Ο έρπητας ζωστήρας οφείλεται στον ιό της ανεμευλογιάς. Μετά τη αρχική μας επαφή με τον ιό και την εμφάνιση ανεμευλογιάς, ο ιός παραμένει μέσα στο σώμα μας, και κρύβεται στο νευρικό σύστημα. Ακολουθεί μια χρόνια εξισορρόπηση μεταξύ της προσπάθειας του ιού να αναζωπυρωθεί και των άμυνών του οργανισμού μας, και ουσιαστικά επιτυγχάνεται μια παρατεταμένη, περιοδικά ενισχυμένη, ανοσία που δεν επιτρέπει τη επανεμφάνιση του ιού, λέει ο κ. Πάππας, τονίζοντας ότι ‘’ Αν όμως υπάρξει μια εξασθένηση του ανοσολογικού μας συστήματος, ο ιός επανακάμπτει και εκδηλώνεται τοπικά, με την μορφή του έρπητα ζωστήρα. ‘’
Γιώργος Παππάς
Ο έρπητας ζωστήρας εκδηλώνεται, λοιπόν, με μονόπλευρα έκθεση δερματικών βλαβών, κατά μήκος ενός περιφερικού νεύρου, και συνοδεύεται από πόνο στην περιοχή. Οι δερματικές αυτές βλάβες μπορεί να επιμολυνθούν και να κάνουν λοιμώξεις των μαλακών μορίων.
- Η κυριότερη επιπλοκή όμως είναι η εμφάνιση μεθερπητικής νευραλγίας, παρατεταμένου πόνου δηλαδή στην συγκεκριμένη περιοχή, πόνου που συχνότατα είναι ανθεκτικός στα περισσότερα αναλγητικά, και μπορεί να περιορίσει την ποιότητα ζωής ενώ παράλληλα να οδηγήσει σε κατάχρηση φαρμάκων για την αντιμετώπισή του.
- Η μεθερπητική νευραλγία εμφανίζεται σε ποσοστό 5-30%, κατά μέσο όρο στο 10%, και μπορεί να διαρκέσει μήνες ή και χρόνια.
Ποια είναι η σημασία της πρόληψης και ποιες είναι οι ομάδες που θα πρέπει να εμβολιαστούν για έρπητα ζωστήρα;
Η εμφάνιση του έρπητα ζωστήρα προϋποθέτει μια εξασθένιση του ανοσολογικού μας συστήματος: Η ηλικία είναι το συχνότερο αίτιο, καθώς υπολογίζεται ότι ένας στους δύο 85χρονους θα έχει εκδηλώσει μια φορά στην ζωή του έρπητα ζωστήρα (δεν γνωρίζουμε όμως πλήρως γιατί εν εμφανίζουν οι άλλοι μισοί, τι κάνει τους μεν περισσότερο ευάλωτους). Πέραν της ηλικίας αυξημένη πιθανότητα για εμφάνιση έρπητα ζωστήρα έχουν άτομα με ανοσοκαταστολή κάθε μορφής (άτομα που ζουν με HIV, άτομα με αιματολογικές κακοήθειες, άτομα με καρκίνο υπό αγωγή, άτομα που λαμβάνουν συγκεκριμένες θεραπείες για άλλα νοσήματα, αλλά ακόμη και άτομα με σακχαρώδη διαβήτη).
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δύο διαθέσιμων εμβολίων για τον έρπητα ζωστήρα;
Το ZVL (Zostavax) είναι διαθέσιμο από ετών στην Ελλάδα, και είναι εμβόλιο εξασθενημένου ιού. Συνεπώς, έχει αντένδειξη στην χρήση του σε άτομα με ανοσοκαταστολή (παρ΄ ό,τι αυτά είναι άτομα υψηλού κινδύνου για έρπητα ζωστήρα), επειδή ενέχει τον κίνδυνο νόσου από τον ίδιο τον εξασθενημένο ιό – είχαν αναφερθεί και 3 θάνατοι από διάχυτη νόσο από τον ίδιο τον εξασθενημένο ιό σε άτομα με αιματολογικές κακοήθειες που είχαν λάβει το εμβόλιο. Εξ ου και η αντένδειξη. Το δεύτερο εμβόλιο, το RZV (Shingrix), είναι πλέον διαθέσιμο και στην Ελλάδα, είναι ανασυνδυασμένου τύπου, και χρησιμοποιεί μια πρωτεΐνη του ιού σε συνδυασμό με ένα ανοσοενισχυτικό. Είναι ασφαλές ως προς την χορήγησή του και σε ανοσοκατασταλμένους, και απαιτεί δύο δόσεις, σε αντίθεση με την μία δόση του ZVL (Zostavax).
