Παρανοϊκές ιδέες μπορεί να διακατέχουν τη σκέψη ενός ατόμου που πάσχει από μια σοβαρή ψυχική διαταραχή, όταν έχει χάσει τον έλεγχο της πραγματικότητας (όπως στη σχιζοφρένεια).
Όλη η σκέψη του οργανώνεται γύρω από αυτές, για παράδειγμα όταν πιστεύει ότι μια ολόκληρη σπείρα συνωμοτεί εναντίον του. Χρειάζεται τότε συνολική ψυχιατρική αντιμετώπιση, φαρμακευτική και ψυχοκοινωνική.
Υπάρχουν όμως άτομα που διατηρούν τον έλεγχο της πραγματικότητας εκτός από μια ορισμένη περιοχή της ζωής τους όπου εγκαθίσταται μια συγκεκριμένη παρανοϊκή ιδέα. Περιπτώσεις τέτοιες είναι πολύ δύσκολα διαχειρίσιμες και δεν συνεργάζονται εύκολα, διότι οποιοσδήποτε επιχειρεί να αμφισβητήσει το σύστημα ιδεών τους γίνεται εχθρός τους.
Χρειάζεται μια μακρόχρονη ψυχοθεραπευτική σχέση για να μπορέσουν να μεταβιβάσουν συναισθήματα προς τον θεραπευτή και να συνεργαστούν, όπως και για να δεχτούν ενδεχομένως φαρμακευτική βοήθεια σε μικρές δόσεις αλλά για μεγάλο διάστημα.
Υπάρχει παράνοια στους «υγιείς»;
Υπάρχουν ακόμη άτομα με «παρανοειδή» προσωπικότητα, που έχουν ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς τους την τάση να παρεξηγούν τους άλλους. Τα άτομα αυτά, χωρίς να νοσούν, είναι δύσκολα στη συνεργασία και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Υπάρχει η «παράνοια» των λεγόμενων «υγιών», όταν εγκαθίσταται στη σκέψη μας κάποια ιδέα, που κάποιοι άλλοι «που θέλουν το κακό μας» κάποτε την αμφισβήτησαν… αλλά εμείς την πιστεύουμε ακράδαντα!
Για την παρανοϊκότητα του υγιούς πληθυσμού έχουν γίνει επιστημονικές έρευνες που έδειξαν ότι φτάνει βαθιά στο DNA του. Πράγμα που αποδεικνύει ότι υγεία και αρρώστια είναι οι δύο άκρες ενός φάσματος. Θα ήταν σωστότερο να μιλάμε για περισσότερη ή λιγότερη ψυχική υγεία παρά για ψυχική υγεία σε αντιδιαστολή με την ψυχική αρρώστια.
Πού οφείλεται η παράνοια;
Κοινός παρονομαστής σε όλες τις παραπάνω κατηγορίες, είναι ο μηχανισμός της «προβολής». Η προβολή είναι ένας μηχανισμός άμυνας του «εγώ» του ατόμου που το βοηθάει να προσαρμόζεται σε καταστάσεις που το απειλούν ή του φέρνουν άγχος.
Ο μηχανισμός αυτός λειτουργεί ασυνείδητα, δεν τον αντιλαμβανόμαστε, αλλά μας βγάζει από τη δύσκολη θέση. Για παράδειγμα, η ερωτική επιθυμία για κάποιο άτομο που δεν μας δίνει σημασία, προβάλλεται στο άτομο αυτό και πιστεύουμε ότι εκείνο είναι ερωτευμένο μαζί μας.
Η παράνοια της ζωής μας
Μέσα από αυτή τη διαστρέβλωση, το «εγώ» μας γλυτώνει το κόστος της απόρριψης. Όσο πιο συνειδητοί είμαστε στη διαχείριση των συναισθημάτων μας, τόσο αντιμετωπίζουμε καλύτερα τον πόνο, που δεχόμαστε καθημερινά μέσα στο πλέγμα των διαπροσωπικών μας σχέσεων και των κοινωνικών μας συνθηκών.
Η παράνοια της ζωής μας, λιγότερο ή περισσότερο οδυνηρή, διψάει καθημερινά για αποδοχή. Μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε, έτσι ώστε να μη μας φοβίζει, επιχειρώντας σχέσεις συναισθηματικής αμοιβαιότητας, μέσα από βαθιές φιλίες, μέσα από την ψυχοθεραπεία, τη δημιουργικότητα, την τέχνη.
Μέσα από οτιδήποτε μπορεί να μας λυτρώσει από την πληγή της αποξένωσης, ακόμη και μέσα από το χιούμορ κάποιου τραγουδιού, κάποιο δύσκολο βράδυ, που ζητάει για υπέρβαση μια εξαιρετική αφιέρωση.