Όλοι γερνάμε, αν και το πόσο καλά διαφέρει από άτομο σε άτομο. Το αν γερνάμε με χάρη, υποφέρουμε από χρόνιες ασθένειες ή ζούμε πολύ πέρα από το προσδόκιμο ζωής μας ποικίλλει ανάλογα με πολλούς παράγοντες. Η γενετική μας, τα επίπεδα δραστηριότητάς μας και το πόσο καλά ισορροπημένος παραμένει ο κιρκάδιος μεταβολισμός μας σε όλη τη ζωή παίζουν ρόλο στην υγιή γήρανση. Η διατήρηση ενός υγιούς κιρκάδιου ρυθμού υποστηρίζει τις υγιείς συνήθειες ύπνου και τον σωστό μεταβολισμό, μειώνοντας τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων των μεταβολικών (διαβήτης) και των νευροεκφυλιστικών (φθίνουσα εγκεφαλική λειτουργία).
Η γήρανση και ο κιρκάδιος ρυθμός
Αν και η ίδια η ηλικία δεν είναι ασθένεια, όσο μεγαλώνουμε, διατρέχουμε υψηλότερο κίνδυνο για διάφορες χρόνιες παθήσεις, π.χ. διαβήτη, καρδιακές παθήσεις, καρκίνο και παχυσαρκία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ο παγκόσμιος πληθυσμός άνω των 60 ετών θα αυξηθεί από 12% σε 22% μεταξύ 2015 και 2050. Οι Acosta-Rodriguez et al. αναφέρουν ότι ο ΠΟΥ εκτιμά ότι παγκοσμίως, οι άνθρωποι υποφέρουν από ασθένειες δευτερογενείς στη γήρανση για πάνω από το 10% της ζωής τους. Οι περισσότεροι είναι εξοικειωμένοι με τον κιρκάδιο ρυθμό του εγκεφάλου, ή τον 24ωρο κύκλο φωτός και σκότους.
Αυτό βοηθά στην καθοδήγηση των φάσεων ύπνου-αφύπνισης και οι διαταραχές του είναι γνωστό ότι προκαλούν διαταραχές ύπνου, μεταξύ άλλων ανησυχιών για την υγεία. Αυτό το βιολογικό ρολόι ρυθμίζεται από ένα μέρος του εγκεφάλου που ονομάζεται υποθάλαμος, βοηθώντας στη ρύθμιση της σίτισης, της θερμοκρασίας του σώματος, των ορμονών, της ξεκούρασης και της δραστηριότητας. Πρόσθετες περιοχές στον εγκέφαλο (π.χ. αμφιβληστροειδής) και πιο απομακρυσμένοι ιστοί, όπως το ήπαρ, διαθέτουν επίσης ρυθμικό (κιρκάδιο) έλεγχο. Μαζί, αυτά τα κιρκάδια ρολόγια βοηθούν στη διατήρηση διαφόρων λειτουργιών του σώματος και του μεταβολισμού.
Ένας καλά ισορροπημένος κιρκάδιος μεταβολισμός ρυθμίζει την υγεία
Κάποιος μπορεί να γεράσει υγιεινά διατηρώντας τους κιρκάδιους ρυθμούς μέσω συγκεκριμένων κανονισμών σε διάφορα συστήματα του σώματος. Αλλά τι σχέση έχουν αυτά τα κιρκαδικά (ρυθμικά) «ρολόγια» του σώματος με τη γήρανση; Αυτά τα ρολόγια είναι δυναμικά, που σημαίνει ότι αλλάζουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας καθώς γερνάμε. Ακόμη και τα πρότυπα ύπνου και αφύπνισης ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία.
Είναι καλά τεκμηριωμένο ότι οι διαταραχές του κεντρικού μας ρολογιού (στον εγκέφαλο) οδηγούν σε υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, ευερεθιστότητα, μειωμένη εστίαση ή παραγωγικότητα και αυξημένο κίνδυνο ατυχημάτων και λαθών. Ωστόσο, τα ρολόγια που βρίσκονται σε όργανα έξω από τον εγκέφαλο (περιφερικοί ιστοί), όπως το συκώτι ή η καρδιά, ρυθμίζονται όχι από το φως και το σκοτάδι αλλά από το μεταβολισμό, ευαίσθητα στη σίτιση ή τη νηστεία. Όταν οι τακτικές φάσεις νηστείας και φαγητού δεν συνδυάζονται με τις κανονικές δραστηριότητες φωτός και σκότους, ο μεταβολισμός μπορεί να παραμορφωθεί, οδηγώντας σε ασθένειες όπως καρδιακές παθήσεις ή διαβήτη.
