Παράλυση ύπνου ονομάζεται η κατάσταση κατά την οποία ξυπνάμε από τον ύπνο κι ενώ νιώθουμε να ακούμε και να καταλαβαίνουμε τα πάντα γύρω μας, δεν μπορούμε να κουνήσουμε το σώμα μας.
Η παράλυση ύπνου (λέγεται επίσης υπνική παράλυση ή υπνοπαράληση) συμβαίνει όταν ο εγκέφαλος και το σώμα δεν συγχρονίζονται στη διάρκεια του ύπνου. Όταν το επίπεδο του ύπνου φτάσει στη λεγόμενη φάση REM (ένα στάδιο του ύπνου όπου υπάρχει βαθύς ύπνος και βλέπουμε όνειρα) οι μυς του σώματος χαλαρώνουν σε σημείο παράλυσης. Αυτό έχει ως συνέπεια ένα άτομο να καταλαβαίνει τι του συμβαίνει αλλά να μην μπορεί να κινηθεί.
Όπως είναι ευνόητο, ο άνθρωπος που έχει υποστεί υπνική παράλυση τρομάζει, αισθάνεται ότι δεν μπορεί ούτε καν να αναπνεύσει και φοβάται ότι πεθαίνει. Κάποιες φορές η κατάσταση αυτή «γεννά» και παραισθήσεις. Τυχόν παραισθήσεις κατά τη διάρκεια της παράλυσης, κάνουν αυτή την κατάσταση να αναγνωρίζεται όλο και πιο συχνά ως όνειρο, αφού κάποιος μπορεί να βλέπει ιδιόρρυθμα ή «ονειρικά» αντικείμενα. Ορισμένα από τα άτομα που βιώνουν αυτή την κατάσταση υποφέρουν επίσης και από ναρκοληψία.
Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων υπάρχει η δυνατότητα κίνησης των ματιών, αλλά και πολύ αργής κίνησης των άκρων και του στόματος. Το πιο κοινό σύμπτωμα είναι μια έντονη (αλλά λανθασμένη) αίσθηση ασφυξίας που εμφανίζεται αποκλειστικά στο ξύπνημα. Ο ρυθμός της αναπνοής είναι χαμηλός λόγω του ύπνου αλλά το άγχος που προκαλεί η διαταραχή κάνει κάποιον να θέλει να αναπνεύσει γρηγορότερα, κάτι που εμποδίζει η παράλυση και προκαλεί ένα σχετικά σύντομο συναίσθημα ασφυξίας ή πνιγμού.
Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν: Περίεργους ήχους ή φωνές, μέσα ή έξω από το δωμάτιο, Έντονη αίσθηση κάποιας παρουσίας δίπλα σας ή κάπου στο δωμάτιο και Έντονο μυικό τρέμουλο ή/και έντονο βουητό (χτύπημα) στα αυτιά.
Οι ειδικοί δεν γνωρίζουν γιατί συμβαίνουν όλα αυτά αλλά πιθανολογούν ότι η διαδικασία λαμβάνει χώρα ώστε να μην γίνεται εκδραμάτιση των ονείρων. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο μπορεί να κάνει σε αυτή τη φάση κάποια αυτοκαταστροφική πράξη χωρίς να το καταλάβει. Όταν κοιμόμαστε, κυρίως κατά τη διάρκεια του REM ύπνου, ο εγκέφαλος σταματά εντελώς την απελευθέρωση των μονοαμίνων (νορεπινεφρίνη, σεροτονίνη και ισταμίνη), των νευροδιαβιβαστών δηλαδή που είναι υπεύθυνοι για τις κινήσεις των μυών μας, έτσι ώστε να παραμένουμε σχετικά ακίνητοι. Πρόκειται για μια «δικλείδα ασφαλείας», ώστε να μην αντιδρούμε σωματικά κατά τη διάρκεια του ύπνου. Σε περίπτωση π.χ. που ονειρευόμαστε ότι τρέχουμε, ο εγκέφαλός μας αποκλείει την κίνηση στα κάτω άκρα, επομένως αυτά δεν εκτελούν κίνηση αντίστοιχη του τρεξίματος.
Ο κίνδυνος για υπνική παράλυση αυξάνεται εξαιτίας των εξής παραγόντων: Στέρηση ύπνου, Ακανόνιστες ώρες ύπνου, Ηλικία (πιο συχνή εφήβους και νεαρούς ενήλικες), Ψυχικές παθήσεις, όπως στρες ή διπολική διαταραχή και Κατάχρηση ουσιών. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν χρειάζονται καμία θεραπεία για την παράλυση ύπνου, αλλά αλλαγές κυρίως στον τρόπο ζωής. Φροντίστε να κοιμάστε αρκετά 6-8 ώρες κάθε βράδυ και μην έχετε ακανόνιστες ώρες που πέφτετε για ύπνο. Δοκιμάστε νέες θέσεις ύπνου, ιδίως αν κοιμάστε ανάσκελα. Αντιμετωπίστε το στρες και τυχόν άλλα προβλήματα της ψυχικής υγείας καθώς και τη ναρκοληψία.