Τα όνειρα είναι μηνύματα από τα βάθη. Οι συζητήσεις για τα όνειρα αφθονούν σε όλη την κοινωνία, από ταινίες μέχρι τηλεόραση και βιβλία. Όμως, παρά το γεγονός ότι είναι μια συνεχής πηγή γοητείας, ο ρόλος των ονείρων στη ζωή μας εξακολουθεί να παραμένει άπιαστος. Όπως σημειώθηκε πρόσφατα στην τηλεοπτική εκπομπή Grey’s Anatomy, «Ειλικρινά, κανείς δεν ξέρει γιατί ονειρευόμαστε ή γιατί έχουμε εφιάλτες». Αν και είναι αλήθεια, οι νευροεπιστήμονες βρίσκουν καινοτόμους νέους τρόπους για να μελετήσουν τα όνειρα και πώς αυτά επηρεάζουν τη γνωστικότητά μας.
“Η κατανόηση του πώς δημιουργούνται τα όνειρα και ποια μπορεί να είναι η λειτουργία τους – εάν υπάρχει – είναι ένα από τα μεγαλύτερα ανοιχτά ερωτήματα της επιστήμης αυτή τη στιγμή”, λέει ο Remington Mallett του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ, ο οποίος προεδρεύει μιας συνεδρίας σήμερα στην ετήσια συνάντηση της Cognitive Neuroscience Society. “Επειδή δεν γνωρίζουμε πολλά για τα όνειρα, είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε τον πλήρη αντίκτυπό τους στην ξύπνια ζωή μας. Όμως τα τρέχοντα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι πράγματι τα όνειρα επηρεάζουν τις εμπειρίες μας στο ξύπνιο.”
Όπως παρουσιάστηκε στο CNS 2024, οι ερευνητές βρίσκουν όχι μόνο νέες προσεγγίσεις για την εξερεύνηση των ονείρων και την αρχιτεκτονική του ύπνου, αλλά και τρόπους για να σχεδιάσουν τα όνειρα για να βοηθήσουν άτομα που πάσχουν από διαταραχές ύπνου. Στη διαδικασία, οι επιστήμονες βλέπουν πώς οι αντιλήψεις των ονείρων και η ποιότητα του ύπνου συχνά διαφέρουν πολύ από τα αντικειμενικά μέτρα που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά για την αξιολόγησή τους.
Αντιλήψεις έναντι πραγματικότητας
Η Claudia Picard-Deland υποστηρίζει ότι τα όνειρα είναι ένα παράθυρο για την κατανόηση της ποιότητας του ύπνου. Αυτή και οι συνάδελφοί της στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ μελετούν σχεδιασμούς που ξυπνούν όσους κοιμούνται πολλές φορές τη νύχτα για να καθορίσουν πώς αντιλαμβάνονται τον ύπνο τους οι συμμετέχοντες.
“Τα όνειρα δεν μελετώνται πολύ στο πλαίσιο της ποιότητας του ύπνου. Η εστίαση είναι πιο συχνά σε αντικειμενικά μέτρα όπως η εγκεφαλική δραστηριότητα ή το στάδιο του ύπνου, αλλά νομίζω ότι πρέπει να δούμε πιο προσεκτικά τη δραστηριότητα των ονείρων και τον αντίκτυπό της στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον ύπνο.” Για τα άτομα που υποφέρουν από αϋπνία και σχετικές διαταραχές, η αντίληψη του ύπνου είναι πραγματικότητα και τα όνειρά τους θα μπορούσαν να προσφέρουν πιθανούς τρόπους για να διαμορφώσουν αυτές τις αντιλήψεις.
Στην τελευταία, αδημοσίευτη μελέτη τους, η Picard-Deland και οι συνεργάτες της ξύπνησαν 20 «καλούς ύπνους» περίπου 12 φορές τη νύχτα, αντιπροσωπεύοντας και τα τέσσερα κλασικά στάδια ύπνου σε τρεις διαφορετικές ώρες τη νύχτα. Σε κάθε ξύπνημα, οι ερευνητές ρωτούσαν αν ήταν ξύπνιοι ή κοιμόντουσαν, πόσο βαθιά κοιμόντουσαν, τι ήταν το τελευταίο στο μυαλό τους και πόσο βυθισμένοι ένιωθαν στα όνειρά τους.
