Πηγαίνετε για ύπνο έχοντας στο μυαλό σας κάποια πρωινή υποχρέωση, ίσως μια πτήση να προλάβετε ή μια σημαντική συνάντηση. Το επόμενο πρωί, ξυπνάτε μόνοι σας και ανακαλύπτετε ότι έχετε ξυπνήσει πριν το ξυπνητήρι σας μόλις ένα ή δύο λεπτά. Τι συμβαίνει εδώ; Είναι καθαρή τύχη; Ή μήπως έχετε κάποια παράξενη ικανότητα να ξυπνάτε ακριβώς στην ώρα σας χωρίς βοήθεια; Αποδεικνύεται ότι πολλοί άνθρωποι έχουν έρθει στον Dr. Robert Stickgold όλα αυτά τα χρόνια και αναρωτιούνται για αυτό το φαινόμενο.
«Αυτό είναι ένα από εκείνα τα ερωτήματα στη μελέτη του ύπνου, όπου όλοι στο πεδίο φαίνεται να συμφωνούν ότι αυτό που προφανώς είναι αλήθεια δεν θα μπορούσε να είναι», λέει ο Stickgold, ο οποίος είναι γνωστικός νευροεπιστήμονας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και στο Ιατρικό Κέντρο Beth Israel Deaconess. Ο Stickgold θυμάται ακόμη και να το ανέφερε στον μέντορά του όταν μόλις ξεκινούσε στο πεδίο — για να τον χαιρετίσουν με ένα αμφίβολο βλέμμα και μια κάθε άλλο παρά ικανοποιητική εξήγηση.
Και όμως ο Stickgold εξακολουθεί να πιστεύει ότι υπάρχει κάτι σε αυτό. «Αυτό το είδος αφύπνισης ακριβείας αναφέρεται από εκατοντάδες και χιλιάδες ανθρώπους», λέει, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου. «Μπορώ να ξυπνήσω στις 7:59 και να σβήσω το ξυπνητήρι πριν ξυπνήσει η γυναίκα μου». Τουλάχιστον, μερικές φορές. Φυσικά, είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι έχουν ένα κομψό και περίπλοκο σύστημα εσωτερικών διεργασιών που βοηθούν το σώμα μας να κρατά χρόνο. Κάπως διαμορφωμένες από την έκθεσή μας στο ηλιακό φως, την καφεΐνη, τα γεύματα, την άσκηση και άλλους παράγοντες, αυτές οι διεργασίες ρυθμίζουν τους κιρκάδιους ρυθμούς μας σε όλο τον περίπου 24ωρο κύκλο της ημέρας και της νύχτας και αυτό επηρεάζει το πότε πηγαίνουμε για ύπνο και ξυπνάμε.
Για τα «χρονικά κύτταρα» στον εγκέφαλο, αυτό που έχει σημασία είναι τι συμβαίνει τη στιγμή. Εάν κοιμάστε αρκετά και ο τρόπος ζωής σας είναι ευθυγραμμισμένος με τους κιρκάδιους ρυθμούς σας, θα πρέπει συνήθως να ξυπνάτε την ίδια ώρα κάθε πρωί, προσαρμόζοντας τις εποχιακές διαφορές, λέει ο Philip Gehrman, επιστήμονας ύπνου στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Αλλά αυτό εξακολουθεί να μην εξηγεί επαρκώς αυτό το φαινόμενο του ξυπνήματος ακριβώς λίγα λεπτά πριν το ξυπνητήρι σας, ειδικά όταν είναι μια ώρα που αποκλίνει από το κανονικό σας πρόγραμμα.
Στην πραγματικότητα, ορισμένοι επιστήμονες εξέτασαν αυτό το αίνιγμα όλα αυτά τα χρόνια, με, ομολογουμένως, ανάμεικτα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, μια μικροσκοπική μελέτη 15 ατόμων από το 1979 διαπίστωσε ότι, κατά τη διάρκεια δύο νυχτών, τα άτομα ήταν σε θέση να ξυπνήσουν μέσα σε 20 λεπτά από τον στόχο περισσότερες από τις μισές φορές. Τα δύο άτομα που τα πήγαν καλύτερα παρακολουθήθηκαν στη συνέχεια για άλλη μια εβδομάδα, αλλά η ακρίβειά τους έπεσε γρήγορα.
