«Πίσω από το χαμόγελο κρύβεται ένα μαχαίρι» λέει ένα αρχαίο κινεζικό ρητό και περιγράφει τέλεια την παθητική επιθετικότητα, μια διαταραχή της προσωπικότητας.
Τα άτομα που πάσχουν από παθητική επιθετικότητα διαθέτουν τέσσερα κοινά γνωρίσματα: είναι δύσκολο να συνεργαστεί και να επικοινωνήσει κανείς μαζί τους, προκαλούν δυσφορία στους γύρω τους, σπανίως εκδηλώνουν ανοιχτά την επιθετικότητά τους και επαναλαμβάνουν συστηματικά τα τεχνάσματά τους.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα για να καταλάβουμε τους τρόπους με τους οποίους εκδηλώνεται η παθητική επιθετικότητα…
-Έκφραση ειρωνείας και κυνικότητας
-Δεν κάνει ποτέ αυτό που του ζητούν και μετά γίνεται απολογητικός
-Είναι αδύνατον να βγει νόημα μαζί του στην κουβέντα
-Δεν ακούει, δεν καταλαβαίνει
-«Παίζει» το θύμα σιωπώντας
-Αρνείται ότι είναι θυμωμένος
-Έχει πάντα μια δικαιολογία
-Χαρακτηρίζεται από κωλυσιεργία και αναβλητικότητα
-Αργοπορεί διαρκώς στα ραντεβού του
-«Ξεχνά» διαρκώς τις υποχρεώσεις το
-Υπεκφεύγει προβλήματα και καταστάσεις
-Δημιουργεί χαοτικές συζητήσεις και καταστάσεις από το «τίποτα»
-Δεν χαλά χατίρι αλλά δημιουργεί διαρκώς μια ατμόσφαιρα εκνευρισμού -Δείχνει δυσαρέσκεια και αντιρρήσεις προς τις απαιτήσεις των άλλων
-Παραπονιέται ότι οι άλλοι τον υποτιμούν ή τον κοροϊδεύουν
-Έχει τεράστιο πείσμα
Η παθητική επιθετικότητα αποτελεί ένα μοτίβο συμπεριφοράς με το οποίο μπορεί κανείς να εκφράζει με έμμεσο τρόπο αρνητικά συναισθήματα (κυρίως θυμό) αντί να τα διαχειρίζεται με ευθύ και άμεσο τρόπο. Το άτομο αρνείται πάντα ότι έχει επιθετική πρόθεση και, γενικότερα, είναι πολύ δύσκολο να συνεννοηθείς μαζί του. Σε γενικές γραμμές είναι απολογητικός και παριστάνει το θύμα, δεν εκφράζει ποτέ ευθέως τι θέλει και επαναλαμβάνει την ίδια συμπεριφορά κατά διαστήματα.
Αυτό που το άτομο «κερδίζει» με την παθητική επιθετικότητα είναι, καταρχάς, ότι ο αποδέκτης δεν μπορεί να αντιληφθεί άμεσα το θυμό που υποκρύπτεται στα λόγια του και, βέβαια, η αίσθηση δύναμης, ελέγχου και αρνητικής συναισθηματικής ικανοποίησης.
Η παθητική επιθετικότητα μπορεί να εκδηλώνεται σε λεκτικό επίπεδο, δηλαδή να κρύβεται πίσω από τα λεγόμενα του ατόμου όπως, για παράδειγμα, συμβαίνει με την ειρωνεία, το σαρκασμό, τη συνεχή κριτική προσώπων και καταστάσεων, τα συγκαλυμμένα καυστικά αστεία, το συνεχές πείραγμα των άλλων κ.ά.
Η παθητική επιθετικότητα μπορεί επίσης να εκδηλώνεται στα πλαίσια της δυναμικής μιας σχέσης. Σχετικά παραδείγματα αποτελούν η αμφιθυμία και τα διπλά μηνύματα, η τιμωρία της σιωπής, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η αμέλεια, οι δυσάρεστες εκπλήξεις, η διπλοπροσωπία, οι πισώπλατες μαχαιριές κ.ά.
Τέλος, παθητική επιθετικότητα μπορεί να εκφράζεται και μέσω της αυτοτιμωρίας και της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς (πχ ένα άτομο μπορεί να βάψει τα μαλλιά του ροζ πριν από μια συνέντευξη για δουλειά για να μην την πάρει ή ένας έφηβος μπορεί να αρνείται να τρώει για να πληγώσει τους γονείς του).