Covid-19 Κόσμος: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι γεμάτα με δημοσιεύσεις που απαξιώνουν όσους διστάζουν να κάνουν το εμβόλιο – αλλά αυτές οι αντιδράσεις σε ένα τόσο σύνθετο ζήτημα κάνουν τελικά περισσότερο κακό παρά καλό, κυρίως γιατί προκαλούν πόλωση προς την αντίθετη κατεύθυνση. Δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία γι’ αυτό: τα εμβόλια Covid-19 σώζουν ζωές. Όπως έχουν επαναλάβει πολλοί επαγγελματίες υγείας, οι κίνδυνοι σοβαρών παρενεργειών από ένα εμβόλιο είναι μικροί σε σύγκριση με τον κίνδυνο της ίδιας της νόσου.
Ωστόσο, ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων εξακολουθεί να είναι απρόθυμος να εμβολιαστεί.
Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να γίνεται κάτι σαν πολιτιστικός πόλεμος στα κοινωνικά μέσα, με πολλούς διαδικτυακούς σχολιαστές να ισχυρίζονται ότι οι διστακτικοί του εμβολίου είναι απλά αγνοούντες ή εγωιστές.
Αλλά οι ψυχολόγοι που ειδικεύονται στη λήψη ιατρικών αποφάσεων υποστηρίζουν ότι αυτές οι επιλογές είναι συχνά το αποτέλεσμα πολλών περίπλοκων παραγόντων που πρέπει να αντιμετωπιστούν με ευαισθησία, αν θέλουμε να έχουμε ελπίδες για επίτευξη ανοσίας σε επίπεδο πληθυσμού.
Το μοντέλο 5Cs
Ευτυχώς, οι επιστήμονες άρχισαν να μελετούν τον δισταγμό για τα εμβόλια πολύ πριν εντοπιστεί ο Sars-Cov-2 στην Wuhan τον Δεκέμβριο του 2019 και έχουν διερευνήσει διάφορα μοντέλα που προσπαθούν να συλλάβουν τις διαφορές στη συμπεριφορά των ανθρώπων σε ό,τι έχει να κάνει με την υγεία.
Ένα από τα πιο πολλά υποσχόμενα είναι γνωστό ως το μοντέλο 5Cs (από τα αρχικά στα αγγλικά των παραγόντων που εξετάζει –confidence, complacency, calculation, constraints (of convenience), collective responsibility- το οποίο περιλαμβάνει λοιπόν τους ακόλουθους ψυχολογικούς παράγοντες:
- Εμπιστοσύνη (confidence): η εμπιστοσύνη του ατόμου στην αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των εμβολίων, στις υπηρεσίες υγείας που του προσφέρονται και στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής που αποφασίζουν για τη διάθεσή τους
- Εφησυχασμός (complacency): είτε το άτομο θεωρεί ή όχι την ίδια τη νόσο σοβαρό κίνδυνο για την υγεία του
- Υπολογισμός (calculation): η συμμετοχή του ατόμου σε εκτενή αναζήτηση πληροφοριών για να σταθμίσει το κόστος και τα οφέλη
- Περιορισμοί ή ευκολία στην πρόσβαση (constraints of convenience): πόσο εύκολο είναι για το εν λόγω άτομο να έχει πρόσβαση στο εμβόλιο
- Συλλογική ευθύνη (collective responsibility): η προθυμία προστασίας των άλλων από τη μόλυνση, μέσω του εμβολιασμού
Το 2018, η Cornelia Betsch στο Πανεπιστήμιο της Erfurt στη Γερμανία και οι συνεργάτες της ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να βαθμολογήσουν μια σειρά δηλώσεων που μετρούσαν κάθε έναν από τους 5C και στη συνέχεια συνέκριναν τα αποτελέσματα με την πραγματική πρόσληψη σχετικών διαδικασιών, όπως για την γρίπη ή το εμβόλιο HPV.
Διαπίστωσαν ότι τα 5Cs θα μπορούσαν να εξηγήσουν ένα μεγάλο μέρος της διαφοράς στις αποφάσεις των ανθρώπων και ξεπέρασαν με συνέπεια πολλούς άλλους πιθανούς προγνωστικούς παράγοντες – όπως ερωτηματολόγια που επικεντρώθηκαν περισσότερο σε θέματα εμπιστοσύνης χωρίς να ληφθούν υπόψη οι άλλοι παράγοντες.
Σε μια αδημοσίευτη έρευνα, η Betsch χρησιμοποίησε πρόσφατα το μοντέλο για να προβλέψει την πρόσληψη των εμβολίων Covid-19 από τους ανθρώπους και τα μέχρι τώρα αποτελέσματά της υποδηλώνουν ότι το μοντέλο 5Cs μπορεί να εξηγήσει την πλειοψηφία των διαφορών στις αποφάσεις των ανθρώπων.
