Όλοι φοβόμαστε κάτι σε αυτή τη ζωή, είτε είναι ο… οδοντίατρος είτε τα έντομα είτε το σκοτάδι. Ωστόσο, στον τομέα της ψυχολογίας είναι σαφής η διάκριση μεταξύ φόβου και φοβίας, καθώς η φοβία είναι πολύ δύσκολο να τεθεί υπό έλεγχο και συνεπάγεται σημαντική ψυχολογική επιβάρυνση για το άτομο.
Τι είναι οι φοβίες & πού οφείλονται
«Ως φοβία ορίζεται ο επίμονος φόβος ή η αποφυγή ενός συγκεκριμένου ερεθίσματος» εξηγεί η Kate Wolitzky-Taylor, κλινική ψυχολόγος στο Ερευνητικό Κέντρο για το Άγχος και την Κατάθλιψη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες. «Το ερέθισμα μπορεί να είναι ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση –για παράδειγμα οι μέλισσες ή τα ύψη. Επιπλέον, ο φόβος που νιώθει το άτομο του προκαλεί μεγάλη δυσφορία ή αποτελεί κατά κάποιο τρόπο εμπόδιο στην καθημερινότητά του» προσθέτει η ειδικός.
Όσο για τις αιτίες που εκδηλώνονται οι φοβίες, η Wolitzky-Taylor αναφέρει ότι εν μέρει παίζει ρόλο η κληρονομικότητα, καθώς έχουν εντοπιστεί συγκεκριμένα γονίδια που προδιαθέτουν απέναντι στις αγχώδεις διαταραχές, στις οποίες κατατάσσονται και οι φοβίες. Ακόμη όμως κι αν ένα άτομο δεν διαθέτει στο DNA του αυτά τα γονίδια, μπορεί να «εκπαιδευτεί» να εκδηλώσει κάποιες φοβίες, για παράδειγμα εάν οι γονείς του τού «έμαθαν» να φοβάται τις αράχνες. Η φοβία είναι ακόμη πιο πιθανή αν αυτή η «εκπαίδευση» συνδυάζεται και με αρνητικές εμπειρίες που συνδέονται με το συγκεκριμένο ερέθισμα.
Αν και κάποιες φοβίες, όπως η αραχνοφοβία, η κλειστοφοβία, η υψοφοβία και η αγοραφοβία, είναι αρκετά κοινές, άλλες είναι αρκετά σπάνιες και πολύ –μα πολύ!– παράξενες.
Δέκα από αυτές μπορείτε να δείτε παρακάτω.
- Ταφοφοβία: Περιγράφει τον φόβο ενός ανθρώπου μήπως θαφτεί ζωντανός. Σύμφωνα με μελέτη στην επιθεώρηση Journal of the Fantastic in the Arts, η συγκεκριμένη φοβία ήταν ιδιαίτερα «δημοφιλής» κατά τον 18ο αιώνα λόγω της επιδημίας πανούκλας, καθώς πολλοί άνθρωποι είχαν τον φόβο ότι οι γιατροί θα τους… περάσουν για νεκρούς κι έτσι θα τους θάψουν ζωντανούς.
- Κατοπτροφοβία: Πρόκειται για τη φοβία που πυροδοτείται από τους καθρέφτες και συγκεκριμένα όταν κάποιος αντικρίζει το είδωλό του στον καθρέφτη. Η κατοπτροφοβία μπορεί να προκαλέσει στο άτομο ντροπή, δυσφορία ή ακόμη και κατάθλιψη, σύμφωνα με έκθεση του 2014 στην επιθεώρηση The Primary Care Companion for CNS Disorders που αφορούσε την περίπτωση μιας 55χρονης με χρόνια κατοπτροφοβία.
- Βροχοφοβία: Η βροχοφοβία εντάσσεται σε μια ευρύτερη κατηγορία με φοβίες που αφορούν φυσικά φαινόμενα. Άλλες τέτοιες φοβίες είναι η λιλαψοφοβία (φόβος για τις θύελλες και τους τυφώνες), η χιονοφοβία (φόβος για το χιόνι), η κρυοφοβία (φόβος για το κρύο) και η ανεμοφοβία (φόβος για τον άνεμο). Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη στην επιθεώρηση BAMS της Αμερικανικής Μετεωρολογικής Εταιρείας, οι φοβίες αυτές είναι συνηθέστερες σε άτομα που έχουν λάβει εκπαίδευση σχετική με αυτά τα φαινόμενα, καθώς έχουν μεγαλύτερη επίγνωση των κινδύνων που ενέχουν.
