Το IBS είναι μια κοινή γαστρεντερική διαταραχή (GI) που χαρακτηρίζεται από κοιλιακό άλγος και φούσκωμα, ακανόνιστες συνήθειες του εντέρου, δυσκοιλιότητα και διάρροια. Αν και δεν είναι απειλητικό για τη ζωή, το IBS επηρεάζει σοβαρά την ποιότητα ζωής (όσο το άσθμα ή άλλες κοινές ασθένειες) και αποτελεί σημαντικό κοινωνικοοικονομικό βάρος και επιβάρυνση για την υγειονομική περίθαλψη. Τι προκαλεί το IBS δεν είναι γνωστό.
Από κλινική έρευνα σε προσβεβλημένους ανθρώπους, έχουν προταθεί ορισμένοι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί και παράγοντες κινδύνου, όπως:
- απορρυθμισμένη επικοινωνία εγκεφάλου-εντέρου
- υπεραντιδραστικό νευρικό σύστημα
- τροφική δυσανεξία, δυσκινητικότητα του εντέρου
- προηγούμενες σωματικές ή συναισθηματικές τραυματικές εμπειρίες
- γαστρεντερίτιδα
Η κακή κατανόηση της νόσου σημαίνει ότι οι θεραπευτικές επιλογές είναι περιορισμένες και στοχεύουν κυρίως στη βελτίωση των συμπτωμάτων παρά στη στόχευση συγκεκριμένων (άγνωστων) αιτιών. Σύνθετες ασθένειες όπως το IBS αντιπροσωπεύουν μια αξιοσημείωτη πρόκληση για τη γενετική διερεύνηση, ειδικά όταν χρησιμοποιούνται εναλλακτικά κριτήρια και ορισμοί για τον εντοπισμό ασθενών και συγκεκριμένων υποτύπων νόσου σε διαφορετικά περιβάλλοντα ή όταν η διάγνωση επιτυγχάνεται με βάση τον αποκλεισμό άλλων ασθενειών.
Ενώ η άμεση μέτρηση της εντερικής κινητικότητας στον άνθρωπο απαιτεί κλινικές διαδικασίες που δεν είναι κατάλληλες για μελέτες μεγάλης κλίμακας, εκτιμήσεις και έμμεσες εκτιμήσεις μπορούν να ληφθούν από δεδομένα ερωτηματολογίων σε σχέση, για παράδειγμα, με τη συχνότητα των κοπράνων (που ορίζεται από τον ημερήσιο αριθμό των κενώσεων): Aυτό έχει αποδειχθεί ότι συσχετίζεται με την κινητικότητα του εντέρου και, επομένως, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ο αντιπρόσωπός του για μεγάλες γενετικές μελέτες (ερωτώντας τους ανθρώπους για τις συνήθειες του εντέρου τους).
Τι μαρτυρούν αλλαγές στην εύρυθμη λειτουργία του εντέρου;
Όπως μπορεί να προκύψει από όσα συζητήθηκαν παραπάνω, τα προϊόντα πολλών γονιδίων εμπλέκονται στον έλεγχο της αφόδευσης και στις συνήθειες του εντέρου μας γενικότερα. Ακόμη και μικρές αλλοιώσεις της λειτουργίας τους και της έκφρασής τους θα μπορούσαν έτσι να οδηγήσουν σε διαταραχή των συντονισμένων ενεργειών που κρατούν τα πράγματα υπό έλεγχο, που τελικά εκδηλώνεται με δυσκοιλιότητα ή διάρροια ή άλλα συμπτώματα του εντέρου όπως εμφανίζονται σε άτομα με IBS.
Το DNA μας μπορεί να είναι το κλειδί για αυτό, καθώς ορισμένες κοινές παραλλαγές στην αλληλουχία του DNA που ονομάζονται πολυμορφισμοί απλού νουκλεοτιδίου (SNP) μπορούν πράγματι να οδηγήσουν σε γονιδιακά προϊόντα των οποίων η λειτουργία ή η έκφραση είναι ελαφρώς διαφορετική. Η λειτουργία του εντέρου, συμπεριλαμβανομένων των συνηθειών του εντέρου, των ατόμων που φέρουν αυτές τις παραλλαγές του DNA, μπορεί επομένως να επηρεαστεί και να οδηγήσει σε διαφορές από τους μη φορείς. Αυτό παρατηρήσαμε στη μελέτη μας, δηλαδή μεταξύ ατόμων με υψηλότερη (ή χαμηλότερη) συχνότητα κοπράνων, συγκεκριμένες αλλαγές στο DNA ήταν πιο συχνές από ό,τι στον υπόλοιπο πληθυσμό.
