Eπιστημονικά Πειράματα: Αν έχετε πάρει ποτέ κάποιο φάρμακο, τότε έχετε επωφεληθεί από την έρευνα σε ζώα. Αλλά πριν από δέκα χρόνια, αν κοιτάζατε μια επιστημονική έκθεση που αφορούσε ποντίκια ή αρουραίους, πιθανότατα θα χρησιμοποιούσαν μόνο αρσενικά ζώα. Αυτό σημαίνει ότι, ακόμη και τώρα, αν είστε γυναίκα και το φάρμακο έχει αναπτυχθεί και δοκιμαστεί μόνο με τη χρήση αρσενικών ζώων, δεν γνωρίζουμε πώς θα σας επηρεάσει το φάρμακο αυτό. Οι επιστήμονες υπέθεσαν επί μακρόν ότι τα θηλυκά ζώα θα αντιδρούσαν με τον ίδιο τρόπο όπως τα αρσενικά στις δοκιμές φαρμάκων. Αλλά σήμερα, η κατάσταση αυτή αλλάζει. Όλο και περισσότερες μελέτες χρησιμοποιούν τόσο θηλυκά όσο και αρσενικά ζώα – και ως αποτέλεσμα προκύπτουν νέες επιστημονικές γνώσεις σχετικά με σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων. Για παράδειγμα, ένας αυξανόμενος όγκος στοιχείων από μελέτες σε ζώα αναδεικνύει πολύπλοκες διαφορές φύλου στους εγκεφάλους τρωκτικών, που σχετίζονται με το μέγεθος, το σχήμα και τον τρόπο με τον οποίο τα νευρικά κύτταρα συνδέονται μεταξύ τους. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι έρευνες δείχνουν επίσης όλο και περισσότερο διαφορές φύλου σε ανθρώπινα ιατρικά ζητήματα. Για παράδειγμα, οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες από τους άνδρες να διαγνωστούν με κατάθλιψη και οι διαφορές φύλου είναι επίσης σαφείς στην ανταπόκριση των ανθρώπων στα αντικαταθλιπτικά. Οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη ανταπόκριση από τους άνδρες στους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI), ενώ οι άνδρες έχουν καλύτερη ανταπόκριση στα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά.
Ποτέ μην υποθέτετε
Ο αποκλεισμός των γυναικών από την έρευνα για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα είχε ανησυχητικές συνέπειες για την υγεία των γυναικών. Ένα παράδειγμα είναι οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις των φαρμάκων – οι ακούσιες συνέπειες της λήψης ενός φαρμάκου, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν πράγματα όπως ναυτία, πονοκεφάλους, επιληπτικές κρίσεις ή καρδιακά προβλήματα. Οι γυναίκες έχουν συνήθως διπλάσιο κίνδυνο για ανεπιθύμητες αντιδράσεις φαρμάκων (αν και οι άνδρες έχουν αυξημένους κινδύνους για ορισμένες παρενέργειες). Ένας λόγος είναι ότι οι γυναίκες, κατά μέσο όρο, είναι μικρότερες από τους άνδρες, ωστόσο, η συνιστώμενη δοσολογία για πολλά φάρμακα βασίζεται στους άνδρες. Για παράδειγμα, οι γυναίκες που λαμβάνουν β-αποκλειστές, οι οποίοι χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία καρδιακών προβλημάτων, έχουν υψηλότερες συγκεντρώσεις στο αίμα τους. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο επειδή η ίδια ποσότητα φαρμάκου σε μικρότερο όγκο αίματος θα σας δώσει υψηλότερη συγκέντρωση. Οι γυναίκες μεταβολίζουν επίσης πολλά φάρμακα διαφορετικά από τους άνδρες, λόγω των επιπέδων των ορμονών του φύλου και της δραστηριότητας των ενζύμων.
