Κορωνοϊός μετάλλαξη: Η μάχη μας με τον νέο κορωνοϊό είναι μια μάχη επιβίωσης… εκατέρωθεν – δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και ο ιός είναι ένας οργανισμός που, όπως και εμείς, προσπαθεί να επιβιώσει. Σε αυτόν τον αγώνα της δικής του επιβίωσης – και όσο εμείς «μεταλλάσσουμε» τις στρατηγικές μας ώστε να τον νικήσουμε – μεταλλάσσεται και εκείνος για να «δραπετεύσει». Οι μεταλλάξεις του SARS-CoV-2 αποτελούν αυτή τη στιγμή ένα από τα κύρια ζητήματα που απασχολούν επιστήμονες, αρμόδιες αρχές υγείας, κυβερνήσεις ανά τον κόσμο και τελικώς τον καθένα μας, αφού γεννούν φόβους σχετικά με το μέλλον της πανδημίας. Ερωτήματα όπως το αν τα νέα «πρόσωπα» που αποκτά ο ιός είναι ικανά να μειώσουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων δημιουργώντας την ανάγκη για καινούργιες «εκδόσεις» τους, αν μπορούν να «πυροδοτήσουν» επαναλοιμώξεις σε άτομα που έχουν ήδη αναρρώσει από COVID-19 και τελικώς αν θα κάνουν το φως στην άκρη του πανδημικού τούνελ να αργήσει να φανεί ακόμη περισσότερο, τίθενται συνεχώς επί τάπητος και αναζητούν επείγουσες απαντήσεις. Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο ότι το τελευταίο διάστημα οι μεταλλάξεις του νέου κορωνοϊού βρίσκονται ψηλά στην ατζέντα όλων όσοι μάχονται την πανδημία από διαφορετικά «μετερίζια»: από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ως την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πάντως, και ο πληθυσμός από το δικό του «μετερίζι» μπορεί να συμβάλει ώστε να μπει φρένο στην εξάπλωση του ιού, η οποία του παρέχει ευκαιρίες για νέες μεταλλάξεις, τηρώντας, παρά τους εμβολιασμούς, απαρέγκλιτα τα μέτρα προστασίας, όπως δήλωσε στο ΒΗΜΑ-Science o εκπρόσωπος του ΠΟΥ Τάρικ Γιασάρεβιτς.
Οι επαναλοιμώξεις στη Βραζιλία
Η περίπτωση της πόλης Μανάους στη Βραζιλία είναι χαρακτηριστική για το τι μπορεί να σημαίνουν οι μεταλλάξεις του ιού σε ό,τι αφορά την πορεία της μάχης μας μαζί του. Όταν στην πόλη τον περασμένο Δεκέμβριο τα κρούσματα του νέου κορωνοϊού άρχισαν να έχουν και πάλι αυξητική πορεία και τα νοσοκομεία να γεμίζουν με ασθενείς με COVID-19, οι ειδικοί έμειναν έκπληκτοι. Και αυτό διότι, σύμφωνα με επιστημονικές εκτιμήσεις, τα τρία τέταρτα των κατοίκων της είχαν ήδη προσβληθεί από τον νέο κορωνοϊό – ποσοστό περισσότερο από αρκετό για επίτευξη συλλογικής ανοσίας. Έτσι ειδικοί του Imperial College στο Λονδίνο προχώρησαν σε αλληλούχηση δειγμάτων ιικών γονιδιωμάτων προκειμένου να ανακαλύψουν αν ο ιός είχε υποστεί κάποια μετάλλαξη ικανή να αναζωπυρώσει την επιδημία στην περιοχή. Στις 12 Ιανουαρίου οι ερευνητές δημοσιοποίησαν τα αρχικά τους συμπεράσματα στον ιστότοπο virological.org. Σύμφωνα με αυτά, 13 από τα 31 δείγματα του ιού που συνελέγησαν στα μέσα Δεκεμβρίου στη Μανάους φάνηκε να ανήκουν σε ένα παραλλαγμένο στέλεχος που ονομάστηκε Ρ.1., το οποίο εκτιμάται ότι κατάφερε να διαφύγει την ανοσοαπόκριση που είχε παραχθεί από τον ιό κάποιους μήνες νωρίτερα, όταν η COVID-19 «σάρωνε» την περιοχή. Το συγκεκριμένο στέλεχος μάλιστα έχει ήδη «ταξιδέψει» ως την Ιαπωνία και υπάρχουν φόβοι ότι μπορεί να κάνει… παγκόσμια περιοδεία.
