαρακτηριστικά της Ναρκισσιστικής Δομής Προσωπικότητας;
Σε πολύ γενικές γραμμές θα μπορούσαμε να πούμε ότι άτομα των οποίων η προσωπικότητα επιβάλλει την άντληση επιβεβαίωσης από εξωτερικούς παράγοντες και όχι από τον ίδιο τον εαυτό εμπίπτουν στη ναρκισσιστική δομή. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα περιελάμβανε τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού. Όλοι μας έχουμε ανάγκη να λάβουμε επιβεβαίωση για τον εαυτό μας, από τον εξωτερικό κόσμο και τους σημαντικούς άλλους, και αυτό ίσως μας κρατάει και σε μία καλή επαφή με την πραγματικότητα.
Επομένως, ένας τέτοιος ορισμός θα ήταν τόσο γενικός, όσο ότι η Γη είναι στρογγυλή. Παίρνοντας, ωστόσο, ως βάση την ανάγκη του ανθρώπου να λαμβάνει επιβεβαίωση από τους άλλους και μεγενθύνοντάς την τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά θα βρίσκαμε το Νάρκισσο. Ως εκ τούτου, η ναρκισσιστική δομή αφορά άτομα στα οποία η ενασχόληση με τον εαυτό, την εικόνα αλλά και η ανάγκη για αποδοχή της εικόνας αυτής από τους άλλους είναι σημαντικά δυσανάλογη με την γενικότερη ανάγκη των ανθρώπων για αποδοχή από το περιβάλλον τους (McWilliams, 1993)
Όταν μιλάμε για ναρκισσιστική προσωπικότητα, φανταζόμαστε τον πιο γνώριμο τύπο νάρκισσου, έναν μεγαλομανή, φαινομενικά σίγουρο για τον εαυτό του άνθρωπο, όμορφο, εντυπωσιακό και ενεργητικό, ο οποίος είναι εξαιρετικά ετοιμόλογος προλαβαίνοντας κάθε επικείμενη επίθεση, επιτιθέμενος πρώτος στο απειλητικό για τον εαυτό πρόσωπο. Ωστόσο, αυτή δεν είναι παρά μία μόνο μορφή ναρκισσιστικής δομής. Μία άλλη μορφή είναι ο λεγόμενος «Υπεράγρυπνος Νάρκισσος», ο οποίος, σε αντίθεση με τον πρώτο, δεν εκθέτει τον εαυτό του στο κοινό, μένει στην αφάνεια ανησυχώντας σε μεγάλο βαθμό για την κριτική των άλλων. Στην πραγματικότητα, η προσοχή του είναι συνεχώς στραμμένη προς τους άλλους σε αντίθεση με τον πρώτο τύπο που περιγράψαμε. Κοινός παρονομαστής ωστόσο, αποτελεί η βαθειά εσωτερική αίσθηση τρόμου, ανεπάρκειας, ντροπής και ελλειμματικότητας.
Στο οικογενειακό ιστορικό ανθρώπων με ναρκισσιστική προσωπικότητα που αναζητούν θεραπεία, βλέπουμε έναν ανασφαλή δεσμό με την μητέρα Πρώιμες απαγοητεύσεις στη βρεφική ηλικία, γονείς που δεν κατάφεραν να είναι διαθέσιμοι στο παιδί τους ώστε αυτό να νιώσει ασφάλεια, ζεστασιά και υποστήριξη στις πρώτες του σχέσεις και να αναπτύξει μία υγιή κατά το πλείστον προσωπικότητα, κοινωνικές δεξιότητες και ικανότητα να δομεί σχέσεις ουσίας, φαίνεται να παίζουν κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη ναρκισσιστικής προσωπικότητας. O φόβος, λοιπόν, που προκαλείται στο άτομο από τον ανασφαλή δεσμό αφορά στην απώλεια του προσώπου φροντίδας. Έτσι, καταλαβαίνουμε καλύτερα την δεύτερη εκδοχή του μύθου του Νάρκισσου, όπου ο πρωταγωνιστής δεν καταφέρνει να αποδεχθεί ότι το αντικείμενο της αγάπης του (η δίδυμη αδελφή του) έχει χαθεί και έτσι το ταυτίζει με τον ίδιο μέσα στη διεργασία του πένθους του.
Όπως, πολύ εύστοχα περιγράφεται στα εγχειρίδια «μέσα σε κάθε αισιόδοξο, μεγαλομανή νάρκισσο κρύβεται ένα ντροπαλό παιδί που συνεχώς παρατηρεί τον εαυτό του και σε κάθε καταθλιπτικό και αυτομεμφόμενο νάρκισσο καραδοκεί ένα μεγαλειώδες ομοίωμα αυτού που το άτομο θα έπρεπε ή θα μπορούσε να είναι» (McWilliams,1993).