Ανεπαρκή είναι τα μέτρα πρόληψης του HIV/AIDS και των Ηπατιτίδων μεταξύ των χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών (ΧΕΝ) στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία από προγράμματα εμπλεκόμενων φορέων που πρόκειται να παρουσιαστούν στην 6η Πανελλήνια Συνάντηση «AIDS & Ηπατίτιδες» (27-29 Σεπτεμβρίου) στην Αθήνα.
Σύμφωνα με στοιχεία από το πρόγραμμα «Αριστοτέλης» για το διάστημα 2012-2018 στην Αθήνα καταγράφεται αύξηση της μέσης ηλικίας των ΧΕΝ, η παρουσία των μεταναστών είναι σταθερή (13,9%), η αστεγία έχει αυξηθεί από 23% σε 29%, η μη ύπαρξη κοινωνικής ασφάλισης έχει αυξηθεί από 64% σε 76%, ενώ ο δείκτης ανεργίας έχει αυξηθεί από το 84% στο 93%.
Το ποσοστό ενδοφλέβιας χρήσης τον τελευταίο μήνα έχει μείνει σταθερό, περίπου στο 80%, ενώ η καθημερινή ενδοφλέβια χρήση τους τελευταίους 12 μήνες έχει μειωθεί από 54% σε 33%. Η χρήση προφυλακτικού αυξήθηκε από το 35% σε 39%. Παρατηρήθηκε μια αύξηση συμμετοχής σε προγράμματα υποκατάστασης οπιοειδών από 10,6% σε 22% το 2012-2013 και έκτοτε παρέμεινε σταθερό. Ο επιπολασμός ΗIV παρέμεινε σταθερός σε 16-17%. Ο έλεγχος για αντισώματα HIV τους τελευταίους 12 μήνες ανήλθε από 64% σε 94% μεταξύ 2012 και 2013 ενώ το 2018 είναι 77%. Η επάρκεια συριγγών-βελόνων βελτιώθηκε από 18% σε 27% το 2012-2013 και παραμένει σταθερή από τότε.
«Τα παραπάνω αποτελέσματα υποστηρίζουν ότι οι υπηρεσίες πρόληψης στους ΧΕΝ στην Αθήνα είναι ανεπαρκείς, παρά τις βελτιώσεις που παρατηρήθηκαν κατά τη διετία 2012-2013, ενώ οι κοινωνικοοικονομικοί δείκτες όπως η κοινωνική ασφάλιση, η ύπαρξη στέγης και το ποσοστό ανεργίας επιδεινώνονται συνεχώς», σχολιάζει ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής της 6ης Πανελλήνιας Συνάντησης «AIDS & Ηπατίτιδες», καθηγητής Άγγελος Χατζάκης.
Από τα δεδομένα του Προγράμματος «Αριστοτέλης» του Πανεπιστήμιου Αθηνών και του Συλλόγου Ασθενών Ήπατος «Προμηθέας», το 2018 φαίνεται ότι ο επιπολασμός της Ηπατίτιδας C στους ΧΕΝ είναι 79% και του HIV 17%. Η θεραπεία τους παρουσιάζει δυσκολίες αφού το 72% είναι ανασφάλιστοι και το 26% αναφέρει απουσία ταυτότητας ή άλλου νομιμοποιητικού εγγράφου. Ο επιπολασμός γονοτύπων ηπατίτιδας C είναι 33% ο 1, 55% ο 3 και 12% ο 4. Από αυτούς που γνωρίζουν ότι είναι HIV (+) μόνο το 40% λαμβάνει αντιρετροϊκή θεραπεία.
Από τα δεδομένα του Σταθμού Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων του ΟΚΑΝΑ στη χρονική περίοδο 2010-2017, παρατηρήθηκε μείωση στο ποσοστό που ανέφερε καθημερινή χρήση ουσιών και χρήση ηρωίνης ως κύρια ουσία, ενώ αυξήθηκε το ποσοστό των χρηστών που αναφέρει ψυχιατρικά προβλήματα από 20% σε 46%.
Το Πρόγραμμα TRIP, που διεξήχθη στην Αθήνα το 2013-2015 με σκοπό να ανιχνεύσει πρόσφατες HIV λοιμώξεις ως μέσον έγκαιρης διάγνωσης και πρόληψης της HIV λοίμωξης, διαπιστώθηκε ότι οι άνεργοι συμμετέχοντες είχαν υψηλότερες βαθμολογίες στην κλίμακα κατάθλιψης οι οποίες συσχετίζονταν με την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Στη διάρκεια της εντατικής παρέμβασης του TRIP βελτιώθηκε το ποσοστό αυτών που δεν έκαναν ενέσιμη χρήση από 7,5% σε 28% και η αναφερόμενη κοινή χρήση βελονών – συρίγγων μειώθηκε από 35% σε 24%. Οι άνεργοι συμμετέχοντες είχαν τριπλάσια πιθανότητα να αναφέρουν ότι κάνουν ενέσιμη χρήση.