Τα άλλα απειλητικά στελέχη
Το Ρ.1 είναι μόνο ένα από τα νέα στελέχη του SARS-CoV-2 που απασχολούν το τελευταίο διάστημα την επιστημονική κοινότητα. Διάσημο παγκοσμίως είναι πλέον και το στέλεχος Β.1.1.7., το οποίο πρωτοεντοπίστηκε στη Βρετανία στα τέλη του περασμένου Νοεμβρίου και, με βάση όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, χαρίζει στον ιό μεγαλύτερη μεταδοτικότητα – σύμφωνα με την τελευταία επιδημιολογική έκθεση του ΠΟΥ έχει ήδη «επισκεφθεί» 60 χώρες ως σήμερα, συμπεριλαμβανομένης της δικής μας. Μάλιστα την εβδομάδα που μας πέρασε αναφέρθηκε ότι στην Ελλάδα έχουν εντοπιστεί συνολικά 26 κρούσματα με το στέλεχος αυτό, τα δύο εκ των οποίων στην κοινότητα (τη στιγμή που τα υπόλοιπα «συνελήφθησαν» στις πύλες εισόδου της χώρας), και συγκεκριμένα σε Αττική και Κρήτη, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για την εξάπλωσή του. Στο μικροσκόπιο των επιστημόνων βρίσκεται όμως και άλλο ένα στέλεχος, το 501Y.V2, το οποίο πρωτοεντοπίστηκε στη Νότια Αφρική. Ορισμένες από τις μεταλλάξεις που φέρει το στέλεχος αυτό, συμπεριλαμβανομένων των Ε484Κ και Κ417Ν, αλλάζουν την πρωτεΐνη-ακίδα της επιφάνειας του ιού και έχει φανεί στο εργαστήριο ότι μειώνουν την αποτελεσματικότητα των μονοκλωνικών αντισωμάτων που χορηγούνται ενάντια στον SARS-CoV-2. Επίσης προδημοσίευση στο bioRχiv ειδικών από το Ερευνητικό Κέντρο για τον Καρκίνο Fred Hutchinson έδειξε ότι η μετάλλαξη Ε484Κ μειώνει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας χορήγησης πλάσματος από αναρρώσαντες ασθενείς με COVID-19 κατά 10 φορές.
Η ανθεκτικότητα στα εμβόλια
Μπορούν μεταλλάξεις σαν και αυτές να αλλάξουν την πορεία της πανδημίας; Ιδού η απορία. Μέχρι στιγμής, οι ειδήμονες αναφέρουν πως ο ιός δεν φαίνεται να έχει αναπτύξει ανθεκτικότητα στα εμβόλια για την COVID-19 – μάλιστα τελευταία στοιχεία εργαστηριακών δοκιμών της Pfizer έδειξαν ότι το εμβόλιό της είναι αποτελεσματικό ενάντια στο βρετανικό στέλεχος. Εκφράζουν όμως φόβους ότι η ταχεία ανάπτυξη νέων στελεχών που εξαπλώνονται σε πολλές χώρες μαρτυρεί ότι μπορεί να εμφανιστεί ένας φαινότυπος του ιού που θα εμφανίζει ανθεκτικότητα στα εμβόλια ταχύτερα από ό,τι θα θέλαμε. Για τον λόγο αυτόν υπογραμμίζουν ότι απαιτείται πολύ καλή επιτήρηση από όλες τις χώρες ώστε να «συλλαμβάνονται» αμέσως τα νέα εν δυνάμει επικίνδυνα στελέχη, ενώ παράλληλα είναι απαραίτητο να επισπευσθούν οι εμβολιασμοί παγκοσμίως, όσο ο ιός είναι ακόμη «ευάλωτος» στα εμβόλια.
Τη διττή αυτή δράση ζήτησε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την εβδομάδα που μας πέρασε. Η Κομισιόν κάλεσε τα κράτη-μέλη να έχουν εμβολιάσει ως τον Μάρτιο του 2021 τουλάχιστον το 80% των ατόμων άνω των 80 ετών και το 80% των επαγγελματιών υγείας και κοινωνικής μέριμνας και μέχρι το καλοκαίρι του 2021 τουλάχιστον το 70% του ενήλικου πληθυσμού. Κάλεσε επίσης τα κράτη-μέλη να ενημερώσουν τις στρατηγικές τους ώστε να λάβουν υπόψη νέες μεταλλάξεις μέσα στον Φεβρουάριο του 2021 και να επεκτείνουν τη χρήση ταχέων αντιγονικών τεστ. Ζήτησε επίσης την αύξηση της αλληλούχησης ιικών γονιδιωμάτων σε τουλάχιστον 5% και κατά προτίμηση στο 10% των θετικών αποτελεσμάτων των δοκιμών – αυτή τη στιγμή πολλά κράτη-μέλη ελέγχουν κάτω του 1% των δειγμάτων, ποσοστό ανεπαρκές για να προσδιοριστεί η εξέλιξη των μεταλλάξεων και για να εντοπιστούν νέες.
