Η γνωσιακή ανάπτυξη ξεκινά ήδη από την ώρα της σύλληψης και συνεχίζεται μέχρι και τα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού και επιτυγχάνεται με την ομαλή εξέλιξη του ΚΝΣ (κεντρικού νευρικού συστήματος) και την ανάπτυξη του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τη μαθησιακή ικανότητα, την απόδοση, τον υψηλό δείκτη νοημοσύνης, την μνήμη, την προσοχή και την αντίληψη. Οι πιο κρίσιμες περίοδοι για την ομαλή ανάπτυξη του εγκεφάλου και της νοητικής λειτουργίας είναι η περίοδος της κύησης έως τα 2 πρώτα έτη ζωής του παιδιού.
Σχετικές πληροφορίες δίνει στο www.Life2day.gr ο Δημήτρης Γρηγοράκης,Κλινικός Διαιτολόγος- Διατροφολόγος, ΜS.Επιστημονικός Διευθυντής Κέντρου Διαιτολογικής Υποστήριξης & Μεταβολικού Ελέγχου ΑΠΙΣΧΝΑΝΣΙΣ – ΛΟΓΩ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ-Πρόεδρος Ελληνικής Διατροφολογικής Εταιρείας.
Ποιος είναι ο ρόλος της διατροφής στη γνωσιακή ανάπτυξη του παιδιού;
Πολλοί είναι οι παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί ότι προδιαθέτουν στη γένεση των γνωσιακών διαταραχών, όπως το χαμηλό βάρος γέννησης, η προωρότητα, ο αλκοολισμός και το κάπνισμα της μητέρας την περίοδο της εγκυμοσύνης, η έκθεση σε βαρέα μέταλλα (μόλυβδο, υδράργυρο, κάδμιο κα), τοξικούς παράγοντες και χημικά περιβάλλοντος ή τροφών. Τα τελευταία όμως χρόνια ολοένα και περισσότερο μελετάται η σχέση ανάμεσα στη διατροφή και τη γνωσιακή ανάπτυξη των παιδιών. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η διατροφή της μητέρας καθ’ όλη την περίοδο της εγκυμοσύνης αλλά και η κάλυψη των αναγκών του βρέφους σε βασικά θρεπτικά συστατικά έως τα 2 πρώτα έτη ζωής του φαίνεται να επιδρούν σημαντικά στην ομαλή ανάπτυξη της νοητικής λειτουργίας του παιδιού τα μετέπειτα χρόνια. Συγκεκριμένα, η ανεπαρκής πρόσληψη θρεπτικών συστατικών από τη μητέρα την περίοδο της εγκυμοσύνης έχει συσχετιστεί με ανωμαλίες στην εξέλιξη του ΚΝΣ, συναισθηματικές διαταραχές και μειωμένη πνευματική απόδοση του παιδιού.
Υπάρχουν θρεπτικά συστατικά που να επηρεάζουν περισσότερο την γνωσιακή ικανότητα;
Τα κύρια θρεπτικά συστατικά που θα πρέπει αδιαμφισβήτητα να λαμβάνονται επαρκώς από τη μητέρα κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης και του θηλασμού για την ομαλή ανάπτυξη του εγκεφάλου, του νευρικού συστήματος και τη νοητική εξέλιξη του νεογνού είναι το φυλλικό οξύ, ο σίδηρος, ο ψευδάργυρος, η βιταμίνη Β12, η βιταμίνη Ε, και τα ω-3 λιπαρά οξέα. Η ελλιπής έκθεση στα παραπάνω θρεπτικά συστατικά την κρίσιμη αυτή περίοδο ζωής του παιδιού σχετίζονται με αντιληπτικές διαταραχές, προβλήματα κοινωνικής συμπεριφοράς, διάσπαση προσοχής και χαμηλή απόδοση στο σχολείο.