Γιατί αποκλείστηκαν οι γυναίκες; Στην επιστήμη, μας αρέσει να μειώνουμε τη μεταβλητότητα όσο το δυνατόν περισσότερο, για να έχουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη ότι οι όποιες αλλαγές σε ένα ζώο ή έναν άνθρωπο οφείλονται στην πειραματική παρέμβαση που κάναμε. Τα θηλυκά αποκλείστηκαν σε μεγάλο βαθμό τόσο από τις κλινικές δοκιμές σε ζώα όσο και σε ανθρώπους λόγω του εμμηνορροϊκού κύκλου. Οι διακυμάνσεις των επιπέδων των ορμονών καθιστούν δύσκολη την ερμηνεία των δεδομένων, τα αποτελέσματα πιο μεταβλητά και την έρευνα πιο δαπανηρή. Ενώ τα αρσενικά έχουν τις ίδιες στεροειδείς ορμόνες του φύλου, τα επίπεδα των θηλυκών ορμονών αυξάνονται και μειώνονται. Αυτό μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία του εγκεφάλου και τη συμπεριφορά, καθώς και τη γυναικεία ανταπόκριση στα φάρμακα. Ωστόσο, ο οιστρολογικός κύκλος των τρωκτικών είναι πολύ μικρότερος από ό,τι στις γυναίκες, μόνο τέσσερις ή πέντε ημέρες -και η έρευνα της τελευταίας δεκαετίας έχει δείξει ότι η συμπεριφορά των θηλυκών αρουραίων δεν είναι πιο μεταβλητή ως αποτέλεσμα. Εν μέρει, η ανδροκεντρική προσέγγιση των κλινικών δοκιμών σε ανθρώπους οφειλόταν επίσης στο γεγονός ότι οι γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία θα μπορούσαν να είναι έγκυες και να μην το γνωρίζουν ακόμη. Η τραγωδία της θαλιδομίδης τροφοδότησε αυτή τη νοοτροπία. Η θαλιδομίδη αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1950 ως ηρεμιστικό και έγινε δημοφιλής θεραπεία για την πρωινή ναυτία – αλλά το φάρμακο δεν είχε δοκιμαστεί σε έγκυα ζώα ή ανθρώπους. Οι γιατροί σύντομα συνειδητοποίησαν ότι η θαλιδομίδη συνδεόταν με αναπτυξιακές ανωμαλίες στα παιδιά που γεννιόντουσαν από μητέρες που έπαιρναν το φάρμακο. Αλλά ήταν πολύ αργά για τα περίπου 10.000 βρέφη παγκοσμίως που γεννήθηκαν με υπανάπτυκτα πόδια και χέρια και άλλες γενετικές ανωμαλίες.
Βελτιώνονται τα πράγματα;
Υπάρχει ένας αυξανόμενος τομέας έρευνας που εξετάζει την αλληλεπίδραση μεταξύ των φαρμάκων και του εμμηνορροϊκού κύκλου, τις αλλαγές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και την ορμονική αντισύλληψη. Για παράδειγμα, ορισμένα αντιεπιληπτικά φάρμακα μπορούν να μειώσουν την αποτελεσματικότητα της ορμονικής αντισύλληψης, ενώ η ορμονική αντισύλληψη μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα ορισμένων αντιεπιληπτικών φαρμάκων για τον έλεγχο των επιληπτικών κρίσεων. Αλλά τα πολλά χρόνια που οι γυναίκες αποκλείονταν από τις μελέτες σημαίνουν ότι υπάρχουν ακόμη πολλά που δεν γνωρίζουμε. Οι γυναίκες υποχρεώθηκαν νομικά να συμπεριληφθούν σε κλινικές δοκιμές μόνο τη δεκαετία του 1990 στις ΗΠΑ. Περίπου 30 χρόνια αργότερα, η έρευνα δείχνει ότι περίπου οι μισοί από τους συμμετέχοντες σε κλινικές μελέτες που χρηματοδοτούνται από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (NIH), τον αμερικανικό οργανισμό ιατρικής έρευνας, είναι πλέον γυναίκες. Οι πολιτικές αυτές εξελίσσονται επίσης έτσι ώστε να ενσωματώσουν τόσο το βιολογικό φύλο (που ορίζεται γενετικά) όσο και το φύλο (ο αυτοπροσδιορισμός ενός ατόμου) στο σχεδιασμό, την ανάλυση και την υποβολή εκθέσεων της κλινικής έρευνας. Πολλά επιστημονικά περιοδικά συμμετέχουν επίσης στην προσπάθεια να δημοσιεύουν μόνο μελέτες που έχουν λάβει υπόψη το φύλο στον σχεδιασμό, την ανάλυση και την υποβολή εκθέσεων. Εν τω μεταξύ, χρειάστηκε πολύς χρόνος για να ενταχθούν τα θηλυκά ποντίκια στην ερευνητική εικόνα. Το 2014, το NIH, ένας από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες της ιατρικής έρευνας στον κόσμο, ανακοίνωσε ότι όλες οι αιτήσεις επιχορήγησης έπρεπε να περιλαμβάνουν μια ισορροπία αρσενικών και θηλυκών κυττάρων και ζώων. Η πολιτική αυτή έχει έκτοτε υιοθετηθεί από μεγάλους χρηματοδότες της έρευνας σε άλλες χώρες, όπως τα Καναδικά Ινστιτούτα Έρευνας Υγείας και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η αλλαγή απαιτεί χρόνο. Τα χρονοδιαγράμματα ποικίλλουν δραματικά, αλλά συχνά χρειάζονται 10-15 χρόνια για την ανάπτυξη ενός νέου φαρμάκου. Ακολουθούν οι κλινικές δοκιμές, οι οποίες μπορεί να διαρκέσουν πολύ ανάλογα με τη δυσκολία προσέλκυσης συμμετεχόντων. Περνάμε στην εποχή της εξατομικευμένης ιατρικής, όπου τα φάρμακα μπορούν να συνταγογραφούνται με βάση μια ατομική διάγνωση, με στοχευμένες παρεμβάσεις που βασίζονται στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το γονιδίωμα (σύνολο οδηγιών του DNA) ενός μεμονωμένου ασθενούς επηρεάζει την ανταπόκριση στη θεραπεία. Όμως, οι γυναίκες θα χάσουν πολλά από τα οφέλη αν δεν κατανοήσουμε ακριβώς πώς το φάρμακο που τους συνταγογραφείται επηρεάζει τις γυναίκες.