Ποια είναι η διαφορά στην αποτελεσματικότητα των δύο εμβολίων;
Υπάρχει μεγάλη διαφορά στην αποτελεσματικότητα και την διάρκεια αυτής, μεταξύ των δύο εμβολίων, όπως σημειώνει και η σχετική έκθεση της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων, το RZV (Shingrix) προλαμβάνει τον έρπητα ζωστήρα σε ποσοστό >90%, ακόμη και σε πολύ μεγάλες ηλικίες, και αυτή η αποτελεσματικότητα διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα (στην δεκαετία είναι στο 89%). Αντίθετα, το ZVL (Zostavax) εμφανίζει πολύ μικρότερη αποτελεσματικότητα, που στις ηλικίες άνω των 70 ετών είναι μόλις 38%, ενώ και η διάρκεια της δραστικότητάς του είναι μικρότερη. Το Shingrix δείχνει αποτελεσματικότερο και στην πρόληψη της μεθερπητικής νευραλγίας, και φυσικά είναι το μόνο που μπορεί να χορηγηθεί σε ανοσοκατασταλμένους.
Βάσει του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμού 2023 τι ισχύει για τον έρπητα ζωστήρα και ποιες ομάδες προστατεύονται;
Θα περίμενε κανείς λοιπόν, ότι με την εισαγωγή του RZV (Shingrix) στην ελληνική αγορά, θα ακολουθούσε και μια σχετική εισήγηση για την κατά προτίμηση χορήγησή του σε άτομα ηλικίας πάνω από κάποιο συγκεκριμένο όριο. Αντίστοιχη ήταν και η εισήγηση της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων για κάθε άτομο άνω των 50 ετών, ενώ η υψηλή αποτελεσματικότητά του σημειώθηκε ως επιθυμητή και από την Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, για άτομα με χρόνιες πνευμονοπάθειες (στους οποίους ο έρπητας ζωστήρας και η μεθερπητκή νευραλγία μπορεί να οδηγήσουν σε περιορισμό των αναπνευστικών κινήσεων και επιδείνωση της πνευμονοπάθειας).
Όμως, η εισήγηση της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών ήταν αντίθετη: Το RZV (Shingrix) προτείνεται μόνο για άτομα με βαριά ανοσοκαταστολή (αυτά που δεν μπορούν να λάβουν το ZVL-Zostavax έτσι κι αλλιώς). Είναι μεν ιδιαίτερα ευχάριστη, έως ανακουφιστική, η δυνατότητα χορήγησης ενός λίαν αποτελεσματικού, και ασφαλούς, εμβολίου σε αυτούς τους πληθυσμούς ασθενών, υπάρχει όμως ένα μεγάλο κενό στο σκεπτικό της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών: Πώς θα αιτιολογηθεί σε κάθε άλλο άτομο, ηλικίας 60-75 ετών, το ότι ΔΕΝ του προσφέρεται το αποτελεσματικότερο εμβόλιο, αλλά ένα υποδεέστερο και σε αποτελεσματικότητα και σε χρονική διάρκεια αυτής; Αν για έναν 70χρονο, θεωρείται ότι υπάρχει όφελος κόστους από μία δόση εμβολίου με αποτελεσματικότητα κάτω του 50%, πώς δεν θεωρείται ότι θα υπάρχει όφελος κόστους από δύο δόσεις εμβολίου με υπερδιπλάσια αποτελεσματικότητα και μεγαλύτερη διάρκεια δράσης; Να σημειωθεί, ότι στις ΗΠΑ για παράδειγμα, το ZVL (Zostavax) δεν διατίθεται πλέον ως υποδεέστερο. Σε πολλές δυτικές χώρες υπάρχει σαφής οδηγία να προτιμάται το RZV (Shingrix), και στον γενικό πληθυσμό, χωρίς να αναφέρονται ζητήματα διαθεσιμότητας. Κάποιες άλλες χώρες προτιμούν να μην χορηγούν δωρεάν κανένα από τα δύο εμβόλια στον γενικό πληθυσμό.
Το σκεπτικό της απόφασης
Αρκετές ημέρες μετά την ανακοίνωση του νέου Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών Ενηλίκων, η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών ανακοίνωσε το σκεπτικό της για την απόφασή της: ουσιαστικά μιλάει για απλή προτεραιοποίηση των ατόμων με ανοσοκαταστολή, σημειώνοντας παράλληλα την απουσία επαρκών επιδημιολογικών στοιχείων από την Ελλάδα και τη απουσία επαρκών μελετών κόστους/ οφέλους. Η προτεραιοποίηση υποδηλώνει πιθανώς ζητήματα διαθεσιμότητας;
- Ο ιατρός Γιώργος Παππάς δεν έχει κάποια πρόσφατη ή παλαιότερη σύγκρουση συμφερόντων να δηλώσει, ούτε κάποια σχέση, όποιας μορφής, με τις δύο εταιρείες που παράγουν τα αντίστοιχα εμβόλια για τον έρπητα ζωστήρα.