Ελονοσία: Οι μέλλουσες μητέρες και οι κάτοικοι των πόλεων που είναι εξοπλισμένοι με εφαρμογές μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στην καταπολέμηση των ασθενειών που μεταδίδονται από κουνούπια και σκοτώνουν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους ετησίως. Ο Arnau Pujol Vallribera είναι ένας Ισπανός ειδικός στα δεδομένα που μελετούσε γαλαξίες. Τώρα εντοπίζει ασθένειες που εξαπλώνονται από τα κουνούπια. “Στην κοσμολογία, χρησιμοποιούμε αλγορίθμους για να κατανοήσουμε καλύτερα τους νόμους της φυσικής και τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται το σύμπαν”, δήλωσε ο Pujol Vallribera του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Υγείας της Βαρκελώνης, ή ISGlobal, με έδρα την Ισπανία. “Τώρα χρησιμοποιώ τους ίδιους αλγόριθμους για να αναλάβω δράση κατά της ελονοσίας”.
Μικρό έντομο, μεγάλος αντίκτυπος
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι η ελονοσία σκότωσε 619.000 ανθρώπους το 2021. Σχεδόν όλοι τους ήταν στην Αφρική. Συνυπολογίστε και άλλες ασθένειες που μεταδίδονται από κουνούπια, όπως ο δάγκειος πυρετός ή ο κίτρινος πυρετός, και περισσότεροι από 700.000 θάνατοι ετησίως συνδέονται με αυτά τα μικροσκοπικά έντομα. Ερευνητές όπως ο Pujol Vallribera ελπίζουν ότι οι νέες τεχνικές που κυμαίνονται από πολύπλοκες στατιστικές μέχρι την ”επιστήμη των πολιτών” μπορούν να βελτιώσουν την κατανόηση της εξάπλωσης των ασθενειών που προκαλούνται από το τσίμπημα ενός μολυσμένου κουνουπιού. “Πρέπει να γνωρίζουμε τον επιπολασμό και τη δυναμική μετάδοσης της ελονοσίας σε μια κοινότητα για να στοχεύσουμε σε μέτρα δημόσιας υγείας”, δήλωσε. Σε αυτό το σημείο έρχεται ένα πρόγραμμα, το PregMal, και η Pujol Vallribera. Η ιδέα πίσω από το έργο είναι ότι η ελονοσία στις έγκυες γυναίκες μπορεί να χρησιμεύσει ως ο ιδανικός δείκτης για τον επιπολασμό της νόσου σε μια κοινότητα. Προς το παρόν, ο υπολογισμός της εξάπλωσης της νόσου γίνεται κυρίως σε εγκαταστάσεις υγείας, όπως τα νοσοκομεία. Αυτή η λεγόμενη παθητική προσέγγιση εξετάζει ασθενείς που έχουν συμπτώματα όπως πυρετό. Με βάση αυτά τα αποτελέσματα, οι ερευνητές προσπαθούν να εκτιμήσουν πόσο συχνή είναι η ελονοσία σε μια περιοχή. Όμως, η μέθοδος αυτή έχει περιορισμούς. Δεν θα πάνε όλοι όσοι έχουν συμπτώματα σε νοσοκομείο για να εξεταστούν και κάποιοι άνθρωποι μπορεί να έχουν ελονοσία αλλά χωρίς σημάδια. Ως αποτέλεσμα, οι ερευνητές αποκτούν μια μεροληπτική άποψη για το πόσοι άνθρωποι έχουν μολυνθεί σε μια περιοχή -είτε πολύ υψηλή είτε πολύ χαμηλή- και οι πολιτικές απαντήσεις μπορεί να είναι ανεπαρκείς. Στη συνέχεια, υπάρχει αυτό που ονομάζεται ενεργητική επιτήρηση. Εδώ, οι υγειονομικές αρχές πηγαίνουν σε μια περιοχή και επιλέγουν μια αντιπροσωπευτική ομάδα ανθρώπων για να εξετάσουν. Αυτό δίνει μια πιο ακριβή εικόνα της εξάπλωσης της ελονοσίας, αλλά είναι ακριβό και δύσκολο να οργανωθεί.