Λεπτομέρειες μελέτης
Μια πρόσφατη μελέτη στο Cell Genomics αναφέρει τα αποτελέσματα μιας τέτοιας ανάλυσης, που πραγματοποιήθηκε σε 167.875 υποομάδες με βάση τον πληθυσμό στο Ηνωμένο Βασίλειο (UK Biobank), την Ολλανδία (LifeLines-Deep), το Βέλγιο (Flemish Gut Flora Project), τη Σουηδία (PopCol) και τις ΗΠΑ (Genes for Good), που μελετούν τη γενετική τους σύνθεση σε συνδυασμό με δεδομένα ενός ερωτηματολογίου, κυρίως σε σχέση με ένα απλό ερώτημα σχετικά με την συχνότητα κοπράνων. Η μελέτη είναι αντιπροσωπευτική του γενικού πληθυσμού.
Ωστόσο, πρέπει να δίνεται προσοχή ιδιαίτερα λόγω του γεγονότος ότι δεν μπορέσαμε να συμπεριλάβουμε άλλα σημαντικά στοιχεία στις αναλύσεις μας, όπως, για παράδειγμα, διατροφικούς παράγοντες που είναι καλά γνωστό ότι επηρεάζει τις συνήθειες του εντέρου των ανθρώπων. Επιπλέον, η μελέτη περιορίστηκε σε άτομα ευρωπαϊκής καταγωγής (κυρίως λευκοί Βρετανοί) και μένει να ελεγχθεί εάν οι ίδιοι γενετικοί παράγοντες επηρεάζουν επίσης τις συνήθειες του εντέρου σε άτομα διαφορετικού γενετικού υπόβαθρου.
Σημασία ευρημάτων
Αποδείχτηκε για πρώτη φορά ότι η ανθρώπινη κινητικότητα του εντέρου (συχνότητα κοπράνων) είναι τουλάχιστον εν μέρει ένας κληρονομικός χαρακτήρας και ότι η γενετική του αρχιτεκτονική είναι στην πραγματικότητα πιο παρόμοια με αυτή του IBS. Επίσης, εντοπίσαμε 14 περιοχές του ανθρώπινου γονιδιώματος όπου συγκεκριμένες παραλλαγές του DNA εμφανίζονται πιο συχνά σε άτομα που ανέφεραν υψηλότερη (ή χαμηλότερη) συχνότητα κοπράνων σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Σε αυτές τις περιοχές τοποθετούνται πολλά γονίδια των οποίων τα προϊόντα εμπλέκονται στην επικοινωνία μεταξύ του εντέρου και του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένων νευροδιαβιβαστών, ορμονών και υποδοχέων που εκφράζονται κυρίως στα εντερικά νεύρα και στους εντερικούς νευρώνες που ελέγχουν την ανθρώπινη περισταλτική.
Δυνατότητες εξέλιξης
Επειδή το IBS είναι μια πολύ ετερογενής κατάσταση, με συμπτώματα που προκύπτουν τελικά από διαφορετικούς παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς σε διαφορετικές περιπτώσεις, γίνονται μεγάλες προσπάθειες επί του παρόντος για να εντοπιστούν βιοδείκτες που μπορούν να επιτρέψουν βελτιωμένη ταξινόμηση και διαστρωμάτωση των ασθενών σε συγκεκριμένες ομάδες θεραπείας. Ας πούμε, για παράδειγμα, ότι έχουν τη δυνατότητα να διαφοροποιήσουν άτομα με ελαττώματα ή αλλοιώσεις στην κινητικότητα του εντέρου, την περισταλτικότητα και τις συνήθειες του εντέρου σε σύγκριση με άτομα που ενδέχεται να εμφανίσουν τα συμπτώματά τους λόγω ειδικής τροφικής δυσανεξίας ή κάτι παρόμοιο.
Αυτή η μελέτη μπορεί να συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση, ειδικά μέσω της υιοθέτησης πολυγονιδιακών βαθμολογιών που μπορεί να μας πουν ποιος θα αναπτύξει IBS λόγω προβλημάτων με την περισταλτική τους έναντι άλλων μηχανισμών. Αυτό θα ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός στο IBS, καθώς πρόκειται για μια κοινή κατάσταση για την οποία δεν υπάρχει επί του παρόντος αποτελεσματική θεραπεία που να λειτουργεί για όλους.