- Φωνοφοβία: Πρόκειται για τον υπερβολικό και αδικαιολόγητο φόβο που προκαλούν οι ήχοι κάθε είδους. Συχνά η φοβία προκαλείται από καθημερινούς ήχους που δεν αποτελούν απειλή για την ακοή, όπως μια πόρτα που κλείνει ή μια ζωηρή συζήτηση. Η φωνοφοβία συχνά συνυπάρχει με μια πάθηση που ονομάζεται υπερακουσία, η οποία χαρακτηρίζεται από την πολύ έντονη αντίδραση στους ήχους και που οφείλεται σε διαταραχή της λειτουργίας της περιοχής του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τους ήχους.
- Θαλασσοφοβία: Πρόκειται κυρίως για τον φόβο απέναντι στην ανοιχτή θάλασσα. Εν μέρει σχετίζεται με τον φόβο απέναντι στα πλάσματα που ζουν στη θάλασσα –μερικά από τα οποία είναι πράγματι τρομακτικά και επικίνδυνα– όμως οι ρίζες του βρίσκονται στον φόβο του άγνωστου.
- Αλεκτοροφοβία: Πρόκειται για τον φόβο απέναντι στις κότες. Μελέτη του 2016 στην επιθεώρηση Industrial Psychiatry Journal περιέγραφε αναλυτικά ένα τέτοιο περιστατικό που αφορούσε μια 18χρονη κοπέλα, η οποία είχε μια… τρομακτική συνάντηση με μια κότα όταν ήταν παιδί. Έκτοτε, όποτε έβλεπε μια κότα ή ένα κοτόπουλο ανησυχούσε ότι το ζώο θα της επιτεθεί. Το άγχος της ήταν μάλιστα τόσο μεγάλο που ένιωθε άβολα ακόμη και στη θέα του μαγειρεμένου κοτόπουλου!
- Αμαθοφοβία: Προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «άμαθος» που σημαίνει σκόνη. Σύμφωνα με έρευνα στην επιθεώρηση Collection Management, η συγκεκριμένη φοβία (εύλογα) είναι πιο συχνή μεταξύ των βιβλιοθηκάριων.
- Ζωοφοβία: Μπορεί να περιγράψει τη φοβία απέναντι σε συγκεκριμένα ζώα, όπως οι σκύλοι ή τα φίδια, ή απέναντι σε όλα τα ζώα γενικώς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ζωοφοβία αναγκάζει το άτομο να παραμένει κλεισμένο στο σπίτι από φόβο μήπως συναντήσει κάποιο ζώο. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, τα συμπτώματα της ζωοφοβίας περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την υπερβολική εφίδρωση, τους ανεξέλεγκτους μυϊκούς σπασμούς, τη ζαλάδα, την τάση για λιποθυμία, την ταχυπαλμία και τις δυσκολίες αναπνοής στη θέα ενός οποιουδήποτε ζώου.
- Εμετοφοβία: Μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως «κοινωνική φοβία», όταν το άτομο φοβάται μήπως κάνει εμετό μπροστά σε άλλους και ντροπιαστεί. Σύμφωνα με μελέτη από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια των ΗΠΑ, τη συγκεκριμένη φοβία μπορεί να πυροδοτήσουν συγκεκριμένα φαγητά.
- Ρουχοφοβία: Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, αφορά συγκεκριμένους τύπους ρούχων. Για παράδειγμα, μελέτη στην επιθεώρηση Grand Rounds περιέγραφε την περίπτωση ενός νεαρού βετεράνου του πολέμου που εκδήλωνε κρίση άγχους όποτε έπρεπε να φορέσει τη στολή του. Άλλα άτομα με ρουχοφοβία αποφεύγουν τα πολύ στενά ρούχα, ενώ άλλα όλα τα ρούχα γενικώς.