Μεσογειακή Δίαιτα: Οι άνθρωποι που ακολουθούν τη μεσογειακή διατροφή -πλούσια σε λιπαρά από ελαιόλαδο και ξηρούς καρπούς- τείνουν να ζουν περισσότερο και υγιέστερα από άλλους που τρώνε κυρίως fast food, κρέας και γαλακτοκομικά. Όμως δεν έχει αποσαφηνιστεί σε κυτταρικό επίπεδο γιατί ακριβώς η δίαιτα είναι τόσο ευεργετική Τώρα ερευνητές με επικεφαλής την Ιατρική Σχολή του Στάνφορντ βρήκαν μια από τις πρώτες κυτταρικές συνδέσεις μεταξύ των υγιεινών λιπαρών – γνωστών ως μονοακόρεστων λιπαρών οξέων – και της διάρκειας ζωής σε εργαστηριακά σκουλήκια. Το εύρημα υποδηλώνει μια πολύπλοκη σχέση μεταξύ διατροφής, λιπών και μακροζωίας.
“Τα λίπη θεωρούνται γενικά επιζήμια για την υγεία”, δήλωσε η καθηγήτρια γενετικής Anne Brunet, Ph.D. “Αλλά ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι συγκεκριμένοι τύποι λιπών, ή λιπιδίων, μπορούν να είναι ευεργετικοί”. Οι ερευνητές έμαθαν ότι ένα από τα λίπη της μεσογειακής διατροφής, το ελαϊκό οξύ, αυξάνει τον αριθμό δύο βασικών κυτταρικών δομών, ή οργανιδίων, και προστατεύει τις κυτταρικές μεμβράνες από βλάβες που προκαλούνται από μια χημική αντίδραση που ονομάζεται οξείδωση. Αυτή η προστατευτική δράση έχει μεγάλη απόδοση: Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα σκουλήκια που τρέφονταν με τροφή πλούσια σε ελαϊκό οξύ ζούσαν περίπου 35% περισσότερο από εκείνα που παραδίδονταν σε τυπικές μερίδες σκουληκιών. Παραδόξως, ένα από τα οργανίδια, γνωστό ως σταγονίδια λιπιδίων, λειτούργησε ως μια de facto κρυστάλλινη σφαίρα, προβλέποντας με αυξανόμενη ακρίβεια τον αριθμό των ημερών που θα ζούσε κάθε ζώο. “Ο αριθμός των λιπιδικών σταγονιδίων σε μεμονωμένα σκουλήκια μου λέει την εναπομένουσα διάρκεια ζωής του ζώου”, δήλωσε η ερευνήτρια Katharina Papsdorf, Ph.D. “Τα σκουλήκια με μεγαλύτερο αριθμό λιπιδικών σταγονιδίων ζουν περισσότερο από εκείνα με λιγότερα σταγονίδια”. Ο Brunet, ο οποίος είναι καθηγητής γενετικής της σχολής Michele και Timothy Barakett, είναι ο κύριος συγγραφέας της μελέτης, η οποία δημοσιεύθηκε την 1η Μαΐου στο Φύση Βιολογία κυττάρων Nature Cell Biology. Ο Papsdorf είναι ο επικεφαλής συγγραφέας της έρευνας. “Εδώ και χρόνια, μας ενδιαφέρει πολύ να μάθουμε πώς η διατροφή επηρεάζει τη διάρκεια ζωής”, δήλωσε ο Brunet. “Θα είναι συναρπαστικό να δούμε αν θα δούμε μια παρόμοια συσχέτιση μεταξύ των λιπιδικών σταγονιδίων και της μακροζωίας στα θηλαστικά και τους ανθρώπους. Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι μπορεί να υπάρχει μια στρατηγική με βάση το λίπος για τη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας και μακροζωίας”.
