Έρευνα: Η ικανότητα των όγκων να εδραιώνονται και να αναπτύσσονται εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος στην καταπολέμησή τους. Τα καρκινικά κύτταρα, όπως και οι παθογόνοι μικροοργανισμοί, μπορούν να εντοπιστούν και να στοχοποιηθούν από μια συγκεκριμένη ανοσολογική απόκριση. Βασιζόμενες σε αυτό, οι ανοσοθεραπευτικές θεραπείες στοχεύουν στην ενίσχυση της ανοσολογικής απόκρισης για την καλύτερη καταπολέμηση της νόσου.
Σε προηγούμενες μελέτες, η ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης (UNIGE) και το Πανεπιστήμιο Ludwig-Maximilians του Μονάχου (LMU) είχε δείξει ότι η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος διαμορφώνεται ανάλογα με την ώρα της ημέρας, υποδεικνύοντας μια κορύφωση της αποτελεσματικότητας νωρίς το πρωί στους ανθρώπους. Τώρα, η ερευνητική ομάδα καταδεικνύει ότι η ρυθμικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος -και ιδίως των δενδριτικών κυττάρων, των βασικών φρουρών του- έχει έναν μέχρι σήμερα ανυποψίαστο αντίκτυπο στην ανάπτυξη των όγκων, καθώς και στην αποτελεσματικότητα των ανοσοθεραπευτικών θεραπειών. Τα αποτελέσματα αυτά, που δημοσιεύονται στο περιοδικό Nature, δείχνουν ότι η απλή αλλαγή του χρόνου χορήγησης μιας θεραπείας θα μπορούσε να ενισχύσει τρομερά την αποτελεσματικότητά της. Τα βιολογικά ρολόγια ρυθμίζουν τις περισσότερες φυσιολογικές διεργασίες στα έμβια όντα σε ρυθμό περίπου 24 ωρών. Και το ανοσοποιητικό σύστημα δεν αποτελεί εξαίρεση. “Μελετώντας τη μετανάστευση των δενδριτικών κυττάρων στο λεμφικό σύστημα, ένα από τα βασικότερα στοιχεία της ανοσολογικής απόκρισης, είχαμε αναδείξει το γεγονός ότι η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος ταλαντώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, με κορύφωση στη φάση της ύστερης συμπεριφορικής ανάπαυσης”, λέει ο Christoph Scheiermann, καθηγητής στο Τμήμα Παθολογίας και Ανοσολογίας και στο Κέντρο Έρευνας Φλεγμονών της Γενεύης (GCIR) και στο Κέντρο Μεταφραστικής Έρευνας στην Ογκο-Αιματολογία (CRTOH) της Ιατρικής Σχολής του UNIGE, ο οποίος ηγήθηκε αυτής της εργασίας. Στην τρέχουσα μελέτη, η ομάδα επικεντρώθηκε στον καρκίνο για να αξιολογήσει πώς αυτή η διαχρονική διαμόρφωση επηρέασε τους όγκους.
Χρονική σκιαγράφηση των δενδριτικών κυττάρων
Οι επιστήμονες έκαναν ενέσεις σε ομάδες ποντικών με κύτταρα μελανώματος σε έξι διαφορετικές ώρες της ημέρας και στη συνέχεια παρακολούθησαν την ανάπτυξη των όγκων για ένα δεκαπενθήμερο. “Μεταβάλλοντας μόνο την ώρα της ένεσης, παρατηρήσαμε πολύ εκπληκτικά αποτελέσματα: οι όγκοι που εμφυτεύτηκαν το απόγευμα αναπτύχθηκαν ελάχιστα, ενώ εκείνοι που εμφυτεύτηκαν τη νύχτα αναπτύχθηκαν πολύ πιο γρήγορα, σύμφωνα με τον ρυθμό ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού συστήματος των ποντικών”, λέει ο Chen Wang, ερευνητής στο εργαστήριο του Christoph Scheiermann και πρώτος συγγραφέας της μελέτης. Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα αναπαρήγαγε το πείραμα με ποντίκια που δεν είχαν ανοσοποιητικό σύστημα. “Δεν υπήρχε πλέον καμία διαφορά που να σχετίζεται με την ώρα της ημέρας, επιβεβαιώνοντας έτσι ότι η τελευταία όντως προκαλείται από την ανοσολογική απόκριση: τα πρώτα ανοσοποιητικά κύτταρα που ενεργοποιούνται είναι τα δενδριτικά κύτταρα του δέρματος, τα οποία βρίσκονται 24 ώρες αργότερα στον λεμφαδένα. Στη συνέχεια ενεργοποιούνται τα Τ κύτταρα και επιτίθενται στον όγκο”. Επιπλέον, καταστέλλοντας τα εσωτερικά ρολόγια των δενδριτικών κυττάρων, ο ρυθμός ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού συστήματος εξαφανίζεται, επιβεβαιώνοντας τον βασικό τους ρόλο. Τέλος, οι ερευνητές χορήγησαν μια ανοσοθεραπευτική αγωγή σε διαφορετικές ώρες της ημέρας σε ποντίκια των οποίων η εμφύτευση του όγκου είχε πραγματοποιηθεί την ίδια ώρα. “Αυτό το θεραπευτικό εμβόλιο αποτελούνταν από ένα ειδικό για τον όγκο αντιγόνο, πολύ παρόμοιο με αυτό που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των ασθενών. Όταν χορηγήθηκε το απόγευμα, η ευεργετική επίδραση ήταν και πάλι αυξημένη”.
Τι γίνεται με τους ανθρώπους;
Προκειμένου να διαπιστώσουν αν τα αποτελέσματα αυτά επαναλήφθηκαν στους ανθρώπους, οι επιστήμονες εξέτασαν εκ νέου τα δεδομένα ασθενών που έλαβαν θεραπεία με αντικαρκινικά εμβόλια για το μελάνωμα. Τα ειδικά για το μελάνωμα Τ-κύτταρα σε αυτούς τους ασθενείς ανταποκρίθηκαν καλύτερα στις θεραπείες που χορηγήθηκαν νωρίς το πρωί, κάτι που αντιστοιχεί στο ανθρώπινο κιρκάδιο προφίλ, αντιστράφηκαν σε σύγκριση με τα ποντίκια, τα οποία είναι νυκτόβια ζώα. “Αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό, αλλά πρόκειται μόνο για μια αναδρομική μελέτη μιας μικρής ομάδας δέκα ατόμων”, επισημαίνει ο Christoph Scheiermann. Οι ερευνητές θέλουν τώρα να επιβεβαιώσουν και να βελτιώσουν αυτά τα πρώτα ευρήματα μέσω κλινικών μελετών. Ωστόσο, η ίδια η ιδέα ότι μια θεραπεία μπορεί να γίνει πιο ισχυρή ανάλογα με την ώρα της ημέρας ανοίγει κάποιες εκπληκτικές δυνατότητες.