Τα όνειρα αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον πεδίο για την ψυχανάλυση, καθώς πολλές φορές ευνοούν την είσοδό μας σε έναν παράφρονα κόσμο -δηλαδή έναν κόσμο έξω από την αυστηρή λογική- στον οποίο μπορεί να βιώνουμε πολύ έντονες συγκινήσεις.
Δεν αποκλείεται, μάλιστα, οι συγκινήσεις της πραγματικής ζωής να είναι πολύ “κατώτερες” σε ένταση, από αυτές που ζούμε στα όνειρά μας. Τα όνειρα είναι μία ξεχωριστή κατάσταση συνείδησης και μπορούμε περιφραστικά να πούμε πώς ναι, μας επιτρέπουν με έναν ασφαλή τρόπο να γινόμαστε ..παράφρονες κάθε βράδυ που τα βλέπουμε. Τα όνειρα δηλαδή για πολλούς είναι η είσοδος σε έναν παράφρονα κόσμο, όπου βιώνουν “τρελά” πράγματα, πέραν της λογικής.
Τα πέντε βασικά χαρακτηριστικά των ονείρων
Η κατάσταση της συνείδησής μας όταν ονειρευόμαστε, περιλαμβάνει πέντε βασικά χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τον κ. Παπαγεωργίου:
1) Στα όνειρά μας αισθανόμαστε πολύ έντονα τη συγκίνηση, για παράδειγμα τον τέλειο τρόμο ή την τέλεια αγάπη, το υπέρτατο δέος ή την απόλυτη ευτυχία. Αισθανόμαστε τέτοιου είδους απολυτότητες, ως συναισθήματα μέσα στο όνειρο.
2) Η σκέψη μας μέσα στο όνειρο είναι σαφώς παράλογη. Στα όνειρα, όπως αυτά εκφράζονται, δεν ισχύουν τόποι και χρόνοι σε κατάλληλη συνάφεια, ενώ μπορούμε να κινούμαστε στις τέσσερις διαστάσεις με άτακτο τρόπο.
3) Μέσα στα όνειρα, όλες οι αισθήσεις μας είναι αυξημένες. Δηλαδή η αφή, η κίνηση, ο ήχος, η ακοή και η όραση “δουλεύουν” σε απόλυτο βαθμό.
4) Όσο είμαστε μέσα στο όνειρό τα πάντα μας φαίνονται λογικά, ακόμα κι αν μετά την αφύπνισή μας αντιλαμβανόμαστε ότι αυτά ήταν αλλόκοτα. Στα όνειρά μας, όλα είναι απολύτως αποδεκτά και μας φαίνονται λογικά αυτά που “συμβαίνουν”. Αν το δει κανείς και λίγο πιο ψυχαναλυτικά, η αίσθηση ότι ήταν παράλογα, ισχύει αποκλειστικά και μόνο στην εγρήγορση, δηλαδή στη συνειδητή διάστασή μας. “Να το πούμε λίγο χαριτωμένα, εάν δεν παραξενεύομαι με τα όνειρά μου, τότε πρέπει να είμαι σίγουρος πως δεν ονειρεύομαι”, αναφέρει ο ειδικός.
5) Το πέμπτο στοιχείο, είναι αυτό με το οποίο κάθε ψυχαναλυτής παλεύει: “Οι αναμνήσεις των ονείρων είναι τόσο βραχυπρόθεσμες που χάνονται μέσα σε λίγα λεπτά. Εάν κάποιος δεν καταβάλει μεγάλη προσπάθεια, δεν θα τα θυμηθεί, ενώ συχνά είναι ανώφελη η προσπάθεια να τα καταγράψει. Στα λίγα λεπτά που απαιτεί η καταγραφή του ονείρου, το 67% της “ιστορίας” έχει ήδη διαγραφεί από τη μνήμη μας. Οι ειδικοί, αγωνιζόμαστε λοιπόν, συχνά, ενάντια στο να περάσουν στη λήθη τα όνειρα, καθώς αποτελούν για εμάς “εργαλεία” ανάλυσης του ψυχισμού του ατόμου”.
Όνειρα και εφιάλτες: Ποια είναι η διαφορά;
Τα συνηθισμένα όνειρα είναι από ουδέτερα έως ευχάριστα, ενώ οι εφιάλτες είναι κατά κανόνα τα δυσάρεστα όνειρα. Στην πρώτη περίπτωση, δεν θέλουμε να ξυπνήσουμε και γι’ αυτό συχνά ο ίδιος μας ο ψυχισμός επιχειρεί να διατηρήσει τον ύπνο για περισσότερη ώρα, ενώ τους εφιάλτες ο ψυχισμός μας θέλει να τους διακόψει. Γι’ αυτό συχνά ξυπνάμε με τρόμο.
