Covid-19 Στίγμα: Η ντροπή και το στίγμα έχουν καταλάβει την καθημερινότητά μας καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της πανδημίας, ακόμα κι αν δεν αναλύεται συχνά αυτό το ζήτημα. Οι άνθρωποι κρίνονται για τις επιλογές τους, αν ακολουθούν πιστά τις οδηγίες ή αν είναι κοινωνικοί αυτό τον καιρό. Όσοι εμφανίσουν τελικά τη νόσο έρχονται συχνά αντιμέτωποι με ένα επώδυνο στίγμα: αναφέρουν ότι οι φίλοι τούς απομακρύνουν, δέχονται απειλές και φοβούνται σε κάποιες περιπτώσεις ότι μετά την ανάρρωσή τους μπορεί να χάσουν τη θέση εργασίας τους.
Αυτή η ντροπή δεν είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό του νέου ιού. Έχουμε δει να παίζεται πολλές φορές το ίδιο έργο με άλλες επιδημίες – κυρίως με τον HIV – αλλά και με άλλα προβλήματα υγείας όπως το κάπνισμα, τη χρήση ουσιών και την παχυσαρκία. Το ντρόπιασμα και το στίγμα όμως δεν είναι σε καμία απολύτως περίπτωση παραγωγικό και μάλιστα μπορεί εύκολα να γυρίσει μπούμερανγκ, οδηγώντας σε επικίνδυνες συνέπειες.
Γιατί θεωρούμε ταμπού ορισμένα προβλήματα υγείας
Η πρώτη ερώτηση που αξίζει να κάνουμε εδώ είναι αυτή. Προφανώς, κανείς δεν θέλει να εμφανίσει, να κολλήσει COVID-19. Κανείς επίσης δεν θέλει να μεταδώσει τον ιό σε άλλους, πόσο μάλλον σε αγαπημένους του. Κανείς δεν θέλει οι άλλοι να κινδυνέψουν λόγω αυτής της πανδημίας.
Το στίγμα και η ντροπή εμφανίζονται συχνότερα σε παθήσεις που δεν έχουν κατανοηθεί πλήρως ή που τις φοβόμαστε πολύ (όπως παλαιότερα με τις ψυχικές ασθένειες). Αυτή η άποψη είναι κοινή με ασθένειες που ο κόσμος θεωρεί εσφαλμένα ότι όλοι μπορούμε με επιτυχία να αποφύγουμε – όπως την παχυσαρκία, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, τις επιπλοκές από κάπνισμα και τώρα τον κορωνοϊό. Η σκέψη εδώ είναι ότι αν κάποιος εμφανίσει μία από αυτές, έχει την απόλυτη ευθύνη και θα έπρεπε να ντρέπεται. Φυσικά, αυτό το μοτίβο σκέψης αποτυγχάνει να συμπεριλάβει όλους τους παράγοντες που συνεισέφεραν σε μια κατάσταση ή πάθηση.
Σύμφωνα με τον Bruce Link, καθηγητή κοινωνιολογίας και δημόσιας πολιτικής από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, το ντρόπιασμα και το στίγμα δημιουργούν το «εμείς ενάντια σε εκείνους», που επιτρέπει στους ανθρώπους να βρίσκουν παρηγοριά στις δικές τους επιλογές και να νιώθουν αποστασιοποιημένοι από εκείνους που συμπεριφέρονται με έναν τρόπο με τον οποίο διαφωνούν. Σύμφωνα μάλιστα και με μία έρευνα, το «εμείς εναντίον αυτών» παρέχει μια εσφαλμένη αίσθηση ασφάλειας και ελέγχου στην ιδέα ότι «καλά πράγματα συμβαίνουν σε όσους είναι καλοί και κακά πράγματα σε όσους είναι κακοί ή δεν προσέχουν».
Πώς το στίγμα επιδρά στη δημόσια υγεία
Σύμφωνα με την Julia Marcus, λοιμωξιολόγο και επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα του Harvard Medical School, το στίγμα αργά ή γρήγορα καταλήγει να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό, ειδικά όσον αφορά στην επιβράδυνση της μετάδοσης μιας ασθένειας. «Η ντροπή, από πλευράς δημόσιας υγείας, δεν λειτουργεί γενικά ως στρατηγική αλλαγής συμπεριφορών και στην πραγματικότητα μπορεί να κάνει το αντίθετο».
Μπορούμε να δούμε τα μαθήματα που πήραμε μετά από χρόνια ερευνών για την πρόληψη κατά του HIV. Αν και η COVID-19 είναι εντελώς διαφορετική ασθένεια, και οι δύο δέχονταν έντονο στίγμα – στον HIV το στίγμα αφορούσε την σεξουαλική απόλαυση και στον COVID-19 αφορά στην κοινωνική απόλαυση.
Όταν αυτές οι συμπεριφορές – οι οποίες είναι και οι δύο εξίσου σημαντικές για την υγεία μας – στιγματίζονται, το μήνυμα είναι ως εξής: «Είσαι ένας κακός άνθρωπος αν το κάνεις αυτό». Αυτό το στίγμα στη συνέχεια δημιουργεί ένα τεράστιο εμπόδιο στις παραγωγικές προσπάθειες για δημόσια υγεία.
Σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα στον HIV, η ντροπή εμποδίζει τον κόσμο να αποκαλύψει στους γιατρούς την κατάστασή τους. Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει και την προθυμία του να λάβει θεραπεία ή φροντίδα. Μειώνει την πιθανότητα κάποιος να εξεταστεί, ακόμα κι αν πιστεύει ότι έχει την ασθένεια και «κρύβεται» από στενούς φίλους και οικογένεια. Οι άνθρωποι θέλουν να προστατευτούν από την ντροπή, το στίγμα, ακόμα και τη διαπόμπευση.
Συνεπώς, καταλήγουμε, αντί να ασχολούμαστε με τη διασφάλιση της δημόσια υγείας, να θέλουμε να κρυφτούμε και να κρύψουμε στοιχεία. Όλα κινούνται στα σκοτάδια και αυτό σημαίνει μηδέν έλεγχος. Οι προσπάθειες των ειδικών να διασφαλίσουν τη δημόσια υγεία μέσω των τεστ και των ιχνηλατήσεων συνιστούν σημαντικά εργαλεία που μας βοηθούν να διαχειριστούμε τη μεταδοτικότητα του ιού, αλλά αν οι πολίτες νιώθουν περιορισμένοι από το στίγμα, δεν θα συμμετέχουν σε αυτές τις στρατηγικές και έτσι τα πράγματα δυσκολεύουν εξαιρετικά.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Αντί να ντροπιάζουμε έναν άνθρωπο για τις πράξεις του, είναι κρίσιμης σημασίας να πάρουμε μια ενσυναισθητική προσέγγιση. Έχετε υπόψη σας ότι κανείς δεν θέλει να κολλήσει ή να μεταδώσει τον ιό, και ότι πολύ συχνά αυτό συμβαίνει επειδή οι ανάγκες των ατόμων αυτών δεν εκπληρώνονται. Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να είναι μια οικονομική ανάγκη, δηλαδή το ότι αναγκάζεται να εργαστεί παρά τις άσχημες και επικίνδυνες συνθήκες. Επίσης, οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά πλάσματα και οι περιορισμοί της πανδημίας έχουν κάνει ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη για επαφή και σύνδεση.