Διαπίστωσαν ότι η εσφαλμένη αντίληψη του ύπνου – το να αισθάνονται ξύπνιοι ακόμα και όταν τα ηλεκτρόδια μέτρησαν ότι κοιμούνται – ήταν κοινή μεταξύ των συμμετεχόντων, ειδικά στα πρώιμα στάδια του ύπνου χωρίς όνειρα. Ομοίως, διαπίστωσαν ότι όταν οι συμμετέχοντες ήταν σε θέση να ανακαλέσουν τα όνειρά τους, αντιλήφθηκαν τον ύπνο τους ως βαθύτερο. «Και όταν είναι πιο βυθισμένοι στα όνειρά τους, αισθάνονται πιο σωματικά παρόντες ή έχουν πιο ζωντανά όνειρα, ξυπνούν νιώθοντας ότι ο ύπνος τους ήταν πιο βαθύς σε σύγκριση με όταν δεν έχουν καθόλου ή ελαφριά ονειρική δραστηριότητα», λέει η Picard-Deland.
Οι ερευνητές έμειναν έκπληκτοι όταν είδαν πόσο συχνά οι συμμετέχοντες νόμιζαν ότι ήταν ξύπνιοι όταν πραγματικά κοιμόντουσαν («παράδοξη αϋπνία») και στη βαθύτερη φάση του ύπνου με αργό κύμα. Αυτή η εργασία βασίζεται σε παρόμοια προηγούμενα ευρήματα και έχει σημαντικές επιπτώσεις για το πώς οι επιστήμονες κατανοούν την αρχιτεκτονική του ύπνου, καθώς και για τους ανθρώπους που αναφέρουν αϋπνία. Ως κάποιαπου έχει βιώσει αϋπνία όλη της τη ζωή, η Picard-Deland πιστεύει ότι είναι ζωτικής σημασίας για τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν ότι μπορεί να κοιμούνται περισσότερο από όσο νομίζουν. «Με βοήθησε να το δω με τα ίδια μου τα μάτια, να συμβαίνει μπροστά μου, ότι οι συμμετέχοντες κοιμόντουσαν αλλά αισθάνονταν ακόμα ξύπνιοι».
Τα διαυγή όνειρα ως εργαλείο
Τα διαυγή όνειρα αποτελούν σημαντικό μέρος της δουλειάς του Saba Al-Youssef του οποίου η ομάδα στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης αξιοποιεί την ικανότητα των διαυγών ονειροπόλων να χρησιμοποιούν τους μύες του προσώπου κατά τη διάρκεια του ύπνου ως ένα νέο εργαλείο για τη συλλογή δεδομένων. «Τα όνειρα είναι ένας κρυφός κόσμος στον οποίο δεν έχουμε άμεση πρόσβαση», λέει. “Βασιζόμαστε κυρίως σε αναφορές ονείρων ανεξάρτητα από τη μέθοδο μελέτης που χρησιμοποιούμε. Η ικανότητα των διαυγών ονειροπόλων να επικοινωνούν μαζί μας σε πραγματικό χρόνο μας δίνει πρόσβαση στα όνειρα, γνωρίζοντας τουλάχιστον πότε συμβαίνει ένα συγκεκριμένο γεγονός.”
Όταν οι άνθρωποι είναι ξύπνιοι και κλείνουν τα μάτια τους, το οπτικό περιεχόμενο εξαφανίζεται και εμφανίζονται συγκεκριμένα ηλεκτρικά σήματα. Οι ερευνητές λοιπόν αναρωτήθηκαν τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν κάποιος κλείνει τα μάτια του σε ένα όνειρο. Ελπίζουν να κατανοήσουν καλύτερα τους νευρικούς συσχετισμούς της οπτικής αντίληψης κατά τη διάρκεια των ονείρων.