Gashlighting Συμπεριφορά: Το gaslighting χρησιμοποιείται συχνά ως ναρκισσιστική άμυνα, επειδή οι ναρκισσιστές επιχειρούν να αντισταθμίσουν ένα αίσθημα ντροπής, παρουσιάζοντας τον εαυτό τους στους άλλους ως τέλειο. Τι κερδίζουν όμως με το να το χρησιμοποιούν; Το gaslighting είναι μια μορφή χειραγώγησης, στην οποία κάποιος διαστρεβλώνει την πραγματικότητα, με αποτέλεσμα ένα άλλο άτομο να αμφισβητεί την ίδια του την αντίληψη
Ο όρος προέρχεται από μια ταινία του 1944, με τον τίτλο Gaslight, στην οποία ένας σύζυγος προσπαθεί να εμποδίσει τη γυναίκα του να καταλάβει ότι είναι εγκληματίας, αλλάζοντας την πραγματικότητά της και προσπαθώντας να την κάνει να πιστέψει ότι αυτά που συμβαίνουν τα φαντάζεται. Ο τίτλος συγκεκριμένα προέρχεται από μια σκηνή της ταινίας, όπου ο σύζυγος κάνει τα φώτα γκαζιού να τρεμοπαίζουν και όταν η γυναίκα του ρωτά γιατί συμβαίνει αυτό, της λέει πως έχει παραισθήσεις.
Το gaslighting είναι μια πολύ συνηθισμένη συμπεριφορά, που χρησιμοποιείται σε πολλές διαφορετικές καταστάσεις και σχέσεις για να αποκτήσει κάποιος δύναμη και έλεγχο. Συμβαίνει επίσης και σε επίπεδο ομάδων, συχνά με γυναίκες και περιθωριοποιημένες ομάδες, των οποίων οι εμπειρίες παραβλέπονται ή απορρίπτονται, αντιμετωπίζονται ως «τρελές» ή «πολύ συναισθηματικές» και κρίνονται με διπλά κριτήρια.
Γιατί οι άνθρωποι χρησιμοποιούν αυτή τη συμπεριφορά;
Οι υγιείς τρόποι για να αντιμετωπίσει κάποιος την αρνητική συμπεριφορά είναι να την αναγνωρίσει, να σκεφτεί γιατί συνέβη και να προσπαθήσει να μάθει από αυτή την εμπειρία. Το gaslighting συμβαίνει όταν το άτομο γνωρίζει, συνειδητά ή υποσυνείδητα, ότι η συμπεριφορά του είναι ακατάλληλη, αλλά είναι ανίκανο να το παραδεχτεί, γιατί δεν μπορεί να διαχειριστεί την ενοχή και τη ντροπή που συνοδεύουν αυτή τη συμπεριφορά του.
Είναι μια πρακτική που χρησιμοποιείται συχνά ως ναρκισσιστική άμυνα, επειδή οι ναρκισσιστές επιχειρούν να αντισταθμίσουν ένα αίσθημα ντροπής, παρουσιάζοντας τον εαυτό τους στους άλλους ως τέλειο. Δεν μπορούν να παραδεχτούν μια αρνητική συμπεριφορά, επειδή είναι τόσο απειλητική για την εικόνα τους. Οι ναρκισσιστές επίσης αποκτούν ανοσία σε αυτό το αίσθημα ντροπής, αναπτύσσοντας ένα είδος θράσους, που τους επιτρέπει να εμπλέκονται σε ανήθικες ή σκληρές συμπεριφορές.
Στρατηγικές του gaslighting
Υπάρχουν αρκετές κοινές τακτικές που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο του gaslighting. Οι άνθρωποι που χειραγωγούν με αυτόν τον τρόπο μπορεί να έχουν μια προτιμώμενη στρατηγική που χρησιμοποιούν συνήθως ή να εναλλάσσουν αρκετές μεταξύ τους, ειδικά αν οι πρώτες προσπάθειες δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Αυτές οι τακτικές περιλαμβάνουν:
- Άρνηση: Ισχυρίζονται ότι κάτι που συνέβη δεν συνέβη ή ότι κάτι που δεν συνέβη τελικά συνέβη.
- Περισπασμός: Αλλάζουν θέμα στη συζήτηση, μιλούν για κάτι μη σχετικό.
