Στο ανθρώπινο μυαλό δεν αρέσει να κάνει λάθη — και βρίσκει χρόνο για να αποφύγει να τα επαναλάβει. Μια νέα μελέτη από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Αϊόβα δείχνει πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος, σε μόλις ένα δευτερόλεπτο, μπορεί να διακρίνει μεταξύ ενός αποτελέσματος που προκαλείται από ανθρώπινο λάθος και εκείνου στο οποίο το άτομο δεν ευθύνεται άμεσα. Επιπλέον, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σε περιπτώσεις ανθρώπινου λάθους, ο εγκέφαλος χρειάζεται επιπλέον χρόνο για να καταγράψει το σφάλμα και να ενημερώσει το υπόλοιπο σώμα σχετικά για να αποφύγει την επανάληψη του λάθους.
«Η νέα πτυχή αυτής της μελέτης είναι ότι ο εγκέφαλος μπορεί πολύ γρήγορα να διακρίνει εάν ένα ανεπιθύμητο αποτέλεσμα οφείλεται σε ένα (ανθρώπινο) λάθος ή σε κάτι άλλο», λέει ο Jan Wessel, καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογικών και Επιστημών του Εγκεφάλου στην Αϊόβα και ο αντίστοιχος συγγραφέας της μελέτης. «Εάν ο εγκέφαλος συνειδητοποιήσει ότι ένα λάθος ήταν η αιτία, θα ξεκινήσει στη συνέχεια πρόσθετες διαδικασίες για να αποφύγει περαιτέρω λάθη, κάτι που δεν θα το κάνει αν το αποτέλεσμα δεν οφειλόταν στη δική του δράση».
Οι ερευνητές της Αϊόβα έμαθαν για την ικανότητα του εγκεφάλου να διαχωρίζει το ανθρώπινο λάθος από ένα λάθος που δεν προκαλείται από τον ίδιο, ζητώντας από 76 νεαρούς ενήλικες να κοιτάξουν ένα σύμπλεγμα βελών και να επιλέξουν τη σωστή κατεύθυνση που έδειχνε ένα συγκεκριμένο βέλος. Σχεδόν κάθε φορά που τα υποκείμενα απαντούσαν —σχεδόν πάντα σωστά, δεδομένης της απλότητας της εργασίας— εμφανιζόταν στην οθόνη ένα τρίγωνο.
Αλλά κάθε τόσο, ένα άλλο σύμβολο (άγκυρα, βάτραχος, ελικόπτερο κ.λπ.) εμφανιζόταν στην οθόνη, με σκοπό να μιμηθεί μια «έκπληξη» ή απροσδόκητο αποτέλεσμα και, κυρίως, να εμφανιστεί ακόμα και όταν το θέμα ανταποκρινόταν σωστά και περίμενε το τρίγωνο σύμβολο. Οι ερευνητές μέτρησαν σε τρία διαφορετικά χρονικά διαστήματα (350, 1.700 και 3.000 χιλιοστά του δευτερολέπτου) πώς ο εγκέφαλος ανταποκρίθηκε σε καταστάσεις με το τυπικό αποτέλεσμα (το τρίγωνο) και το αποτέλεσμα έκπληξη (ένα διαφορετικό σύμβολο).
Αυτό που βρήκαν είναι ότι ο εγκέφαλος μπορεί να διακρίνει μεταξύ των δύο αποτελεσμάτων μετά από περίπου ένα δευτερόλεπτο (1.000 χιλιοστά του δευτερολέπτου). Εάν το ανθρώπινο λάθος είναι ο λόγος για το αποτέλεσμα, ο εγκέφαλος παραμένει ενεργός για επιπλέον δύο έως τρία δευτερόλεπτα, διαπίστωσαν οι ερευνητές. Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος συνειδητοποιεί ότι έγινε ένα λάθος και ουσιαστικά θέλει να μάθει από αυτό.
«Όταν είναι κάτι που έχει να κάνει με τη δική μου δράση και μπορώ να κάνω κάτι γι’ αυτό, τότε ο εγκέφαλος χρειάζεται λίγα δευτερόλεπτα για να επαναδιαμορφώσει ολόκληρη τη γνωστική συσκευή, το οπτικό σύστημα, το κινητικό σύστημα», λέει ο Wessel, ο οποίος έχει κοινό ραντεβού στο Νευρολογικό Τμήμα. «Είναι σαν ο εγκέφαλος να χρειάζεται μια στιγμή για να γεμίσει το υπόλοιπο σώμα, τις αισθήσεις, τον έλεγχο του κινητήρα, για να πει στα άλλα μέρη που λειτουργούν: «Ας μην το ξανακάνουμε αυτό».
Οι ερευνητές μέτρησαν επίσης τα εγκεφαλικά κύματα μέσω ηλεκτροεγκεφαλογραφημάτων του τριχωτού της κεφαλής (EEG) και παρατήρησαν συνεχιζόμενη νευρική δραστηριότητα που ήταν μοναδική σε περιπτώσεις που συνέβη ανθρώπινο λάθος. «Πράγματι, διαπιστώσαμε ότι ενώ τόσο τα λάθη όσο και τα απροσδόκητα αποτελέσματα των σωστών ενεργειών οδήγησαν σε συγκρίσιμη νευρική δραστηριότητα νωρίς, μόνο τα σφάλματα έδειξαν αξιόπιστη, παρατεταμένη εγκεφαλική δραστηριότητα περισσότερο από ένα δευτερόλεπτο μετά την απάντηση», λέει ο Wessel.
Προηγούμενη έρευνα είχε δείξει ότι ο εγκέφαλος μπορεί να αναγνωρίσει περιπτώσεις που έχει συμβεί ανθρώπινο λάθος. Αλλά υπήρξε συζήτηση για το αν η αντίδραση του εγκεφάλου σε ένα αποτέλεσμα ήταν η ίδια ανεξάρτητα από το αν η αιτία ήταν ανθρώπινο λάθος ή όχι. «Μερικοί έχουν υποστηρίξει ότι δεν έχουμε στην πραγματικότητα ένα γνήσιο σύστημα ανίχνευσης σφαλμάτων στον εγκέφαλο», σημειώνει ο Wessel. Αλλά η έρευνα του Wessel καταδεικνύει ότι ο εγκέφαλος κάνει μια διάκριση σφάλματος/κανένα σφάλμα και επικοινωνεί πληροφορίες που σχετίζονται με οποιοδήποτε αποτέλεσμα με το υπόλοιπο σώμα.
«Συνολικά, αυτό δείχνει ότι διαθέτουμε αυθεντικά, ειδικά για σφάλματα συστήματα στον ανθρώπινο εγκέφαλο που ανιχνεύουν τα σφάλματα δράσης μας που προκαλούν προσαρμοστικές αποκρίσεις, όπως η στρατηγική επιβράδυνση των συνεχιζόμενων ενεργειών», λέει ο Wessel. Η μελέτη, “Η επεξεργασία σφαλμάτων έγκαιρης δράσης οφείλεται σε γενικό αιφνιδιασμό του τομέα, ενώ η μεταγενέστερη επεξεργασία είναι συγκεκριμένη για σφάλματα”, δημοσιεύτηκε στο The Journal of Neuroscience.