Ένα άλλο μικρό πείραμα επέτρεψε στους συμμετέχοντες να επιλέξουν πότε θα σηκωθούν και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι περίπου οι μισές από τις αυθόρμητες αφυπνίσεις ήταν μέσα σε επτά λεπτά από την επιλογή που είχαν καταγράψει πριν κοιμηθούν. Άλλοι ερευνητές έχουν υιοθετήσει πιο υποκειμενικές προσεγγίσεις, ζητώντας από τους ανθρώπους να αναφέρουν εάν έχουν τη δυνατότητα να ξυπνήσουν κάποια συγκεκριμένη ώρα. Σε μια τέτοια μελέτη, περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες είπαν ότι θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό. Πράγματι, ο Stickgold λέει ότι είναι πολύ πιθανό ότι «όπως πολλά πράγματα που πιστεύουμε ότι κάνουμε συνέχεια, να τα κάνουμε μόνο μια στο τόσο».
Οι ορμόνες του στρες μπορεί να παίζουν κάποιο ρόλο
Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, μια ομάδα ερευνητών στη Γερμανία θέλησε να καταλάβει πώς η αναμονή του ξυπνήματος επηρέασε αυτό που είναι γνωστό ως άξονας HPA – ένα περίπλοκο σύστημα στο σώμα που ασχολείται με την απόκρισή μας στο στρες και περιλαμβάνει τον υποθάλαμο, την υπόφυση. και τα επινεφρίδια. Ο Jan Born, ένας από τους συγγραφείς της μελέτης, λέει ότι γνώριζαν ότι τα επίπεδα μιας ορμόνης που είναι αποθηκευμένη στην υπόφυση, που ονομάζεται ACTH, αρχίζουν να αυξάνονται πριν από την ώρα που συνήθως ξυπνάτε, κάτι που με τη σειρά του δίνει σήμα στα επινεφρίδια να απελευθερώσουν κορτιζόλη.
«Σε αυτό το πλαίσιο, αποφασίσαμε να το δοκιμάσουμε και βγήκε στην πραγματικότητα όπως υποτίθεται», λέει ο Born, ο οποίος είναι τώρα καθηγητής συμπεριφορικής νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Tubingen, στη Γερμανία. Να τι έκανε ο Born και η ομάδα του: Βρήκαν 15 άτομα που κανονικά ξυπνούσαν γύρω στις 7 ή 7:30 π.μ., τους έβαλαν σε εργαστήριο ύπνου και πήραν δείγματα αίματος για τρεις νύχτες. Τα υποκείμενα χωρίστηκαν σε τρεις διαφορετικές ομάδες:
- Στη μία ομάδα θα έπρεπε να σηκωθούν στις 6 π.μ.
- Στη δεύτερη ανατέθηκε να ξυπνήσουν στις 9 π.μ.
- Στην τρίτη ομάδα δόθηκε ώρα αφύπνισης στις 9 π.μ., αλλά στη συνέχεια ξύπνησαν απροσδόκητα στις 6 π.μ.
Ο Born λέει ότι εμφανίστηκε μια σαφής διαφορά καθώς πλησίαζε η ώρα αφύπνισης. Τα άτομα που περίμεναν να ξυπνήσουν στις 6 π.μ. είχαν μια αξιοσημείωτη αύξηση στη συγκέντρωση της ACTH, ξεκινώντας περίπου στις 5 το πρωί. Ήταν σαν το σώμα τους να ήξερε ότι έπρεπε να ξυπνήσουν νωρίτερα, λέει ο Born. «Αυτή είναι μια καλή προσαρμοστική προπαρασκευαστική απόκριση του οργανισμού», λέει ο Born γελώντας, «γιατί τότε έχετε αρκετή ενέργεια για να αντεπεξέλθετε στο να σηκωθείτε και μπορείτε να το φτιάξετε μέχρι να πιείτε τον πρώτο σας καφέ.»
Η ίδια αύξηση των ορμονών του στρες πριν ξυπνήσει δεν καταγράφηκε σε μέλη της ομάδας που δεν σχεδίαζαν να ξυπνήσουν νωρίς, αλλά εξεπλάγησαν με μια κλήση αφύπνισης στις 6 το πρωί. Η τρίτη ομάδα – αυτή στην οποία είχε οριστεί ώρα αφύπνισης στις 9 π.μ., δεν είχε έντονη αύξηση της ACTH μια ώρα πριν σηκωθεί. Το πείραμα του Born δεν μετρούσε στην πραγματικότητα εάν οι άνθρωποι θα ξυπνούσαν τελικά μόνοι τους πριν από μια προκαθορισμένη ώρα, αλλά λέει ότι τα ευρήματα εγείρουν μερικά ενδιαφέροντα ερωτήματα σχετικά με αυτό το φαινόμενο. Τελικά, πώς ήξερε το σώμα τους ότι θα έπρεπε να σηκωθούν νωρίτερα από το κανονικό;