Στατιστικά στοιχεία εγκύων
Οι έγκυες γυναίκες, ωστόσο, μπορεί να συνδυάζουν το καλύτερο και από τους δύο κόσμους. Περίπου το 80% των εγκύων γυναικών στην υποσαχάρια Αφρική επισκέπτονται μια κλινική τουλάχιστον μία φορά, μειώνοντας το πρόβλημα του να εξετάζεται μόνο μια προκατειλημμένη ομάδα, σύμφωνα με την Pujol Vallribera. Και επειδή οι γυναίκες μένουν έγκυες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, οι ιατρικές αρχές λαμβάνουν αξιόπιστους αριθμούς για την ελονοσία καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου. Τέλος, στις περιοχές που είναι επιρρεπείς στην ελονοσία ο έλεγχος των εγκύων γυναικών έχει νόημα, επειδή οι επιπτώσεις της νόσου είναι συχνά ισχυρότερες σε περιπτώσεις εγκυμοσύνης, με σημαντικό αντίκτυπο στην υγεία του αγέννητου παιδιού. Με αυτά τα δεδομένα, ειδικοί όπως η Pujol Vallribera, μπορούν να εκτιμήσουν καλύτερα τον επιπολασμό της ελονοσίας και τον τρόπο εξάπλωσής της. “Χρησιμοποίησα έναν αλγόριθμο προσαρμοσμένο από τον τομέα της κοσμολογίας”, δήλωσε. “Λαμβάνει υπόψη την κατανομή του πληθυσμού και εντοπίζει συστάδες λοιμώξεων, όπως ακριβώς θα εντοπίζονταν συστάδες γαλαξιών”. Εκτός από την αξιολόγηση του επιπολασμού της ελονοσίας σε μια κοινότητα, οι ερευνητές εξετάζουν επίσης το γονιδιωματικό προφίλ της νόσου. Αναλύουν το DNA του παρασίτου που προκαλεί την ελονοσία, επιτρέποντάς τους να δουν μικρές παραλλαγές και μεταλλάξεις σε αυτό. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούν να εντοπίσουν από πού προήλθε η ασθένεια. Η ελονοσία μπορεί, για παράδειγμα, να έχει εξαλειφθεί σε μια συγκεκριμένη περιοχή, αλλά ένα μολυσμένο άτομο που έρχεται από άλλη περιοχή και τσιμπηθεί από τοπικά κουνούπια μπορεί να μεταδώσει την ασθένεια ξανά. Η κύρια εστίαση του PregMal, το οποίο ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2021 και θα διαρκέσει μέχρι τα τέλη του τρέχοντος έτους, αφορά την Αφρική. Τα τελευταία δύο χρόνια, τα μέλη της ομάδας δοκιμάζουν την προσέγγισή τους στη Μοζαμβίκη.
Έξω από την Αφρική
Ωστόσο, οι ασθένειες που μεταδίδονται από κουνούπια, όπως η ελονοσία, δεν ανήκουν μόνο στις τροπικές περιοχές. Η κλιματική αλλαγή και η παγκοσμιοποίηση σημαίνουν ότι, ακόμη και στην Ευρώπη, τα κουνούπια που μεταδίδουν αυτές τις ασθένειες γίνονται όλο και πιο κοινά. Οι ερευνητές ανησυχούν ιδιαίτερα για το κουνούπι τίγρης. “Τα κουνούπια τίγρης είναι μία από τις κύριες πηγές ασθενειών όπως ο δάγκειος πυρετός, ο κίτρινος πυρετός και ο Ζίκα”, δήλωσε ο John Palmer, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Pompeu Fabra της Βαρκελώνης. “Το κουνούπι τίγρης εντοπίζεται πλέον τακτικά στην Ισπανία”. Ο Palmer συντονίζει ένα πρόγραμμα που ονομάζεται H-MIP, συντομογραφία για το Πρόγραμμα Αλληλεπίδρασης Ανθρώπου-Κουνουπιού (Human-Mosquito Interaction Project), το οποίο παρακολουθεί αυτά τα έντομα και μελετά τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούν με τον άνθρωπο. Οι ερευνητές το κάνουν αυτό κυρίως στη Βαρκελώνη, όπου οι θεάσεις του κουνουπιού τίγρης έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν πλέον εγκατεστημένοι πληθυσμοί κουνουπιών τίγρης σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, με εμφανίσεις που εκτείνονται μέχρι τις Κάτω Χώρες.
