Πανδημία Covid-19: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ και η κόρη του Άννα Φρόιντ περιέγραψαν για πρώτη φορά την άρνηση ως την αποφυγή ή την αδυναμία να αντιμετωπίσουμε γεγονότα που είναι επώδυνα ή δυσάρεστα. Σύμφωνα με τη φροϋδική περιγραφή, το άτομο που έχει άρνηση γνωρίζει βαθιά μέσα του την αλήθεια, αλλά ασυνείδητα την απομακρύνει, εκτός συνείδησης, επειδή είναι πολύ επώδυνη για να την αντιμετωπίσει. Αυτή η απώθηση είναι μια διαδικασία που οι ψυχαναλυτές ονομάζουν απώθηση.
Όταν ο ανεμβολίαστος Phil Valentine διαγνώστηκε για πρώτη φορά με COVID-19, δημοσίευσε μια δήλωση στο Facebook (όπως και πολλοί άλλοι), στην οποία ισχυριζόταν ότι θα ήταν καλά σε λίγες μέρες και διαφήμιζε τα οφέλη «κάποιων πολύ αποτελεσματικών εναλλακτικών λύσεων αντί του εμβολίου». Σε αυτές τις δηλώσεις, έλεγε ξεκάθαρα αυτό που ήθελε να πιστεύει περισσότερο απ’ ό,τι αντιμετώπιζε τα γνωστά γεγονότα σχετικά με τους κινδύνους της ασθένειας για τα άτομα της ηλικιακής του ομάδας.
Αυτό είναι η άρνηση. Απαιτείται κλινική εμπειρία και δεξιότητες για να βοηθήσει κανείς κάποιον που βρίσκεται σε άρνηση να αντιμετωπίσει τα γεγονότα, και αυτό ακριβώς είναι που εκπαιδεύονται να κάνουν οι ψυχαναλυτές. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένοι ειδικοί πρότειναν, γράφοντας στο επιστημονικό περιοδικό Lancet, ότι οι ψυχαναλυτές θα πρέπει να συμμετέχουν στις εκστρατείες ενημέρωσης για να κάνουν τους ανθρώπους να αντιληφθούν τι συμβαίνει και να αποφασίσουν αν θα εμβολιαστούν ή όχι, βασισμένοι όμως σε πραγματικά γεγονότα.
Ο λόγος, εν μέρει, που αυτό δεν έχει συμβεί ακόμη μπορεί να είναι ένα περίεργο χαρακτηριστικό της άρνησης: η ίδια καλύπτει τα ίχνη της. Είναι μια μορφή τύφλωσης που είναι επίσης αόρατη επειδή δεν θέλουμε να αποδεχτούμε το γεγονός της ίδιας της άρνησης. Ο κοινωνιολόγος Eviatar Zerubavel αποκαλεί αυτή τη μετα-άρνηση «άρνηση της άρνησης». Ο βραβευμένος με Νόμπελ ψυχολόγος Daniel Kahneman έχει περιγράψει το πρόβλημα ως «τυφλότητα απέναντι στην τύφλωσή μας», μια φράση που χρησιμοποίησε πρόσφατα ο υπουργός Παιδείας των ΗΠΑ Miguel Cardona επικρίνοντας τους κυβερνήτες εκείνους που αντιστέκονται σε συστάσεις δημόσιας υγείας, όπως οι εντολές για μάσκες στα σχολεία.
Δεν αποδέχονται όλοι οι θεραπευτές ότι οι άνθρωποι μπορούν να είναι τυφλοί σε δυσάρεστα γεγονότα. Ορισμένοι αμφισβητούν συνολικά την έννοια της ψυχολογικής τύφλωσης, της απώθησης και της ασυνείδητης ιδεοληψίας. Αυτό είναι αξιοσημείωτο, λαμβάνοντας υπόψη πόσα υποστηρικτικά αδιάσειστα στοιχεία έχουν δημοσιευτεί στις πιο ορατές και αξιόπιστες επιστημονικές εκδόσεις.
Οι θεραπευτές που επιμένουν στον σκεπτικισμό τους απέναντι στη φροϋδική άρνηση αρνούνται τα σκληρά στοιχεία και γεγονότα και έτσι ασκούν οι ίδιοι την άρνηση- ίσως οι έννοιες της άρνησης και της απώθησης κάνουν αυτούς τους θεραπευτές να αισθάνονται άβολα κατά κάποιον τρόπο. Ανεξάρτητα από αυτό, μια τέτοια νοοτροπία στέκεται εμπόδιο στην ψυχαναλυτική προσέγγιση για την επίλυση σοβαρών προβλημάτων δημόσιας υγείας, όπως η μαζική άρνηση της COVID και της κλιματικής αλλαγής.
Θα μπορούσαμε επίσης να περιγράψουμε την άρνηση ως μια μορφή γνωστικής ασυμφωνίας – δηλαδή, απόρριψη πληροφοριών που δεν ταιριάζουν με ένα υπάρχον σύστημα πεποιθήσεων. Το παράδειγμα του Phil Valentine δείχνει ότι έχει εν μέρει δίκιο. Ο Valentine απέρριψε τα γεγονότα σχετικά με την COVID στο πλαίσιο ευρύτερων πολιτικών και ιδεολογικών πεποιθήσεων που ενθάρρυναν τον σκεπτικισμό του. Αλλά είναι επίσης δίκαιο να αναρωτηθούμε: Από πού προήλθαν αυτές οι λανθασμένες πεποιθήσεις; Δεν προέκυψαν και δεν εξαπλώθηκαν επειδή οι άνθρωποι άκουσαν απλώς αυτό που ήθελαν να ακούσουν;
Είναι κρίσιμο αυτή τη στιγμή να προσπαθήσουμε όλοι να δούμε και να ακούσουμε τη σκληρή αλήθεια, αντί γι’ αυτό που θέλουμε να ακούσουμε. Όταν αποτυγχάνουμε να το κάνουμε αυτό μπροστά σε πραγματικούς κινδύνους όπως η κλιματική αλλαγή ή ασθένειες όπως η COVID-19 που δεν αστειεύονται μπορούμε να διακινδυνεύσουμε τα πάντα.