Γιατί κάποιοι άνθρωποι παρουσιάζουν ΔΕΠΥ, ενώ άλλοι όχι; Και πόσο νωρίς στη ζωή σπέρνεται ο σπόρος της ΔΕΠΥ; Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Aarhus έφτασαν πιο κοντά στην απάντηση σε αυτό το ερώτημα σε μια μεγάλη μελέτη, η οποία μόλις δημοσιεύτηκε στο Nature Genetics. Μαζί με εθνικούς και διεθνείς συνεργάτες, οι ερευνητές μελέτησαν περισσότερες από έξι εκατομμύρια γενετικές παραλλαγές σε 38.691 άτομα με ΔΕΠΥ και 186.843 άτομα χωρίς ΔΕΠΥ. Με αυτό το μέσο κατέστη δυνατό να εντοπιστούν 27 παραλλαγές γενετικού κινδύνου για την κοινή νευροαναπτυξιακή διαταραχή.
Τα γονίδια κινδύνου εκφράζονται στον εγκέφαλο και στους νευρώνες
Η μελέτη είναι πρωτοποριακή, μεταξύ άλλων επειδή βρίσκει περισσότερες από διπλάσιες παραλλαγές κινδύνου από ό,τι έχουν εντοπίσει προηγούμενες μελέτες. Ο όρος «γενετικές παραλλαγές» σημαίνει συγκεκριμένες παραλλαγές στον κώδικα του DNA—σε αυτή την περίπτωση, παραλλαγές που παρατηρούνται πιο συχνά σε άτομα με ΔΕΠΥ παρά σε άτομα χωρίς διάγνωση. Οι παραλλαγές στο DNA επηρεάζουν, για παράδειγμα, τον βαθμό στον οποίο ένα γονίδιο εκφράζεται και στη συνέχεια την ποσότητα πρωτεΐνης που κωδικοποιείται από το γονίδιο. Συνδέοντας τις γενετικές παραλλαγές σε συγκεκριμένα γονίδια, οι ερευνητές έχουν αποκτήσει νέα γνώση σχετικά με το ποιοι ιστοί και τύποι κυττάρων επηρεάζονται ιδιαίτερα σε άτομα με ΔΕΠΥ.
Η μελέτη βασίζεται σε δεδομένα από τη δανική κοόρτη iPSYCH, την deCODE Genetics στην Ισλανδία και την Κοινοπραξία Psychiatric Genomics. Στη συνέχεια, οι ερευνητές συνδύασαν τα αποτελέσματα με υπάρχοντα δεδομένα για την έκφραση γονιδίων σε διαφορετικούς ιστούς, τύπους κυττάρων και στάδια ανάπτυξης του εγκεφάλου και ανακάλυψαν ότι τα γονίδια που εμπλέκονται στη ΔΕΠΥ έχουν ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο έκφρασης σε ένα ευρύ φάσμα εγκεφαλικών ιστών και νωρίς στον εγκέφαλο. «Αυτό τονίζει ότι η ΔΕΠΥ θα πρέπει να θεωρείται ως μια αναπτυξιακή διαταραχή του εγκεφάλου και ότι πιθανότατα επηρεάζεται από γονίδια που έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην πρώιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου», λέει η καθηγήτρια Ditte Demontis του Τμήματος Βιοϊατρικής στο Πανεπιστήμιο του Aarhus. πρώτος συγγραφέας της μελέτης.
Επιπλέον, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η γενετική που αυξάνει τον κίνδυνο ΔΕΠΥ επηρεάζει ιδιαίτερα τα γονίδια που εκφράζονται στους νευρώνες, ιδιαίτερα στους ντοπαμινεργικούς νευρώνες. «Αυτό είναι ενδιαφέρον επειδή η ντοπαμίνη παίζει ρόλο σε σχέση με την ανταμοιβή στον εγκέφαλο και επειδή μια συχνά χρησιμοποιούμενη μορφή φαρμάκου για τη ΔΕΠΥ λειτουργεί αυξάνοντας τη συγκέντρωση της ντοπαμίνης σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι η ανισορροπία της ντοπαμίνης στο Ο εγκέφαλος των ατόμων με ΔΕΠΥ αποδίδεται εν μέρει σε γενετικούς παράγοντες κινδύνου», λέει η Ditte Demontis.
Συνδέεται με μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης και βραχυπρόθεσμη μνήμη
Η ΔΕΠΥ επηρεάζεται από πολλές κοινές γενετικές παραλλαγές, καθεμία από τις οποίες αυξάνει ελαφρώς τον κίνδυνο, λέει ο καθηγητής. Στην πραγματικότητα, με τη βοήθεια προηγμένων στατιστικών μοντέλων, οι ερευνητές υπολόγισαν ότι υπάρχουν περίπου 7.300 κοινές γενετικές παραλλαγές που αυξάνουν τον κίνδυνο ΔΕΠΥ. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι η συντριπτική πλειονότητα αυτών των παραλλαγών —84-98%— έχει επίσης επίδραση σε άλλες ψυχικές διαταραχές, π.χ. αυτισμό, κατάθλιψη και σχιζοφρένεια.
Έχει αποδειχθεί στο παρελθόν ότι οι παραλλαγές κινδύνου για ΔΕΠΥ μπορούν να επηρεάσουν τις γνωστικές ικανότητες ενός ατόμου. Για να το διερευνήσουν περαιτέρω, οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από ένα ανεξάρτητο σύνολο δεδομένων, αποτελούμενο από 4.973 άτομα που είχαν υποβληθεί σε εκτεταμένα νευρογνωστικά τεστ. Χρησιμοποιώντας πληροφορίες από τη νέα μελέτη σχετικά με το ποιες παραλλαγές αυξάνουν τον κίνδυνο ΔΕΠΥ, βρήκαν στο ανεξάρτητο σύνολο δεδομένων ότι ένα αυξημένο φορτίο παραλλαγών κινδύνου ΔΕΠΥ στο γονιδίωμα ενός ατόμου σχετίζεται με μειωμένη ανάγνωση και μαθηματικές ικανότητες, μειωμένη προσοχή και μειωμένη βραχυπρόθεσμη μνήμη.