“Αυτή η διαφορά είναι μεγάλης σημασίας στο να εντοπίσουμε τη λειτουργία που εξυπηρετούν τα όνειρα και για πιο σκοπό ήρθαν στον ύπνο μας”, αναφέρει ο Διευθυντής της “Ψυχικής Φροντίδας”, ο οποίος παραθέτει τη στατιστική εμφάνιση των άσχημων ονείρων κατά μέσο όρο. Έχουν μετρηθεί και καταγραφεί στον γενικό πληθυσμό περίπου 24 εφιάλτες κατά μέσο όρο κατ’ έτος, κάτι που σημαίνει ότι στον μέσο άνθρωπο εμφανίζεται ένας εφιάλτης περίπου κάθε 15 μέρες. Στα παιδιά η συχνότητα είναι μεγαλύτερη, καθώς έχει διαπιστωθεί ότι οι εφιάλτες εμφανίζονται κάθε 5 έως 10 μέρες.
Ερμηνεία των ονείρων: Αυτός ο “γρίφος”
Όσον αφορά στην ερμηνεία των ονείρων, ο ειδικός αναφέρει, ότι αυτά πολύ συχνά έχουν κάποιο κρυμμένο νόημα: “Η κλασική ψυχαναλυτική θέση είναι πως πρόκειται για γρίφους που έχουν σχηματοποιηθεί από τα στιγμιότυπα της ημέρας που προηγήθηκε, τα οποία όμως συνθέτονται με ένα μη-κατανοητό τρόπο, ώστε να παράξουν κάποιο λογικοφανές περιεχόμενο. Δηλαδή πιο απλά, τα όνειρα πάντα έχουν κρυμμένο νόημα”.
Σύμφωνα με τον Φρόιντ, τα όνειρά μας συχνά μπορεί να αποκαλύπτουν κρυφές επιθυμίες, ενώ υπάρχει μια ισχυρή θεώρηση πως περιέχουν πάντα σκέψεις που δεν επιθυμούμε να εκφράσουμε στο συνειδητό. Δηλαδή ένα μέρος του ψυχισμού μας ΔΕΝ θέλει να τις αποδεχτεί ως δικές μας σκέψεις, παρότι είναι.
Γιατί πρέπει να λέμε τα όνειρά μας στον ψυχολόγο
Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία διευκολύνεται σε μεγάλο βαθμό, όταν στη λογική συζήτησή μας με τον θεραπευτή μας, αναφέρουμε τα όνειρα που έχουμε δει με όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες.
Ένας ψυχολόγος ΔΕΝ είναι “ονειροκρίτης”, ούτε χρησιμοποιείται ως τέτοιος. Όμως, έχει πολύ μεγάλη αξία να μαθαίνει τι βλέπετε στον ύπνο σας. Έχουν τεράστιο ενδιαφέρον και για τους ψυχολόγους γενικά -αλλά και ειδικά στην ψυχανάλυση- τα όνειρα όπου βιώνει ο ασθενής, με το σκεπτικό ότι στα όνειρά μας δεν είμαστε εμείς, αλλά κάποιος άλλος. Ή ακόμη σπανιότερα, πως εμείς δεν είμαστε τα “πρόσωπα”, δηλαδή οι πρωταγωνιστές του ονείρου, αλλά είμαστε ένα … αντικείμενο. Για παράδειγμα ένας διάσημος συγγραφέας (ο Άλντους Χάξλεϊ, Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος), έβλεπε επαναλαμβανόμενα όνειρα, πως ο ίδιος ήταν τα …πόδια μιας καρέκλας. Πάντως, αυτά τα όνειρα είναι σπάνια”.
Η αφήγηση των ονείρων στον ειδικό αναλυτή, είναι ένα πολύτιμο εργαλείο στην ψυχοθεραπευτική σχέση και μάλιστα, όχι τόσο για την ερμηνεία τους, αλλά κυρίως για το γεγονός ότι μέσω αυτών συντονίζονται τα ασυνείδητα θεραπευόμενου και αναλυτή: « Ή τουλάχιστον αυτό θεωρεί η ψυχαναλυτική επιστήμη, ότι γίνεται».
Τέλος, είναι σημαντικό για τον θεραπευτή να ερμηνεύσει την κατάσταση του θεραπευόμενου, κατατάσσοντας το όνειρο σε κάποια κατηγορία (ψυχωτικό ή νευρωτικό), κάτι που του δίνει πολύτιμα στοιχεία. “Ο αναλυτής έχει πολλά να ωφεληθεί στην προσπάθειά του να σας βοηθήσει, μέσα από την αφήγηση των ονείρων σας”, καταλήγει ο Διευθυντής της “Ψυχικής Φροντίδας”.