Η ψυχική υγεία ορίζεται ως ψυχολογική, συναισθηματική και κοινωνική ευημερία. Πολλοί άνθρωποι υποθέτουν ότι η απουσία άγχους και κατάθλιψης ισοδυναμεί με ισχυρή ψυχική υγεία. Αυτό μπορεί να μην είναι απαραίτητα αλήθεια. Το άγχος μπορεί να είναι μια παρενέργεια της συναισθηματικής υγείας σε αρκετούς τομείς.
Η συναισθηματική υγεία είναι παρόμοια με τη συναισθηματική νοημοσύνη και συχνά ορίζεται ως η ικανότητα ενός ατόμου να εκφράζει κατάλληλα τα συναισθήματα του και να αντιμετωπίζει διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις. Η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης αναπτύχθηκε στην πραγματικότητα ως ένας μηχανισμός για την αξιολόγηση και το φωτισμό της σημασίας της συναισθηματικής υγείας.
Η ικανότητα αναγνώρισης των συναισθημάτων μεταφράζεται σε αυτογνωσία και συναισθηματική ρύθμιση, δύο σημαντικά συστατικά της συναισθηματικής νοημοσύνης. Ένα άτομο που έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματα του, ειδικά τα άβολα, έχει διορατικότητα. Όταν ένα άτομο καταλαβαίνει τι αισθάνεται, τα συναισθήματα συχνά γίνονται ευκολότερα στη διαχείριση. Επιπλέον, ένα άτομο που είναι σε θέση να αναγνωρίσει, να ταυτοποιήσει και να εκφράσει λεκτικά συναισθήματα συνήθως δεν τον παρασύρουν επειδή είναι συνειδητά.
Για παράδειγμα, ένα κάπως επιθετικό παιδί στο σχολείο μπορεί να μη συνειδητοποιεί ότι είναι θυμωμένο μέχρι να χτυπήσει ένα φίλο. Ο θυμός του κλιμακώνεται από το ένα στο εξήντα σε ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου. Ωστόσο, τα παιδιά που αναγνωρίζουν ότι είναι θυμωμένα και λένε τη λέξη θυμός, συνήθως δεν χτυπούν ένα φίλο, επειδή εκφράζουν το συναίσθημα με λόγια. “Είμαι τόσο θυμωμένος μαζί σου!”
Εδώ ο θυμός αναγνωρίζεται και διατυπώνεται. Εκφράζεται. Εναλλακτικά, το παιδί που εκφράζει σωματικά τον θυμό του χτυπώντας κάποιον μπορεί να μη γνωρίζει τι βιώνει μέχρι να το κάνει. Αυτό το παιδί είναι λιγότερο ικανό να αναγνωρίσει την κατάσταση της αίσθησης, οπότε το εκφράζει με ακατέργαστο τρόπο.