Αυτές τις λέξεις έγραψε ο Σενέκας ο Νεότερος στα μέσα του 1ου αιώνα μ.Χ., όταν η ρωμαϊκή ηγεμονία, το σύστημα διοίκησης από έναν άρχοντα που εγκαινιάστηκε από τον Αύγουστο Καίσαρα, έφτασε την τέταρτη γενεά της. Ο Σενέκας φαινομενικά απηύθυνε τη συγκεκριμένη σκέψη στον μεγαλύτερο αδελφό του Νοβάτο, αλλά στην πραγματικότητα απευθυνόταν σε όλους τους Ρωμαίους αναγνώστες του και η φράση αυτή εξακολουθεί να είναι διδακτική ακόμα και σήμερα, σε μια εποχή που εξακολουθεί να πασχίζει, περισσότερο και από πολλές προηγούμενες, να διαχειριστεί την παραφροσύνη που σφυρηλατεί ο θυμός.
Για να κατανοήσετε καλύτερα τι εννοεί ο Σενέκας όταν ορίζει τον θυμό ως λανθασμένη εκτίμηση, δοκιμάστε την ακόλουθη άσκηση. Ανακαλέστε στη μνήμη σας το πιο πρόσφατο ήσσονος σημασίας περιστατικό που σας εξόργισε. Ίσως ένας απρόσεκτος οδηγός να σας έκοψε τον δρόμο και αναγκαστήκατε να φρενάρετε απότομα ή κάποιος να σας πήρε τη θέση στη σειρά ή να σας έκλεψε μια θέση στάθμευσης, ή ένα ταξί, μέσα από τα χέρια σας.
Τραυματιστήκατε – ή μήπως όχι; Ήσασταν εμφανώς χειρότερα, μια ή δυο μέρες αργότερα, από ό,τι προτού συμβεί το περιστατικό; Είχε όντως σημασία το γεγονός ότι κάποιος δεν σας σεβάστηκε, όπως έχει σημασία, για παράδειγμα, η παγκόσμια κλιματική αλλαγή; Ή η απειλή ενός πυρηνικού πολέμου; Ή όπως το γεγονός ότι τα αστέρια πέφτουν μέσα σε μαύρες τρύπες σε άλλα σημεία του γαλαξία μας, οι οποίες καταπίνουν τα πάντα γύρω τους; Η καθημερινή σύγκριση με το απροσμέτρητα αχανές είναι αγαπημένο τέχνασμα του Σενέκα ειδικά στο έργο του Περί θυμού (De Ira στα λατινικά), το δοκίμιο από το οποίο προκύπτει το παρόν βιβλίο.
Μετατοπίζοντας την προοπτική μας ή διευρύνοντας τη διανοητική μας κλίμακα, ο Σενέκας μας βάζει να αναρωτηθούμε τι αξίζει τον θυμό μας, αν φυσικά υπάρχει κάτι τέτοιο. Η περηφάνια, η αξιοπρέπεια, η αλαζονεία – οι πηγές του θυμού μας όταν νιώθουμε ότι μας έχουν βλάψει – καταλήγουν να φαντάζουν ανούσιες όταν απομακρυνθούμε λίγο και κοιτάξουμε τη ζωή μας από απόσταση: «Κάνε ένα βήμα πίσω, λοιπόν, και γέλα!».
Τα σπουδαιότερα πρότυπα σοφίας του Σενέκα – ο Σωκράτης, ο πιο τιμημένος σοφός στον ελληνικό κόσμο, και ο Κάτων ο Νεότερος, συγκλητικός κατά τον προηγούμενο αιώνα από εκείνον του Σενέκα, στον ρωμαϊκό κόσμο – σε αυτό το δοκίμιο παρουσιάζονται να τους φτύνουν, να τους κλοτσούν, να τους χτυπούν στο κεφάλι, χωρίς να εκφράζουν ή, ακόμα χειρότερα, χωρίς να νιώθουν τον παραμικρό θυμό. Μια παραβίαση προτεραιότητας την ώρα που οδηγείτε μπορεί να μην έχει σημασία, αλλά η αντίδρασή σας σε αυτήν έχει σημασία, πίστευε ο Σενέκας.
Η στιγμιαία έκρηξη οργής σας στον δρόμο, η επιθυμία σας να κορνάρετε, να τραυματίσετε ή και να σκοτώσετε τον άλλο οδηγό αποτελεί σοβαρή απειλή για την κυριαρχία της λογικής στην ψυχή σας και, κατ’ επέκταση, για την ικανότητά σας να επιλέγετε ορθά και να ενεργείτε ενάρετα. Η εκδήλωση του θυμού θέτει σε κίνδυνο την ηθική μας κατάσταση περισσότερο από κάθε άλλο συναίσθημα, γιατί ο θυμός είναι, στα μάτια του Σενέκα, το πιο έντονο, καταστροφικό και ακαταμάχητο από όλα τα πάθη. Είναι σαν να πηδάς από έναν γκρεμό: από τη στιγμή που θα επιτρέψουμε στην οργή να ελέγξει την κατάσταση, δεν υπάρχει ελπίδα να σταματήσει η πτώση!