- Αποφυγή: Ρίχνουν το φταίξιμο σε κάποιον άλλο. Οι τρόποι αποφυγής περιλαμβάνουν:
- Προβολή: Αρνούνται ότι συμπεριφέρθηκαν αρνητικά και κατηγορούν κάποιον άλλο για τη συμπεριφορά.
- Λανθασμένες αναλογίες: Συγχωρούν την ακατάλληλη συμπεριφορά τους συγκρίνοντάς τη με ένα μικρότερο λάθος που έκανε κάποιος άλλος και συμπεριφέρονται σαν αυτές οι δύο πράξεις να έχουν την ίδια βαρύτητα.
- Κριτήρια άσπρο-μαύρο: Δίνουν έμφαση σε λάθη που έκανε ο άλλος για να τον κάνουν να πιστέψει ότι φταίει. Αυτό είναι αποτελεσματικό γιατί το άλλο άτομο σίγουρα θα κάνει κάποια λάθη, καθώς κανείς δεν διαχειρίζεται τις καταστάσεις τέλεια. Συγχρόνως, οι ίδιοι αρνούνται οποιοδήποτε λάθος από τη μεριά τους.
- Αναφορά παλιών λαθών: Κάνουν τους άλλους να αμφισβητούν τον εαυτό τους, αναφέροντας προηγούμενες περιπτώσεις, άσχετες με την παρούσα κατάσταση, όπου έκαναν ή θυμήθηκαν κάτι λάθος.
- Ισχυρισμοί παρανόησης: Ισχυρίζονται ότι δεν έκαναν κάποιο λάθος και ότι το πρόβλημα είναι πως το άλλο άτομο παρανόησε ή παρεξήγησε αυτό που είπαν ή έκαναν.
- Παράλειψη πλαισίου: Παρουσιάζουν τη συμπεριφορά του άλλου ατόμου ως κακή, παραλείποντας να αναφέρουν το πλαίσιο στο οποίο προέκυψε.
- Κανονικοποίηση: Επιμένουν ότι η συμπεριφορά τους είναι εντάξει επειδή «όλοι» το κάνουν, ενώ στην πραγματικότητα οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα συμπεριφέρονταν έτσι.
- Σύγκριση με τα άκρα: Μειώνουν τη βαρύτητα των δικών τους πράξεων και τις παρουσιάζουν ως αποδεκτές ή ακόμα και καλές, φέρνοντας παραδείγματα χειρότερης συμπεριφοράς που δεν έκαναν.
- Ακύρωση: Μειώνουν τα συναισθήματα του άλλου και την επίδραση που είχε πάνω του μια εμπειρία.
- Δεν ζητούν συγνώμη: Απολογούνται με τρόπο που αρνούνται κάθε ευθύνη και ρίχνουν το φταίξιμο σε κάποιον άλλο.
- Πρόκληση ντροπής/ενοχής: Το κάνουν να φαίνεται σαν ο άλλος να κάνει κάτι λάθος ή να είναι κακός άνθρωπος επειδή αντιδράει στην κακομεταχείριση.
Η εμπειρία του gaslighting
Το gaslighting μπορεί να σε κάνει να νιώσεις πολύ αποπροσανατολισμένος. Συχνά μας κάνει να φεύγουμε από μια κατάσταση εντελώς μπερδεμένοι, να αναρωτιόμαστε τι συνέβη ή να σκεφτόμαστε ότι κάτι ήταν λάθος, αλλά χωρίς να μπορούμε να το εντοπίσουμε ακριβώς. Μπορεί να μας κάνει να ανατρέχουμε και να αναλύουμε κάθε λεπτομέρεια των γεγονότων για να σιγουρευτούμε ότι δεν τα φανταστήκαμε.
Είναι εξαντλητικό και τρομακτικό να νιώθεις ότι δεν μπορείς να εμπιστευτείς την ίδια σου την αντίληψη. Όταν αρχίσεις να συνειδητοποιείς τι όντως σου συνέβη, μπορεί να νιώσεις μεγάλη αναστάτωση και θυμό. Το gaslighting, ειδικά όταν το έχεις βιώσει επανειλημμένα, μπορεί να έχει αρνητικές ψυχολογικές επιδράσεις, όπως χρόνια αυτοαμφισβήτηση, τραύμα και σωματικά συμπτώματα που σχετίζονται με το στρες.