Οι επιστήμονες έχουν επισημάνει τη σημασία της μελέτης του φύλου ως βιολογικής μεταβλητής. Ωστόσο, δεν είναι καλά κατανοητό πώς οι ειδικοί για τους γυναικείους παράγοντες, όπως η εγκυμοσύνη και η εμμηνόπαυση, επηρεάζουν τον εγκέφαλο. Πρόσφατα, οι επιστήμονες εξέτασαν τη βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη επίδραση της εγκυμοσύνης στη νευροφλεγμονή, τη γνωστική λειτουργία και τη νευροπλαστικότητα. Αυτή η ανασκόπηση είναι διαθέσιμη στο περιοδικό Trends in Neurosciences.
Οι βραχυπρόθεσμες επιδράσεις της εγκυμοσύνης
Τα θηλυκά υφίστανται τεράστιες φυσιολογικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης για να υποστηρίξουν την ανάπτυξη του εμβρύου. Η αύξηση της κατανάλωσης οξυγόνου, του όγκου του πλάσματος, του μεταβολικού ρυθμού και της καρδιακής παροχής έχει συσχετιστεί με την εγκυμοσύνη. Επιπλέον, αλλοιώσεις στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος, ευαισθησία στην ινσουλίνη και δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο έχουν επίσης παρατηρηθεί σε γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους.
Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η παραγωγή οιστρογόνων αυξάνεται κατά 300 φορές και στη συνέχεια μειώνεται ξαφνικά μετά την αποβολή του πλακούντα. Ορμόνες ειδικές για τον πλακούντα, όπως η οιστριόλη, το λακτογόνο του πλακούντα και η χαλασίνη, απουσιάζουν εκτός εγκυμοσύνης. Η έρευνα σχετικά με τις επιδράσεις αυτών των ορμονών είναι απαραίτητη επειδή η εγκυμοσύνη θα μπορούσε να αλλάξει την πορεία πολλών νευρολογικών διαταραχών, π.χ. της σκλήρυνσης κατά πλάκας (ΣΚΠ) και της επιλόχειας και επιλόχειας κατάθλιψης
Η εγκυμοσύνη σχετίζεται με μια προσωρινή και μη ομοιόμορφη μείωση του συνολικού όγκου του εγκεφάλου, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε προεκλαμψία, μια κοινή επιπλοκή της εγκυμοσύνης. Έχει παρατηρηθεί ότι η αμυγδαλή, ο προμετωπιαίος φλοιός, το πάχος του φλοιού του προμετωπιαίου φλοιού και ο υποθάλαμος αυξάνονται από αμέσως μετά τη γέννηση σε 12-16 εβδομάδες μετά τον τοκετό. Αντίθετα, περιοχές όπως ο εγκεφαλικός φλοιός, ο ιππόκαμπος και το κοιλιακό ραβδωτό σώμα συρρικνώνονται δύο μήνες μετά τον τοκετό.
Παραδόξως, οι μειώσεις της φαιάς ουσίας δεν έχουν συσχετιστεί με τις γνωστικές βαθμολογίες, αν και το 80% των γυναικών έχουν αναφέρει γνωστικές βλάβες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά τον τοκετό. Αλλαγές στη χρονική συνοχή στο δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν παρατηρηθεί σε ανθρώπους. Η ανοσολογική σηματοδότηση κυμαίνεται δραματικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ομαλοποιείται λίγες εβδομάδες μετά τη γέννηση.
Το εμβρυϊκό φύλο παίζει σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό των φλεγμονωδών προφίλ, αν και αυτό το θέμα δεν έχει ερευνηθεί ελάχιστα στη βιβλιογραφία. Επιπλέον, υψηλότερα επίπεδα ιντερλευκίνης 6 (IL-6) και IL-1β έχουν παρατηρηθεί στον ιππόκαμπο και στον έσω μετωπιαίο φλοιό κατά την πρώιμη μετά τον τοκετό. Συνολικά, στους ανθρώπους, η εγκυμοσύνη οδηγεί σε αλλαγές στον εγκέφαλο και σε μείωση του όγκου ολόκληρου του εγκεφάλου, η οποία αντιστρέφεται 6 μήνες μετά την εγκυμοσύνη.
Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις της εγκυμοσύνης
Η προηγούμενη εγκυμοσύνη έχει συσχετιστεί με χαμηλότερα επίπεδα οιστραδιόλης και μικρότερους εμμηνορροϊκούς κύκλους στη μέση ηλικία. Επίσης, η αυξημένη ισοτιμία φαίνεται να συσχετίζεται με αυξημένη παχυσαρκία σε μεσήλικες μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Το ιστορικό κυήσεων σχετίζεται επίσης με τη μακροζωία και διάφοροι μηχανισμοί θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυτή τη σχέση, όπως η καρδιαγγειακή υγεία και ο ρυθμός κυτταρικής γήρανσης.
Η προηγούμενη εγκυμοσύνη θα μπορούσε να επηρεάσει τη νευροπλαστικότητα στη μέση ηλικία. Έρευνα που χρησιμοποιεί τον αλγόριθμο «BrainAGE» τεκμηρίωσε ότι οι γυναίκες που γέννησαν προηγουμένως είχαν «νεότερους» εγκεφάλους στη μέση ηλικία σε σύγκριση με εκείνες που δεν γέννησαν ποτέ. Είναι ενδιαφέρον ότι τα μεγαλύτερα σε ηλικία άνδρες με προηγούμενη εμπειρία πατρότητας εμφάνισαν φυσιολογικές αλλαγές που έχουν συσχετιστεί με αυξημένη κοινωνική γνώση και ενσυναίσθηση.
Με βάση τις γνώσεις που προέρχονται από μελέτες που βασίζονται σε τρωκτικά, οι επιστήμονες δήλωσαν ότι η αναπαραγωγική εμπειρία συσχετίζεται με μειωμένη γήρανση του εγκεφάλου στον άνθρωπο και αυξημένα επίπεδα συναπτικών πρωτεϊνών και νευρογένεση στον ιππόκαμπο των τρωκτικών στη μέση ηλικία. Σε αυτές τις μελέτες, παρατηρήθηκε ότι η αναπαραγωγική εμπειρία μείωσε τον αριθμό των εγκεφαλικών και περιφερικών κυτοκινών πολύ μετά τον τοκετό. Η ισοτιμία θα μπορούσε να προσφέρει ένα αντιφλεγμονώδες και προστατευτικό περιβάλλον μακροπρόθεσμα.
Ωστόσο, απαιτείται περισσότερη έρευνα για να κατανοηθεί ο ρόλος άλλων παραγόντων, όπως η ποσότητα της ισοτιμίας και το εμβρυϊκό φύλο. Η επίδραση της αναπαραγωγικής εμπειρίας στη μακροπρόθεσμη γνωστική λειτουργία είναι ασαφής λόγω των συγχυτικών επιδράσεων των γνωστικών εργασιών που χρησιμοποιούνται, της ισοτιμίας και ούτω καθεξής. Έχει τεκμηριωθεί μια ανεστραμμένη επίδραση της ισοτιμίας σε σχήμα U στην παγκόσμια γνώση, με τις γυναίκες που είχαν 1-4 εγκυμοσύνες να έχουν καλύτερες επιδόσεις από εκείνες με μεγάλη ισοτιμία ή μηδενική ισοτιμία.
Οι επιπλοκές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης θα μπορούσαν να αυξήσουν τον κίνδυνο άνοιας, καρδιαγγειακής νόσου, εγκεφαλικού επεισοδίου και διαβήτη τύπου 2. Οι υπερτασικές διαταραχές της εγκυμοσύνης έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο εγκεφαλικού. Η προηγούμενη αναπαραγωγική εμπειρία θα μπορούσε επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο της νόσου του Alzheimer (AD). Ωστόσο, αυτό δεν είναι ένα μονοκατευθυντικό αποτέλεσμα, καθώς μελέτες στην Ασία έχουν δείξει ότι η μηδενική ισοτιμία αυξάνει τον κίνδυνο άνοιας, ενώ μελέτες στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική έχουν δείξει ότι η μεγάλη ισοτιμία αυξάνει τον κίνδυνο άνοιας.