Σήμερα η λέξη πολίτης έχει πολλές έννοιες και σημασίες. Μπορεί να σημαίνει εκείνον που έχει το δικαίωμα να εκλεγεί και να εκλέγεται, ή να διαχωρίσει κάποιον από την ιδιότητα του στρατευμένου ή στην απλούστερη μορφή της τον κάτοικο μιας πόλης.
Σχετικές πληροφορίες δίνει στο www.Life2day.gr ο Δημήτρης Μπούκουρας ,Κλινικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής.
Εν τούτοις η πρωταρχική της σημασία που είναι διαχρονική βρίσκεται στην Αρχαία Ελλάδα όπου περιγράφεται σαφώς το πρότυπο του ενεργού πολίτη: “η άγνοια των κοινών προβλημάτων δημιουργεί αδικίες και οδηγεί στην έξαρση τους” με άλλα λόγια εκείνος που δε συμμετέχει στα προβλήματα της κοινωνίας που ζει είτε αποφεύγοντας την ενημέρωση γι αυτά είτε μη συμμετέχοντας στην επίλυση τους δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ενεργός πολίτης. Επίσης “όταν το σύνολο αδικείται, αυτό το κοινό κακό θα φτάσει κάποτε στην πόρτα του καθενός” έλεγε ο Σόλων θέλοντας να υπογραμμίσει ότι η παθητικότητα δεν προφυλάσσει από τις συνέπειες κοινωνικών προβλημάτων, ούτε σε προστατεύει από τις αντιξοότητες κοινωνικών αναταραχών.
Οι αξίες δεν μπορούν να σταθούν χωρίς αγώνες, πάλη και θυσίες. Τι είναι λοιπόν η παθητικότητα; Η κοινωνική απομόνωση, ατολμία, απελπισία υποβολιμότητα απογοήτευση. Δηλαδή η τυποποίηση του πολίτη ως μη σκεπτόμενου; Είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι τα παραπάνω είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα του αφελούς και πειθήνιου οπαδού, ο οποίος δεν υποψιάζεται πως με την απάθεια του συμβάλει στη διόγκωση των προβλημάτων. Πάντως εκείνο που δεν πρέπει να παραλείψει κανείς είναι η δική του προσωπική ευθύνη για ότι συμβαίνει γύρω του και η έννοια της ευθύνης είναι ατομικό χαρακτηριστικό που συνδέεται απευθείας με την ψυχολογία και την προσωπικότητα του ατόμου.
Μπορούμε λοιπόν να φτάσουμε σε μια βαθύτερη κατανόηση της παθητικής στάσης παραθέτοντας τους λόγους που οδηγούν στην απώλεια ή τη λανθασμένη κατεύθυνση της ενεργητικότητας τους οποίους διακρίνουμε σε τρεις: την αναποφασιστικότητα, την έλλειψη επαρκούς δραστηριότητας και την αδράνεια η οποία παραλύει την πρωτοβουλία και τη δραστηριότητα.
Η αναποφασιστικότητα μπορεί να εκδηλώνεται στο καθετί από το πιο μηδαμινό ως και το πιο σημαντικό π.χ δυσκολεύεται ν’ αποφασίσει για σταδιοδρομία, για αγορές, για να επιλέξει ανάμεσα σε δύο γυναίκες, ανάμεσα σε κάποιους πολιτικούς υποψηφίους κ.λ.π. Το να πάρει μια απόφαση αμετάκλητη γίνεται ένα μαρτύριο για το άτομο αυτό και μπορεί να το φθάσει στον πανικό και την εξάντληση. Παρόλο που η αναποφασιστικότητα αυτή είναι φανερή εντούτοις δεν υπάρχει επίγνωση αυτής διότι καταβάλλεται κάθε προσπάθεια για να αποφεύγουν να παίρνουν αποφάσεις συνεπώς τους χαρακτηρίζει η αναβλητικότητα, διαφέρουν από μέρα σε μέρα και αφήνουν τους άλλους να παίρνουν αποφάσεις γι’ αυτούς ή μπορεί να μπερδεύουν τις καταστάσεις μέχρι τέτοια σημείου ώστε να μη μπορεί να ληφθεί απόφαση.
”Όσον αφορά την έλλειψη επαρκούς δραστηριότητας θα ήθελα να τονίσω ότι δεν εννοώ την έλλειψη κατάρτισης ή ενδιαφέροντος που οδηγεί σε μια συγκεκριμένη ανεπιτηδειότητα, αλλά την ανικανότητα ενός ατόμου να προσπαθεί το καλύτερο εξαιτίας μιας εσωτερικής αναστολής. Στην πράξη καθετί που το άτομο αναλαμβάνει γίνεται πολύ πιο αργά απ’ ότι οι ικανότητες του ή οι δυσκολίες του έργου θα το δικαιολογούσαν παρόλο που καταβάλλει παραπανίσια προσπάθεια απ’ ότι απαιτείται. Επίσης αυτού του είδους η βραδύτητα μπορεί να εκδηλώνεται με την μορφή της αδεξιότητας ή των παραλείψεων” τονίζει ο κ. Μπούκουρας.