Από τα Προγράμματα που διεξάγονται σε ΧΕΝ κρατούμενους σε φυλακές φαίνεται ότι το 28% συνεχίζει την ενδοφλέβια χρήση εντός της φυλακής, ενώ το 72% διέκοψε την ενδοφλέβια χρήση κατά τον εγκλεισμό του. Στους κρατούμενους ΧΕΝ, το 84% ήταν θετικοί για ηπατίτιδα C, ενώ όσοι είχαν συλλοίμωξη ηπατίτιδας C και Β είχαν ιδιαίτερα αυξημένες τιμές ελαστογραφίας ήπατος και ηπατική ίνωση.
Τα αποτελέσματα στα προγράμματα θεραπείας της χρόνιας ηπατίτιδας C με τα σύγχρονα αντιικά φάρμακα (DAAs) είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά και πλησιάζουν το 100%, όπως φαίνεται από δεδομένα του ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκης και της Δ’ Παθολογικής Κλινικής του ΑΠΘ του «Ιπποκράτειου» Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης. Αντίστοιχα, εντυπωσιακά αποτελέσματα παρουσιάζονται και στους ασθενείς με συλλοίμωξη HCV/HIV από δεδομένα της Α’ Παθολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο «Λαϊκό» Νοσοκομείο και της Δ’ Παθολογικής Κλινικής στο «Αττικό» Νοσοκομείο.
Σεξ χωρίς προφυλάξεις κάνουν οι ομοφυλόφιλοι άνδρες
Στο Πρόγραμμα «Σοφοκλής» της Α’ Παθολογική Κλινική και Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής του Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με τη «Θετική Φωνή», διεξάγεται μελέτη σε ομοφυλόφιλους άντρες με συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και επιλέγονται υποψήφιοι που συμμετέχουν στην πιλοτική μελέτη PrEP (αντιρετροϊκή θεραπεία ως προφύλαξη). Όσοι επιλέχθηκαν για PrEP ανέφεραν συχνότερα απροφύλαχτο σεξ (66% έναντι 25%), συχνότερη συμμετοχή σε ομαδικό σεξ (91% έναντι 41%), μεγαλύτερο σεξουαλικό δίκτυο (30 άτομα έναντι 3) και συχνότερη αναφορά chemsex, δηλαδή χρήση ουσιών για τη διευκόλυνση της ερωτικής πράξης (81% έναντι 39%). Η χρήση chemsex ήταν συχνή (184 από 308). Οι χρήστες chemsex ήταν μεγαλύτερης ηλικίας και είχαν υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης.
Μεγάλη πρόοδος στον εργαστηριακό έλεγχο HIV και HCV
Στο Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής του Πανεπιστημίου Αθηνών έχουν αναπτυχθεί τεχνικές που με τη μελέτη της γενετικής αλληλουχίας των ιών HIV, HCV, HBV μπορούν να εξαχθούν σημαντικά συμπεράσματα για την επιδημιολογία, την πρόληψη και τη θεραπεία των ιών αυτών. Έτσι έγινε δυνατή η εκτίμηση της πραγματικής ομάδας κινδύνου μεταξύ των HIV (+) ατόμων με ακαθόριστη κατηγορία μετάδοσης. Το 75% εκτιμήθηκε ως ομοφυλόφιλοι άντρες, το 22% ετεροφυλόφιλοι άντρες και γυναίκες και το 3% ως ΧΕΝ.
Επίσης, για πρώτη φορά στη διεθνή βιβλιογραφία τεκμηριώθηκε ο μηχανισμός δράσης της αντιρετροϊκής θεραπείας ως πρόληψη της λοίμωξης ΗΙV. Ο αριθμός νέων μεταδόσεων παρουσίασε σημαντική διαχρονική μείωση στην Αθήνα το διάστημα 2008 ως 2014. Με μεθόδους μοριακής επιδημιολογίας μετρήθηκε το παράθυρο μεταδοτικότητας (χρονική διάρκεια μεταδοτικότητας) που βρέθηκε ότι μειώνεται δραστικά μεταξύ 2008 και 2014. Τα αποτελέσματα αυτά συνηγορούν σε αύξηση των προσπαθειών έγκαιρης διάγνωσης (screening) και άμεσης έναρξης θεραπείας. Τέλος, η μελέτη μοριακής επιδημιολογίας του ιού της ηπατίτιδας Β επιτρέπει τη χρονολόγηση των ανθρώπινων μεταναστεύσεων από τους προϊστορικούς χρόνους ως το πρόσφατο παρελθόν.