Θα υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν, φυσικά, και μια πρόσφατη μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης υποδηλώνει ότι ο φόβος για τις βελόνες αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για περίπου το 10% του πληθυσμού, αλλά η προσέγγιση 5Cs φαίνεται σίγουρα να συλλαμβάνει τους πιο συνηθισμένους λόγους δισταγμού προς τα εμβόλια.
Προκαταλήψεις
Όταν εξετάζουμε αυτούς τους διαφορετικούς παράγοντες και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων, είναι επίσης χρήσιμο να εξετάσουμε τις διάφορες γνωστικές προκαταλήψεις που είναι γνωστό ότι επηρεάζουν τις αντιλήψεις μας.
Εξετάστε τα δύο πρώτα C – την εμπιστοσύνη στο εμβόλιο και τον εφησυχασμό για τους κινδύνους της ίδιας της ασθένειας.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που διστάζουν να κάνουν το εμβόλιο δεν έχουν απαραίτητα αντιεπιστημονικές απόψεις, όπως η μικρή μειοψηφία διαδηλωτών κατά των εμβολίων.
Η Jessica Saleska στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες επισημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουν δύο φαινομενικά αντιφατικές τάσεις – μια «προκατάληψη αρνητικότητας» και μια «προκατάληψη αισιοδοξίας».
Η αρνητική προκατάληψη αφορά τον τρόπο με τον οποίο αξιολογoύμε γεγονότα πέρα από τον έλεγχό μας. «Όταν μας παρουσιάζονται αρνητικές πληροφορίες, αυτό τείνει να μας μένει στο μυαλό», λέει η Saleska.
Η προκατάληψη αισιοδοξίας, σε αντίθεση, αφορά τις πεποιθήσεις μας για τον εαυτό μας, όπως για παράδειγμα να πιστεύουμε ότι είμαστε πιο κατάλληλοι και πιο υγιείς από τον μέσο άνθρωπο. Αυτές οι προκαταλήψεις μπορεί να λειτουργούν ανεξάρτητα, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί κάποιος να εστιάσει στις επικίνδυνες παρενέργειες των εμβολίων, ενώ ταυτόχρονα να πιστεύει ότι είναι λιγότερο πιθανό να νοσήσει, οπότε δημιουργείται ένας συνδυασμός που θα μειώσει την εμπιστοσύνη και θα αυξήσει τον εφησυχασμό.
Στη συνέχεια, υπάρχει η περίφημη προκατάληψη επιβεβαίωσης, η οποία μπορεί επίσης να επηρεάσει τις αντιλήψεις των ανθρώπων για τους κινδύνους του ιού, μέσω της μεγάλης διαθεσιμότητας παραπληροφόρησης από αμφίβολες πηγές που υπερβάλλουν τους κινδύνους των εμβολίων.
Αυτή η υπερέκθεση σε παραπλανητικούς πόρους σημαίνει ότι τα άτομα που έχουν υψηλή βαθμολογία στο μέτρο «υπολογισμού» της κλίμακας 5C – τα άτομα που αναζητούν ενεργά δεδομένα – είναι συχνά πιο διστακτικά στο εμβόλιο από ό,τι τα άτομα με χαμηλότερη βαθμολογία.
Εάν πιστεύετε ότι ο εμβολιασμός μπορεί να είναι επικίνδυνος και πληκτρολογήσετε: «είναι επικίνδυνος αυτός ο εμβολιασμός;», τότε το μόνο που θα βρείτε είναι οι πληροφορίες που επιβεβαιώνουν την προηγούμενη άποψή σας, λέει η Betsch.
Θυμηθείτε ότι αυτές οι ψυχολογικές τάσεις είναι εξαιρετικά συχνές. Ακόμα κι αν έχετε αποδεχτεί το εμβόλιο, πιθανότατα να έχουν επηρεάσει τη δική σας λήψη αποφάσεων σε πολλούς άλλους τομείς της ζωής σας.
Δεν υπάρχει εύκολη λύση, αλλά οι υγειονομικές αρχές μπορούν να συνεχίσουν να παρέχουν εύπεπτες και ακριβείς πληροφορίες για τις κύριες ανησυχίες. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Καινοτομίας Υγείας (IGHI) του Imperial College London, τα κύρια εμπόδια εξακολουθούν να είναι οι ανησυχίες των πολιτών σχετικά με τις παρενέργειες και τους φόβους ότι τα εμβόλια δεν έχουν δοκιμαστεί επαρκώς. Χρειάζεται ίσως καλύτερη ενημέρωση σχετικά με την ιστορία της ανάπτυξης των εμβολίων.
Για παράδειγμα, η χρήση του mRNA σε εμβόλια έχει μελετηθεί εδώ και δεκαετίες, με μακροχρόνιες δοκιμές να δοκιμάζουν την ασφάλειά του. Αυτό σημαίνει ότι η τεχνική μπορούσε να προσαρμοστεί γρήγορα για την πανδημία όπως λένε οι επιστήμονες.