Και στον τρίτο και τελευταίο λόγο το άτομο που το χαρακτηρίζει η αδράνεια κατηγορεί συνεχώς τον εαυτό του για τεμπελιά ενώ δεν έχουν την ικανότητα να τεμπελιάζουν και ν’ απολαμβάνουν την κατάσταση αυτή. Συνειδητά μπορεί να αισθάνονται αποστροφή για κάθε είδους προσπάθεια και μπορεί να εκλογικεύουν λέγοντας ότι αυτοί έχουν τις ιδέες και οι άλλοι υποχρεούνται στην εκτέλεση της εργασίας. Καμιά φορά καταφέρνουν να πείσουν και τον εαυτό τους ότι αυτή η προσπάθεια μπορεί να τους βλάψει. Έτσι λοιπόν η πρωτοβουλία και η δραστηριότητα παραμερίζονται αποξενώνοντας το άτομο από εμπειρίες προσπαθειών και αποτελεσμάτων αφήνοντας ένα αίσθημα διάχυτης απάθειας και αυτοπεριφρόνησης.
Τελικά η αδράνεια έχει σαν αποτέλεσμα την ισχυρή αποξένωση του ατόμου από τον εαυτό του με έλλειψη σκοπών και στόχων.Σκιαγραφώντας μέχρι τώρα τα ψυχολογικά στοιχεία μιας προσωπικότητας που εκφράζεται με παθητικότητα απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, διακρίνουμε συγκεκριμένες αδιάλυτες συγκρούσεις που οδηγούν στην απώλεια ενεργητικότητας και στο συμπέρασμα ότι μια τέτοια προσωπικότητα δεν είναι ολοκληρωμένη, διότι τέτοια θεωρείται όταν έχει, πλήρη επαφή με τα εξωγενή ερεθίσματα της πραγματικότητας και τη δυνατότητα αιτιολόγησης των πράξεων ή των συμπεριφορών μας. Έτσι, λοιπόν, στην εποχή μας όπου στην κοινωνία κυριαρχούν διφορούμενες έννοιες, ο άνθρωπος τοποθετείται ανάμεσα τους χωρίς ν’ αντιλαμβάνεται το πραγματικό τους νόημα. Και ανάλογα με τις γνώσεις, τις εμπειρίες και την προσωπικότητα του διαμορφώνει μια δική του αντίληψη για τις συνθήκες λειτουργίας του πολιτεύματος. Υπό αυτή την έννοια η αντίληψη στα σύγχρονα προβλήματα δεν είναι επαρκής κυρίως ως προς το αληθινό τους νόημα, πράγμα που έχει επιπτώσεις στις πολιτικές μας λειτουργίες γιατί καταλήγει σε μια συμφεροντολογική διαδικασία και σχέση που κάλλιστα μπορούμε να την ονομάσουμε Πελατειακή. Περιγράφοντας την αναλυτικότητα διαπιστώνουμε ότι το ρουσφέτι, η έλλειψη συλλογικού πνεύματος, η τάση επικράτησης σε βάρος άλλων, η απουσία ανθρωπιστικών αισθημάτων, ο φανατισμός και η αξιοκρατία συνδέονται άμεσα με τις ατομικές αδυναμίες και την προσωπικότητα μας που όπως αναφέραμε προηγουμένως όταν δεν είναι ολοκληρωμένη, δεν έχει επαρκεί στοιχεία ευθύνης και ωριμότητας.
Ο παθητικός πολίτης δειλιάζει σ’ οτιδήποτε και αυτό του στερεί το αίσθημα ελευθερίας. Με τους φόβους και τις αόρατες απειλές που βομβαρδίζεται μια τέτοια προσωπικότητα κατευθύνεται προς μια ουσιαστικά απολιτική θέση, μια παραίτηση, απόσυρση και απομόνωση παύοντας έτσι να εξουσιάζει τον εαυτό του Αυτό καταλήγει σε μια νοοτροπία υποταγής. Εξ’ άλλου πάντα υπάρχουν άνθρωποι, που θέλουν να καθοδηγούνται, επειδή νοιώθουν αδυναμία να σχηματίσουν δική του άποψη, αλλά όταν μέσα από την απόσυρση, της απομόνωσης και την παθητικότητα οδηγείται στην αποξένωση τότε στην εξέλιξη τους ο φανατισμός, η καχυποψία, το μίσος, η μισαλλοδοξία και εξαχρείωση μπορεί ν’ αντικαταστήσουν την παθητικότητα και ο ενεργός πολίτης να είναι η αντιδραστική συντήρηση.
Τελειώνοντας ο Ψυχοθεραπευτής υπογραμμίζει ότι ”θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι η τόλμη μας να αναφερόμεθα σε τέτοιες ψυχολογικές παραμέτρους για να εξηγήσουμε μια συγκεκριμένη ανθρώπινη συμπεριφορά στο κοινωνικό – πολιτικό σύνολο βασίζεται στην πεποίθηση ότι η προσωπικότητα μπορεί να αλλάξει. Κάθε προσπάθεια για την ανάκτηση την ανθρωπιάς, κάθε αγώνας για τις αξίες, κάθε θυσία για την ελευθερία είναι μια κερδισμένη προσπάθεια για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Μια προσπάθεια που συσπειρώνει, συντροφεύει και χρειάζεται για να ξεφύγει κανείς από την παθητικότητα και να είναι υπεύθυνος όχι έναντι του εαυτού του αλλά και έναντι του συνόλου, έναντι των νέων που έχουν δικαίωμα να ζήσουν με αξιοπρέπεια, ανθρωπιά, δικαιοσύνη και ελευθερία”