Ένα λίπος με (πολλά) άλλα ονόματα
Όποιος έχει αγωνιστεί να θυμηθεί τη διαφορά μεταξύ της “καλής χοληστερόλης” και της “κακής χοληστερόλης” και πώς να καλλιεργήσει τη μία έναντι της άλλης, θα γνωρίζει ότι η γλώσσα των λιπών μπορεί να προκαλέσει σύγχυση. Σε γενικές γραμμές, τα περισσότερα μονοακόρεστα λιπαρά, τα οποία βρίσκονται σε φυτικές τροφές όπως το αβοκάντο, το ελαιόλαδο και οι ξηροί καρποί, θεωρούνται σχετικά υγιεινά. Τα κορεσμένα λίπη και τα τρανς λίπη – αυτά που είναι στερεά σε θερμοκρασία δωματίου – μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων και άλλων επιπλοκών για την υγεία. Τα λίπη και τα έλαια αποτελούνται από λιπαρά οξέα- τα λιπίδια περιλαμβάνουν τα λίπη, τα έλαια, τα λιπαρά οξέα και τη χοληστερόλη. Η Papsdorf και οι συνάδελφοί της χρησιμοποίησαν ένα μικροσκοπικό σκουλήκι που ονομάζεται C. elegans στις μελέτες τους για τη μακροζωία. Τα σκουλήκια, τα οποία έχουν μήκος περίπου 1 χιλιοστό, ζουν κανονικά περίπου 18 έως 20 ημέρες. Στη φύση, ζουν στο έδαφος και τρέφονται με βακτήρια που βρίσκονται σε αποσυντιθέμενη φυτική ύλη. Στο εργαστήριο, ταξιδεύουν σε τεμπέλικα τόξα στην επιφάνεια ειδικά προετοιμασμένων εργαστηριακών πιάτων που είναι γεμάτα με βακτήρια. Τα C. elegans αναπαράγονται γρήγορα, είναι φθηνά και εύκολα στη διατήρηση, ενώ το γονιδίωμα και τα νευρωνικά τους δίκτυα έχουν χαρτογραφηθεί πλήρως, γεγονός που τα καθιστά ένα καλό μοντέλο για τη μελέτη της γήρανσης και των ασθενειών. “Τα σκουλήκια μας επέτρεψαν να παρακολουθήσουμε τις μοριακές αλλαγές που συμβαίνουν με τις αλλαγές στη διατροφή και να προσδιορίσουμε ποιες από αυτές τις αλλαγές επηρεάζουν τη διάρκεια ζωής”, δήλωσε ο Papsdorf. Η Papsdorf και οι συνεργάτες της συνέκριναν την επίδραση της σίτισης των σκουληκιών με βακτήρια που αναπτύχθηκαν σε εργαστηριακά πιάτα συμπληρωμένα με ελαϊκό οξύ έναντι μιας δομικά παρόμοιας ένωσης που ονομάζεται ελαϊδικό οξύ. Το ελαϊδικό οξύ είναι ένα μονοακόρεστο τρανς λιπαρό οξύ (τρανς λιπαρά = κακό!) που βρίσκεται στη μαργαρίνη και τα γαλακτοκομικά προϊόντα και είναι γνωστό ότι είναι ανθυγιεινό για τον άνθρωπο. Από τη δομή του μορίου του λείπει μια στροφή που υπάρχει στο ελαϊκό οξύ. “Είδαμε ότι ο αριθμός των σταγονιδίων λιπιδίων στα εντερικά κύτταρα των σκουληκιών αυξανόταν εάν τα σκουλήκια εκτίθεντο σε ελαϊκό οξύ και ότι αυτό συσχετιζόταν με την παράταση της διάρκειας ζωής”, δήλωσε ο Brunet. “Αντίθετα, η έκθεση σε ελαϊδικό οξύ δεν αύξησε τον αριθμό των σταγονιδίων λιπιδίων και δεν είχε καμία επίδραση στη μακροζωία”. Τα λιπιδικά σταγονίδια είναι δεξαμενές στις οποίες τα κύτταρα αποθηκεύουν λίπη. Παίζουν κεντρικό ρόλο στον κυτταρικό μεταβολισμό – ρυθμίζουν πότε, πού και αν τα λίπη χρησιμοποιούνται ως ενέργεια για το κύτταρο.