Πιο συγκεκριμένα, τα ω-3 λιπαρά οξέα θεωρούνται πλέον ότι συμβάλλουν καθοριστικά στην ομαλή ανάπτυξη του ΚΝΣ, την οπτική ωρίμανση (ικανότητα όρασης) και την αντίληψη. Οι μελέτες δείχνουν ότι η πρώτη βρεφική ηλικία είναι η χρονική περίοδος της ταχύτερης ανάπτυξης του εγκεφάλου. Σε αυτή την κρίσιμη χρονική περίοδο, ο εγκέφαλος χρειάζεται αυτά τα συστατικά για να αναπτυχθεί και να ωριμάσει. Συγκεκριμένα, το α-λινολενικό, το αραχιδονικό οξύ και το δοκοσαεξανοικο οξύ (DΗΑ) είναι τα σημαντικότερα λιπαρά οξέα που συντελούν στην ανάπτυξη του νευρικού ιστού, ειδικά στη διαφοροποίηση των κυττάρων, αλλά και στη δημιουργία των νευρικών συνάψεων του φλοιού του εγκεφάλου και του αμφιβληστροειδούς και φαίνεται πως σχετίζονται με βελτιωμένη γνωστική και οπτική ικανότητα. Τρόφιμα πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα είναι τα ιχθυέλαια και τα λιπαρά ψάρια (σαρδέλες, σκουμπρί, μπακαλιάρος, ο σολομός κα) ενώ πλούσια σε αραχιδονικό οξύ είναι τα φυτικά λίπη και έλαια, οι ξηροί καρποί και το κρέας.
Η έλλειψη σιδήρου επίσης προκαλεί διαταραχές προσοχής, μνήμης και συμπεριφοράς ενώ συνδέεται στενά με χαμηλότερους δείκτες νοητικής εξέλιξης (δείκτες νοημοσύνης IQ). Μάλιστα, διαχρονικές μελέτες δείχνουν ότι παιδιά που εμφάνισαν αναιμία στη βρεφική ηλικία συνεχίζουν να έχουν χαμηλότερους νοητικούς δείκτες, χαμηλότερη σχολική απόδοση και περισσότερα προβλήματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς στο σχολείο σε σχέση με τα παιδιά που δεν εμφάνισαν παρόμοιο πρόβλημα. Πολύ καλές πηγές σιδήρου είναι το κόκκινο κρέας, το συκώτι και τα θαλασσινά ενώ καλές πηγές είναι τα φασόλια, οι φακές, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά και τα εμπλουτισμένα σε σίδηρο δημητριακά. Επιπλέον, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η βιταμίνη C (σημαντικές πηγές είναι το πορτοκάλι, το ακτινίδιο, το λεμόνι, το γκρέϊπ φρουτ, η πατάτα, το λάχανο, οι φράουλες κλπ) βοηθά σημαντικά τον σίδηρο που παίρνουμε από την τροφή να απορροφηθεί από τον οργανισμό.
Μελέτες συνδέουν επιπλέον και τον ψευδάργυρο με την αντίληψη και τη νόηση και επισημαίνουν ότι η ανεπάρκεια ψευδαργύρου μπορεί να προκαλέσει δομικές αλλοιώσεις στον εγκέφαλο, μεταβολές σε ένζυμα και πρωτεΐνες απαραίτητα για τη μετάδοση των νευρικών σημάτων, προβλήματα συμπεριφοράς, μείωση της προσοχής, της μνήμης και της ικανότητας μάθησης. Πηγές ψευδαργύρου είναι κυρίως το κρέας και τα θαλασσινά.
Ένα άλλο σημαντικό συστατικό είναι η χολίνη, η οποία συμβάλλει στην έκκριση της χημικής ουσίας ακετυλοχολίνης από τον εγκέφαλο, η οποία συσχετίζεται με την ενδυνάμωση της μνήμης. Η χολίνη βρίσκεται στα αυγά, τη σοκολάτα και το συκώτι.
Ποιος είναι ο ρόλος του μητρικού θηλασμού στην νοητική ανάπτυξη;
Τέλος, ο μητρικός θηλασμός για τους πρώτους 6 μήνες ζωής του παιδιού θεωρείται σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες ο σημαντικότερος παράγοντας που συνδέεται με την ομαλή ανάπτυξη του εγκεφάλου, τη νοητική εξέλιξη και τη γνωσιακή ανάπτυξη των παιδιών. Αυτό συμβαίνει γιατί το μητρικό γάλα περιέχει όλα τα απαραίτητα για την ανάπτυξη του εγκεφάλου συστατικά όπως αραχιδονικό, ω-3 λιπαρά οξέα και ταυρίνη, ένα απαραίτητο αμινοξύ που ο οργανισμός του βρέφους δεν μπορεί να συνθέσει, τουλάχιστον τους πρώτους μήνες της ζωής του και παίζει σημαντικό ρόλο στην υγιή ανάπτυξη του εγκεφάλου.