Εντοπίστε τη λωρίδα
Το νέο σε αυτό το πενταετές πρόγραμμα, το οποίο θα διαρκέσει έως τον Μάρτιο του 2025, είναι ότι οι ερευνητές χρησιμοποιούν κανονικούς ανθρώπους για να εντοπίζουν τα παραβατικά κουνούπια. “Είναι επιστήμη των πολιτών”, δήλωσε ο Palmer. “Οι παραδοσιακές μέθοδοι επιτήρησης χρησιμοποιούν παγίδες. Αλλά εδώ μαθαίνουμε πότε οι άνθρωποι τσιμπιούνται και πώς τα κουνούπια αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους”. Οι εθελοντές μοιράζονται τις παρατηρήσεις κουνουπιών και τα τσιμπήματα, χρησιμοποιώντας μια εφαρμογή για να παρακολουθούν πού συμβαίνουν όλα. Αυτή η προσέγγιση λειτουργεί καλά σε μια μελέτη για το κουνούπι τίγρης, επειδή είναι εύκολα αναγνωρίσιμο από τη λευκή λωρίδα κατά μήκος της πλάτης του, σύμφωνα με τον Πάλμερ. Οι ερευνητές του H-MIP χρησιμοποιούν επίσης πιο παραδοσιακές επιστημονικές μεθόδους. Παίρνουν συνεντεύξεις από εθελοντές και εξετάζουν το DNA του αίματος που βρίσκεται στα παγιδευμένα κουνούπια. Με αυτές τις πληροφορίες, ελπίζουν να κατανοήσουν καλύτερα πώς συμπεριφέρονται τα κουνούπια και πόσο διαδεδομένα είναι.
Καλύτεροι έλεγχοι
Η εξάλειψη της ελονοσίας αποτελεί προτεραιότητα, με τον ΠΟΥ να επιδιώκει τη μείωση των κρουσμάτων και της θνησιμότητας κατά 90% αυτή τη δεκαετία. Οι νέες τεχνολογίες και τα εμβόλια αναμένεται να βοηθήσουν. Πέρυσι, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας απένειμε βραβείο Horizon ύψους 5 εκατομμυρίων ευρώ για την “έγκαιρη προειδοποίηση για επιδημίες” σε ένα έργο που ανέπτυξε ένα εργαλείο επιτήρησης για την καταπολέμηση της απειλής των ασθενειών που μεταδίδονται από κουνούπια. Η αξιοποίηση της δύναμης των επιστημόνων πολιτών θα είναι επίσης το κλειδί για τον εντοπισμό χωροκατακτητικών ειδών και την παρακολούθηση του τρόπου εξάπλωσης των ασθενειών που μεταδίδονται από κουνούπια. Οι συνήθειες συμπεριφοράς των ανθρώπων που μπορούν να εντοπίσουν οι ερευνητές βοηθούν να ρίξουν νέο φως στη μετάδοση των ασθενειών και να ενημερώσουν για τις στρατηγικές πρόληψης. Τέτοιες συνήθειες περιλαμβάνουν τα είδη των ρούχων που φορούν οι άνθρωποι, τον αριθμό των άλλων ατόμων με τα οποία αλληλεπιδρούν και το αν ζουν σε αστικές περιοχές και περνούν πολλές ώρες την ημέρα σε κλιματιζόμενα δωμάτια ή διαμένουν στην εξοχή περιτριγυρισμένοι από φυτά και άγρια ζώα. “Η κατανόηση της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-κουνουπιού θα μας επιτρέψει να πάρουμε πολύ καλύτερες αποφάσεις για τον έλεγχο των κουνουπιών και τη δημόσια υγεία”, δήλωσε ο Palmer. “Μπορούμε, με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια, να στοχεύσουμε τα μέτρα ελέγχου.