Η συσσώρευση των σταγονιδίων ήταν κρίσιμη για την επίδραση του ελαϊκού οξέος- ο αποκλεισμός των γονιδίων για τις πρωτεΐνες που παράγουν σταγονίδια μείωσε τη διάρκεια ζωής των ζώων στο φυσιολογικό. Εκτός από την παρακολούθηση του αριθμού των σταγονιδίων λιπιδίων, οι ερευνητές παρατήρησαν αύξηση του αριθμού των υπεροξεισωμάτων στον εντερικό ιστό των σκουληκιών που εκτέθηκαν στο ελαϊκό οξύ. Τα υπεροξισώματα περιέχουν ένζυμα που εμπλέκονται στο μεταβολισμό και την οξείδωση. Ο αριθμός των λιπιδικών σταγονιδίων και των υπεροξισωμάτων είναι υψηλότερος στα νεότερα ζώα και φυσικά μειώνεται με την ηλικία, γεγονός που υποδηλώνει ότι συν-ρυθμίζονται με κάποιο τρόπο. Μπορούν, επίσης, να διαφέρουν μεταξύ των ατόμων. Ο αριθμός των λιπιδικών σταγονιδίων και των υπεροξεισωμάτων είναι υψηλότερος στα νεότερα ζώα και φυσικά μειώνεται με την ηλικία, γεγονός που υποδηλώνει ότι ρυθμίζονται από κοινού με κάποιο τρόπο. Μπορούν, επίσης, να διαφέρουν μεταξύ των ατόμων. Ο Papsdorf διαπίστωσε ότι μεταξύ των νεαρών σκουληκιών που τρέφονταν με κανονική διατροφή, εκείνα με μεγαλύτερο αριθμό λιπιδικών σταγονιδίων ζούσαν ελαφρώς, αλλά στατιστικά σημαντικά, μεγαλύτερη διάρκεια από τα γενετικά πανομοιότυπα ζώα της ίδιας ηλικίας με λιγότερα σταγονίδια. Το αποτέλεσμα ήταν πιο έντονο μεταξύ των μεγαλύτερων σε ηλικία ζώων- τα μεσήλικα σκουλήκια με περισσότερα λιπιδικά σταγονίδια έζησαν κατά μέσο όρο 33% περισσότερο από τα γενετικά πανομοιότυπα συνομηλίκά τους. “Είναι ενδιαφέρον ότι ο περιορισμός των θερμίδων έχει επίσης συνδεθεί με τη μακροζωία στα ζώα και τους ανθρώπους”, δήλωσε ο Brunet. “Αλλά μελέτες έχουν δείξει ότι, μεταξύ των ποντικών με περιορισμένες θερμίδες, είναι συχνά τα πιο παχιά άτομα που ζουν περισσότερο. Αυτό υποδηλώνει ότι το λίπος έχει μια διπλή πτυχή. Ορισμένες πτυχές είναι πολύ αρνητικές, αλλά άλλες πτυχές μπορεί να είναι θετικές”. Αποφυγή της “οξείδωσης των λιπιδίων Τέλος, οι ερευνητές έδειξαν ότι η συμπληρωματική χορήγηση ελαϊκού οξέος μείωσε μια χημική αντίδραση που ονομάζεται οξείδωση των λιπιδίων, η οποία καταστρέφει τις κυτταρικές μεμβράνες. Αντίθετα, το ελαϊδικό οξύ αύξησε την οξείδωση των λιπιδίων. “Η οξείδωση των μεμβρανών είναι πολύ άσχημα νέα για έναν οργανισμό”, δήλωσε ο Brunet. “Οι κυτταρικές μεμβράνες μπορεί να αρχίσουν να διαρρέουν και να αποτυγχάνουν, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει έναν καταρράκτη δυσμενών βιολογικών επιδράσεων”.
Τα ευρήματα των ερευνητών είναι τα πρώτα που υποδηλώνουν ότι τα λιπιδικά σταγονίδια και τα υπεροξισώματα συνρυθμίζονται μέσω ενός βιολογικού μονοπατιού που ανταποκρίνεται στην παρουσία ευεργετικών μονοακόρεστων λιπαρών οξέων και ότι η γήρανση θα μπορούσε να αποτραπεί με την προστασία των κυτταρικών μεμβρανών από την οξείδωση. “Πρέπει να γίνουν ακόμη πολλές έρευνες για να μάθουμε αν και πώς αυτά τα ευρήματα ισχύουν για τον άνθρωπο”, δήλωσε ο Brunet. “Συχνά όταν βλέπει κανείς σταγονίδια λιπιδίων σε ιστό θηλαστικών είναι ένδειξη παχυσαρκίας και άλλων προβλημάτων υγείας. Αλλά είναι πιθανό τα σταγονίδια ενός συγκεκριμένου μεγέθους ή σχήματος ή σε έναν συγκεκριμένο ιστό να έχουν διαφορετικές επιπτώσεις στην υγεία. Πρέπει να κατανοήσουμε τι τα διακρίνει στο πλαίσιο της ασθένειας και της μακροζωίας”.