Σχεδόν κάθε κύτταρο στο σώμα μας έχει ένα εσωτερικό ρολόι που διαρκεί περίπου 24 ώρες. Το κύριο ρολόι (στον εγκέφαλο) προσαρμόζεται με ανεπαίσθητες αλλαγές στα συνθήματα που λαμβάνονται. Ακόμα, οι περιφερειακοί βιολογικοί ρυθμοί επηρεάζονται περισσότερο από τη διατροφή. Ακόμα κι έτσι, ο στενός συντονισμός φωτός και σκότους, όταν τρώμε και το περιβάλλον μας, βοηθά στη ρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού μας. Οποιεσδήποτε αλλαγές μπορεί να οδηγήσουν σε αλλαγές στο μικροβίωμα μας (φυσιολογικά βακτήρια που ζουν στο γαστρεντερικό μας σωλήνα και βοηθούν στη διασφάλιση της υγιούς πέψης). Επιπλέον, οι αλλαγές μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές στη ρύθμιση της ινσουλίνης, στη λειτουργία του εγκεφάλου και πολλά άλλα.
Ρύθμιση του ήπατος και της γλυκόζης
Ενώ το τμήμα του εγκεφάλου του ρολογιού διατηρείται και ελέγχεται από τον υπερχιασματικό πυρήνα (SCN), το κύριο κιρκάδιο ρολόι, η περιφερειακή ρύθμιση της γλυκόζης και της ενέργειας γίνεται κυρίως μέσω της βοήθειας από το ήπαρ και το πάγκρεας. Αυτή η περιφερειακή ρύθμιση παίζει ρόλο στη διατήρηση της ενεργειακής μας ισορροπίας (ομοιόσταση). Έτσι, η διατήρηση ενός κιρκάδιου ρυθμού και του σωστού μεταβολισμού συμβάλλει στη μείωση της πιθανότητας ανάπτυξης αντίστασης στην ινσουλίνη, παχυσαρκίας και διαβήτη όταν διατηρείται σε ισορροπία.
Λειτουργία της καρδιάς
Ένα άλλο παράδειγμα ισορροπίας του κιρκάδιου ρυθμού υπάρχει μέσα στην καρδιά και τους μυς της. Ενόψει της νηστείας ή των αλλαγών στις επιδράσεις φωτός-σκότους στο σώμα, η καρδιά ανταποκρίνεται διαφορετικά σε διάφορα θρεπτικά συστατικά, όπως γλυκόζη, λιπαρά οξέα και αμινοξέα (δομικά στοιχεία πρωτεΐνης). Μελέτες υποδεικνύουν μια σχέση μεταξύ διαταραχών του κιρκάδιου ρολογιού στον καρδιακό μυϊκό ιστό και αύξησης του κινδύνου καρδιακής νόσου. Αν και απαιτείται πρόσθετη έρευνα, αυτό υποδηλώνει τη δυνατότητα μείωσης της πιθανότητας καρδιακής νόσου δίνοντας προσοχή στον κιρκάδιο μεταβολισμό και διασφαλίζοντας ότι παραμένει στη μέγιστη λειτουργία του καθώς γερνάμε.
Έτσι, η διατήρηση ενός συντονισμένου κιρκάδιου ρολογιού απαιτεί κατάλληλους κύκλους ύπνου/αφύπνισης, σίτισης/νηστείας και ανάπαυσης/δραστηριότητας. Το συκώτι και η καρδιά αντιπροσωπεύουν μόνο δύο ιστούς έξω από τον εγκέφαλο των οποίων η κιρκαδική ρύθμιση λαμβάνει χώρα μέσω των κύκλων νηστείας / σίτισης. Αυτοί και άλλοι ιστοί, όπως το πάγκρεας, τα νεφρά και οι σκελετικοί μύες, δεν βασίζονται στο φως/σκοτάδι για τη σωστή λειτουργία τους, αλλά αντίθετα στα ερεθίσματα της υγιεινής διατροφής, εναλλάσσοντας γεύματα με περιόδους νηστείας σε κατάλληλες στιγμές.